Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Μέρος ΣΤ’)

1941-1944
Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, κατά το 1941-1944. Αναφορές ιδιαίτερες στην Κομοτηνή και στο Νομό Ροδόπης. Οι εκτός Ελλάδος αγώνες των Ελλήνων (Ελ Αλαμέιν, Ρίμινι) στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η παρουσίαση των γεγονότων με τη βοήθεια της Ιστορίας, των διαφόρων μορφών της τέχνης, αλλά και με μαρτυρίες, όσων έζησαν τα γεγονότα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο - Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΡΤΙΔΗΣ (1870 - 1944),
Ο 1ος ΘΡΑΚΙΩΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΟΙ 3 ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΡΑΤΙΕΣ

"Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος, / δεν θα πάψεις ούτε στιγμή / να αγωνίζεσαι για την ειρήνη / και για το δίκιο. / Δεν έχεις καιρό για τον εαυτό του, / αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος", γράφει ο πολυβραβευμένος ποιητής Τάσος Λεβαδίτης (1922-1988)

Μια πολύ αξιόλογη προσωπικότητα που εκπατρίστηκε από την Θράκη και στις 3 βουλγαροκρατίες που γνώρισε η πατρίδα μας, υπήρξε ο γιατρός, ο βουλευτής Έβρου, ο συγγραφέας, ο ιστορικός, ο δάσκαλος και πολλά άλλα ακόμη αλλά και πολύ ταπεινός και προσιτός συγχρόνως, Κωνσταντίνος Κουρτίδης.

α. Η δράση για την πατρίδα και τον άνθρωπο
Στο εκτενές άρθρο του εκπαιδευτικού Μόσχου Κούκου, που δημοσιεύθηκε στην Θρακική Επετηρίδα του 1980, αναφέρεται πως υπήρξε μια ξεχωριστή ευγενική φυσιογνωμία ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης. Το ιατρικό του επάγγελμα το άσκησε στην Αίγυπτο, όπου υπηρέτησε για 3 χρόνια (1901 - 1904) σαν υγειονομικός στο Λιμοκαθαρτήριο του Σινά. Οι εργασίες του για την χολέρα τιμήθηκαν με ιδιαίτερο βραβείο και έπαινο του Διεθνούς Υγειονομικού Συμβουλίου. Το 1904 επανήλθε στο Σουφλί, όπου ζούσε.

Ανέπτυξε παράλληλα έντονη εθνική δραστηριότητα. Μετά την επανάσταση των Νεότουρκων όταν πέρασε από τη Θράκη ο πρώην πρωθυπουργός Δημ. Ράλλης (1844 - 1921), ο Κουρτίδης του προσκόμισε σχετικό υπόμνημα, όπου τόνιζε την ελληνικότητα της Θράκης, αντίγραφο του οποίου υπάρχει στο αρχείο του. Με την κήρυξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου (1912), ο Κουρτίδης επιστρατεύθηκε στον τουρκικό στρατό σαν στρατιωτικός γιατρός. Με την κατάληψη της Αδριανούπολης, που ήταν η γενέτειρά του, οι χριστιανοί στρατιώτες του τουρκικού στρατού αφέθηκαν ελεύθεροι και μαζί μ' αυτούς και ο Κουρτίδης. Είναι η εποχή, που οι Βούλγαροι έχασαν στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο και υποχωρούσαν σε όλα τα μέτωπα. Σχηματίστηκε τότε μια επιτροπή για τη διοίκηση του τόπου, με πρόεδρο τον Κων. Κουρτίδη. Με την ανακήρυξη της αυτονομίας, η Δυτική Θράκη διαιρέθηκε σε τρία τμήματα: Της Κομοτηνής, της Αλεξανδρούπολης και του Σουφλίου, με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Κουρτίδη. Δυστυχώς όμως η συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) παραχώρησε την Δυτική Θράκη στη Βουλγαρία.

Οι Έλληνες της Θράκης εκπατρίζονται τον Οκτώβριο του 1913 και μαζί τους και ο Κουρτίδης. Εγκαταστάθηκε στην Μακεδονία, όπου για δύο χρόνια υπηρέτησε ως υγειονομικός γιατρός στην αρχή, στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και μετά τοποθετήθηκε στην Καβάλα.

