Μέση Ανατολή (1941 - 1945) - Βόρεια Αφρική - Αιγαίο - Ιταλία

Την κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα την Άνοιξη του 1941, ακολούθησε η διαφυγή στην Αίγυπτο της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας του στόλου και πολλών αξιωματικών και οπλιτών. Εκεί, με τη βοήθεια του παροικιακού Ελληνισμού της Μέσης Ανατολής και των Βρετανών, άρχισε η συγκρότηση Ενόπλων Δυνάμεων για τη συνέχιση του αγώνα στο πλευρό των Συμμάχων. Πυρήνας για τη συγκρότηση του πρώτου σχηματισμού (1 Ελληνική Ταξιαρχία Πεζικού) τον Ιούνιο 1941 ήταν η Φάλαγγα Ελλήνων Αιγύπτου και η δύναμη περίπου δύο ταγμάτων της Ταξιαρχίας Έβρου που είχαν διαφύγει μέσω Τουρκίας στην Αίγυπτο.

Σταδιακά και ανάλογα με την περαιτέρω άφιξη αξιωματικών και οπλιτών από την Ελλάδα και με την πρόοδο της επιστράτευσης Ελλήνων της Μέσης Ανατολής προχώρησε η συγκρότηση και άλλων μονάδων. Η 1 Ελληνική Ταξιαρχία Πεζικού διακρίθηκε στις επιχειρήσεις της Βόρειας Αφρικής (30 Αυγούστου - 5 Νοεμβρίου 1942) με αποκορύφωμα τη μάχη του Ελ Αλαμέιν κατά την κύρια συμμαχική επίθεση στην περιοχή που άρχισε τη νύχτα 23/24 Οκτωβρίου 19420, η Ι Ταξιαρχία ενήργησε αλλεπάλληλες επιθέσεις με απόλυτη επιτυχία, ενώ από τις 3 Νοεμβρίου, στη φάση της καταδίωξης του εχθρού, προωθήθηκε σε μεγάλος βάθος μέσα στη Λιβυκή έρημο. Η συμμετοχή της 1 Ελληνικής Ταξιαρχίας στην πρώτη σημαντική νίκη των Συμμάχων στη Βόρεια Αφρική επαινέθηκε ιδιαίτερα και τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων της κρίθηκαν ευμενέστατα από όλες τις βρετανικές διοικήσεις στις οποίες υπάγονταν.

Αξιόλογη πολεμική δράση στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής είχε και ο Ιερός Λόχος. Η επίλεκτη αυτή μονάδα, που συγκροτήθηκε το Σεπτέμβριο του 1942, προωθήθηκε το Φεβρουάριο του 1943 στο μέτωπο της Τυνησίας, όπου έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις που διεξήχθησαν από 15 Φεβρουαρίου μέχρι 17 Απριλίου 1943, αρχικά ως ενίσχυση των δυνάμεων του Γάλλου Στρατηγού Leclerc στη συνέχεια, υπαγόμενη στη 2η Νοεζηλανδική Μεραρχία. Από το φθινόπωρο του 1943 ο Ιερός Λόχος, με νέα σύνθεση ανέλαβε αποστολές αιφνιδιαστικών καταδρομών στο Αιγαίο, από το Σεπτέμβριο του 1944 και μέχρι τον Μάιο του 1945 οι επιχειρήσεις του Ιερού Λόχου ως Συντάγματος Καταδρομών, σε συνεργασία με τις βρετανικές δυνάμεις και με την υποστήριξη ελληνικών ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων, είχαν ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου.

Στο μεταξύ στη Μέση Ανατολή, οι στάσεις στους κόλπους του ελληνικού στρατού με αποκορύφωμα το κίνημα του Απριλίου 1944 και τις τραγικές συνέπειες του (αφοπλισμός και διάλυση της ετοιμοπόλεμης 1 Ταξιαρχίας Πεζικού και στασιαστών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης από του Βρετανούς), οδήγησαν τον Ιούνιο του 1944 στη συγκρότηση της ΙΙΙ Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας (ΕΟΤ), με διοικητή τον Συνταγματάρχη Πεζικού Θρασύβουλο Τσακαλώτο. Η ΙΙΙ ΕΟΤ έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις διάσπασης της "Γοτθικής" Γραμμής στην Ιταλία. Η κατάληψη της πόλης του Ρίμινι το πρωί της 21 Σεπτεμβρίου από το ΙΙ Τάγμα Πεζικού ήταν το επιστέγασμα του δεκαπενθημέρου αγώνα της Ταξιαρχίας, που συνέχισε με επιτυχία τις επιθετικές της επιχειρήσεις μέχρι τις 16 Οκτωβρίου.

Μετά την οριστική επικράτηση των Συμμάχων, η πρώτη ελληνική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου επέστρεψε θριαμβευτικά στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου 1944. Ακολούθησε ο σταδιακός επαναπατρισμός των Τμημάτων του Ελληνικού Στρατού με πρώτη την ΙΙΙ ΕΟΤ που κατέπλευσε από την Ιταλία στον Πειραιά στις 8 Νοεμβρίου 1944.