Κατοχή - Εθνική Αντίσταση (1941 - 1944)

Μετά τις ηρωικές μάχες των Οχυρών και της Κρήτης την άνοιξη του 1941, οι Γερμανοί ανέλαβαν τη διοίκηση των στρατηγικότερων τμημάτων της Ελλάδας διαμοιράζοντας την υπόλοιπη χώρα μεταξύ Ιταλών και Βουλγάρων.

Από τις πρώτες μέρες της τριπλής κατοχής άρχισε η συστηματική δέσμευση των πόρων της χώρας με κατασχέσεις και επιτάξεις. Σύντομα η προμήθεια τροφίμων, φαρμάκων και άλλων μέσων διαβίωσης έγινε προβληματική, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα με τραγική συνέπεια το λιμό του χειμώνα 1941 - 1942, που άφησε πίσω του χιλιάδες νεκρούς από την πείνα, τις αρρώστιες και τις κακουχίες.

Στο πλαίσιο αυτό, ο ελληνικός λαός προέβη, ατομικά και συλλογικά σε αυθόρμητες πράξεις αντίστασης, όπως διαδηλώσεις φοιτητών και απεργίες εργαζομένων, εκτύπωση και διανομή παράνομου Τύπου και προκηρύξεων, διαβίβαση πληροφοριών στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής κ.α. Η αφαίρεση της γερμανικής σημαίας από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης από τους Μανώλη Γλέζο και Απόστολο Σάντα τη νύχτα της 30ης Μαΐου 1941, αποτέλεσε μια από τις πρώτες εκδηλώσεις της ηρωικής αντίστασης του ελληνικού λαού και προκάλεσε τον παγκόσμιο θαυμασμό.

Με την ίδρυση διαφόρων αντιστασιακών οργανώσεων από το φθινόπωρο του 1941, η αντίσταση στην Ελλάδα έλαβε τη μορφή καθολικού και οργανωμένου κινήματος που έπληττε συστηματικά τις κατοχικές δυνάμεις. Στις κυριότερες αντιστασιακές οργανώσεις συγκαταλέγονται ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ), το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση κατά την περίοδο της Κατοχής, η Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωσης (ΕΚΚΑ), η Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωσις (ΠΑΟ) κ.α. Οι οργανώσεις αυτές συγκρότησαν ένοπλες ομάδες, οι οποίες ανέπτυξαν σημαντική δράση κυρίως σε ορεινές και απρόσιτες με τη διενέργεια αιφνιδιαστικών επιθέσεων, εναντίον του εχθρού. Για παράδειγμα ο ΕΔΕΣ συγκρότησε τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ), το ΕΑΜ τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ), η ΕΚΚΑ το 5142 Σύνταγμα Ευζώνων κλπ. Οι αντιστασιακές οργανώσεις, με δολιοφθορές σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις και συγκοινωνιακούς κόμβους και μεταφορικά μέσα, κατάφεραν καίρια πλήγματα στις κατοχικές δυνάμεις. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου από δυνάμεις ΕΟΕΑ - ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ και Βρετανών κομάντος τη νύχτα της 25/26 Νοεμβρίου 1942 αποτέλεσε κορυφαία στιγμή τη περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και τη σημαντική επιχείρηση δολιοφθοράς στην κατεχόμενη Ευρώπη, αφού είχε ως συνέπεια την επί έξι εβδομάδες διακοπή του ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων του Στρατάρχη Rommel στη Βόρεια Αφρική.

Παράλληλα με τις αντιστασιακές οργανώσεις που συγκρότησαν ένοπλες ομάδες υπήρχαν και οι οργανώσεις δολιοφθορών - πληροφοριών με αξιοσημείωτη δράση στα αστικά κέντρα όπως "Μπουμπουλίνα", "Όμηρος", "Ζευς", "Κόδρος", "Τρίαινα", "ΡΑΝ" και πολλές άλλες.

Η ηρωική στάση των Ελλήνων προκάλεσε σκληρά αντίποινα των Γερμανών. Οι ομαδικές εκτελέσεις που έλαβαν χώρα στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου και στο σκοπευτήριο Καισαριανής, καθώς και οι πυρπολήσεις, οι καταστροφές, οι βασανισμοί και οι ομαδικές σφαγές σε πολλές κωμοπόλεις και χωριά (Κάνδανος και Ανώγεια Κρήτης, Δοξάτο Δράμας, Βουνιχώρα, Παρνασσίδας, Κομμένο Άρτας, Καλάβρυτα, Δίστομο και αλλού) δεν έκαμψαν το ηθικό των Ελλήνων, οι οποίοι συνέχισαν με αυταπάρνηση τον αγώνα τους μέχρι την αποχώρηση των ναζιστικών στρατευμάτων από τη χώρα.

Η αντίσταση των Ελλήνων κατά την περίοδο 1941-1944 θεωρείται μια από τις σημαντικότερες μορφές αντίστασης στην Ευρώπη, του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με ουσιαστική προσφορά στο συμμαχικό μέτωπο της Μεσογείου. Καθήλωσε μεγάλες στρατιωτικές μονάδες του Άξονα και παρενόχλησε συστηματικά τις χερσαίες και θαλάσσιες μεταφορές του την κρίσιμη περίοδο συγκρούσεων στη Βόρεια Αφρική.