β. Η τιμωρία από τους Βουλγάρους
Εκεί τον βρήκε η κατάληψη της Ανατολικής Μακεδονίας από τους Βουλγάρους το 1916. Συνελήφθη αμέσως και οδηγήθηκε σαν όμηρος στη Δοβρουτσά (=περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, μεταξύ Ρουμανίας και Βουλγαρίας, κοντά στην Κωστάντζα). Υφίσταται μαρτύρια και εξευτελισμούς, για να απαρνηθεί την εθνική του συνείδηση και να γίνει Βούλγαρος. Περιφρονώντας τις απειλές και αδιαφορώντας για τις συνέπειες, απαντά ότι δεν πρόκειται ποτέ να απαρνηθεί το εθνικό του πιστεύω. Την απάντησή του αυτή θα την πλήρωνε με τη ζωή του, αν οι Βούλγαροι συνάδελφοί του γιατροί και άλλοι γνωστοί από την πλούσια δραστηριότητά του, δεν φρόντιζαν από τη Σόφια να τον σώσουν, βεβαιώνοντας ότι τους είναι χρήσιμος για τις ιατρικές του γνώσεις, όπως αφηγήθηκε η κόρη του Μαρίκα Πάσφα. Γι' αυτό τοποθετήθηκε ως διευθυντής στο στρατιωτικό νοσοκομείο της βασίλισσας Κλημεντίνης στο Τουτρακάν (=πόλη της Βουλγαρίας στο Δούναβη, κοντά στην Δοβρουτσά). Εκεί παρέμεινε ως τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Βοηθήθηκε πολύ και από το ότι μιλούσε στην εντέλεια: Γαλλικά, τουρκικά, αραβικά, βουλγαρικά, σερβικά, εκτός βέβαια από τα ελληνικά.

γ. Βουλευτής του Νομού Έβρου, υπουργός και γενικός διοικητής Θράκης
Στις 14 Μαΐου 1920 τα ελληνικά στρατεύματα κατέλαβαν τα εδάφη της Δυτικής Θράκης και έκαναν πραγματικότητα το όνειρο των Θρακών για ελευθερία. Μαζί τους χαίρεται και ο Κουρτίδης, γιατί και αυτός συνετέλεσε στην πραγμάτωση του ονείρου, όπως αναφέρει και η εφημερίδα "Φως" της Θεσσαλονίκης στις 31-5-1920, σε άρθρο της με τίτλο: "ΧΑΙΡΕ ΘΡΑΚΗ ΕΛΕYΘΕΡΑ". Γι' αυτό στις εκλογές του 1920 ο λαός του Έβρου τον ψήφισε σαν αντιπρόσωπό του στην ελληνική Βουλή. Αρχίζουν νέοι αγώνες και για τον επαναπατρισμό των προσφύγων που ζούσαν στη Μακεδονία και για εξεύρεση στέγης, γιατί, όσοι επιστρέφουν, βρίσκουν μόνον ερείπια, εκεί που άλλοτε βρίσκονταν τα χαρούμενα νοικοκυριά τους. Δείγμα των αγώνων του στη Βουλή, το σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας "Μακεδονία", στις 30 Μαΐου 1921.

Τα γεγονότα ακολουθούν αδυσώπητα. Η Μικρασιατική Καταστροφή, συνέπεια και αποτέλεσμα μαζί, του ολέθριου διχασμού των Ελλήνων, φέρνει από την εδώ πλευρά του Έβρου ποταμού, τις χιλιάδες νέους πρόσφυγες. Νέοι αγώνες για τον Κουρτίδη, βουλευτή και γιατρό συγχρόνως. Βρίσκεται στην 1η γραμμή της περίθαλψης των προσφύγων. Πώς θα αποκατασταθεί όλος αυτός ο κόσμος, ενώ οι "γείτονες" από την Ανατολή (οι Τούρκοι) και από τον βορρά (οι Βούλγαροι) έστεκαν πάντα απειλητικοί; Τότε ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης τοποθετήθηκε ως υπουργός Γενικός Διοικητής Θράκης, από την κυβέρνηση του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (1875 - 1938), που διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδος, για την περίοδο του 1924 - 1925 και ήταν οικονομολόγος και νομικός. Από τον Σεπτέμβριο λοιπόν του 1924 ο Κουρτίδης, με την ιδιότητά του αυτή ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την επίλυση του προσφυγικού ζητήματος. Σημειωτέον ότι στη Βουλγαρία υπήρξε Βούλγαρος υπουργός Παιδείας, ειδικός Θρακολόγος, καθηγητής Πανεπιστημίου. Στη σημερινή ελληνική Θράκη, παράγοντες στους νομούς της Θράκης, φροντίζουν για το πού θα έχει την έδρα της η μια και η άλλη σχολή. Για έδρα "Θρακολογίας" ούτε λόγος, την στιγμή μάλιστα που η Θράκη πλήττεται από υπογεννητικότητα και εγκατάλειψη των εδαφών, λόγω ανεπαρκούς οικονομικού ενδιαφέροντος εκ μέρους του επίσημου ελληνικού κράτους. Στη γειτονική Αδριανούπολη, τουρκική πια, υπάρχουν πολύ καλά οργανωμένες πανεπιστημιακές σχολές και ανάπτυξη της περιοχής.

Τον Μάιο του 1940, γιορτάσθηκε στο Σουφλί η συμπλήρωση των 70 χρόνων του και μαζί γιορτάσθηκαν και τα 50 χρόνια της εθνικής και φιλολογικής του δραστηριότητας. Χαρακτηριστικά ένα σχόλιο της εφημερίδας "Μακεδονία" καταλήγει ως εξής: "Άλλοι το 1/10 της δραστηριότητάς του να είχαν, θα το εξαργύρωναν με καθηγητικές έδρες και ακαδημαϊκούς θώκους (=αξιώματα, θέσεις, τιμές).

Αλλά αυτός έμεινε γνήσιος πατριώτης και ταπεινός άνθρωπος. Έμεινε ο ερημίτης του Σουφλίου, ο φιλόσοφος, μορφή σεβάσμια, που θα έλεγε κανείς πως τον ξέχασαν οι αιώνες, από τους χρόνους της κλασικής αρχαιότητας.

Η γιορτή εκείνη ήταν μια από τις λίγες ευχάριστες στιγμές που γνώρισε στη ζωή του και ίσως και η τελευταία.

δ. Το τέλος μιας, γεμάτης από προσφορά ζωής
Ακολούθησε ο πόλεμος του 1940-41 και η κατοχή του 1941-1944. Η οικογένειά του τον έπεισε να εγκατασταθεί στην Αθήνα, λίγο πριν από την επίθεση των Γερμανών. Στο διάστημα της κατοχής πέρασε δύσκολες μέρες. Ο γαμπρός του στρατευμένος υπηρετούσε στη Μέση Ανατολή και η κόρη του είχε να φροντίσει και τα δύο της παιδιά. Εξαντλημένο από τις κακουχίες και την πείνα, τον βρήκε η φυματίωση. Να πώς περιγράφει ο Αλεξανδρουπολίτης βιβλιοπώλης, Ελευθέριος Γιαννώτας που τον γνώρισε στην κατοχή: "Πώς γνώρισα τον Κωνσταντίνο Κουρτίδη, άνοιξη του 1943. Η Αθήνα στενάζει κάτω από το πέλμα της ιταλο-γερμανικής κατοχής. Η πείνα και κάθε λογής στερήσεις και καταπιέσεις μαστίζουν τους κατοίκους και ιδιαίτερα τους Θρακιώτες πρόσφυγες που κατέφυγαν σ' αυτήν, κυνηγημένοι από τον 3ο συνεταίρο των κατακτητών: ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ.

Οι Εβρίτες κάτοικοι της τότε λεγόμενης "Ελεύθερης ζώνης του Έβρου" συγκινημένοι από το δράμα της πείνας των αδελφών Θρακών προσφύγων της Αθήνας στέλλουν δωρεάν φορτία τροφίμων (καλαμπόκι, σιτάρι, όσπρια κ.α.) για να τους βοηθήσουν. Τα τρόφιμα αποθηκεύονταν σε κάποιο κατάστημα της οδού Μητροπόλεως και τη διαχείριση - διανομή ανέλαβε επιτροπή, της οποίας πρόεδρος ήταν ο αείμνηστος Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Ιωακείμ. Εκεί στο πατάρι της αποθήκης, όπου βρισκόταν, η επιτροπή διανομής, ο τότε πολιτευτής Έβρου Φίλιππος Μανουηλίδης πρότεινε να σταλεί και μια ποσότητα τροφίμων στον γιατρό Κουρτίδη. Την ιδέα ασπάσθηκε η επιτροπή. Αφού πληροφορήθηκαν τη διεύθυνση του σπουδαίου Θρακιώτη και κανόνισαν τον τρόπο αποστολής, ο Ελευθέριος Γιαννώτας προθυμοποιήθηκε για τη μεταφορά και για την παράδοση των τροφίμων, στην περιοχή του Βύρωνα και στις υπώρειες του Υμηττού, σ' ένα ταπεινό σπιτάκι, όπου έμενε ο πρώην υπουργός Κουρτίδης μαζί με την αδελφή του, την ηλικιωμένη που τον φρόντιζε. Πάνω σ' ένα πολύ φτωχικό κρεβάτι ήταν καθισμένος ο βαριά άρρωστος Κουρτίδης. Του ανακοίνωσε ο Γιαννώτας την αποστολή του και του παρέδωσε τα τρόφιμα. Δάκρυα κύλησαν από τα μάτια του αρρώστου. Παρακάλεσε τον Ελευθ. Γιαννώτα να διαβιβάσει τις ευχαριστίες του για τη βοήθεια στον μητροπολίτη Ιωακείμ, προσθέτοντας και ένα: έστω και αν είναι πια πολύ αργά. Για να θεραπευθεί κατέφυγε στη "Σωτηρία", στο γενικό Νοσοκομείο νοσημάτων θώρακος Αθηνών, που ιδρύθηκε από τη Σοφία Σλήμαν το 1902 σαν 1ο "λαϊκό" Σανατόριο της Ελλάδος και έκτοτε έχει συνδέσει το όνομά του με την αντιμετώπιση της πνευμονικής φυματίωσης στη χώρα μας. Σήμερα το μικρό Σανατόριο των αρχών του 20ου αιώνα, αναγνωρίζεται ως το μεγαλύτερο πνευμονολογικό κέντρο στην Ελλάδα και από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, μετά τις μετατροπές του το 1936 και τις περισσότερες από το 1950 και μετά.

Σ' αυτό το νοσηλευτικό ίδρυμα ο Κουρτίδης πέρασε τις πικρές μέρες της κατοχής, που τις πίκραινε περισσότερο η αρρώστια και η φτώχεια. Εκεί στη "Σωτηρία" τον βρήκε ο θάνατος. Στις 23 Νοεμβρίου 1944 και ενώ η Αθήνα, αφού είχε πια ελευθερωθεί από τους Γερμανούς, ετοιμαζόταν για τη φρίκη των "Δεκεμβριανών", η καρδιά του Κουρτίδη σταμάτησε να χτυπά. Είχε κλείσει σ' αυτήν ολόκληρη τη Θράκη.

Άνθρωπος της δράσης, μα και του στοχασμού, στάθηκε πάντα σεμνός και τίμιος. Μολονότι κατέλαβε, με την αξία του, σπουδαίες θέσεις δημόσιες, έζησε φτωχός και πέθανε φτωχότερος. Στη ζωή του ήταν υπόδειγμα ανθρωπιάς και εργατικότητας, αναφέρει στο άρθρο του για τον Κουρτίδη, ο εκπαιδευτικός Μόσχος Κούκος.

Κοιμάται τώρα στο νεκροταφείο της Κορνοφωλιάς Έβρου, πλάι στο ιερό βήμα του παρεκκλησίου του Αγίου Αθανασίου, κάτω από μια απλή πλάκα που γράφει: Κωνσταντίνος Κουρτίδης, ιατρός.

[Συνεχίζεται στην επόμενη έκδοση με το Μέρος Ζ’]