Προβληματισμός για τη μετα-Κανταφική εποχή

Η νέα μεταβατική κυβέρνηση

Στις 22 Νοεμβρίου, το Προσωρινό Μεταβατικό Εθνικό Συμβούλιο (Interim Transitional National Council - ITNC) ανακοίνωσε το νέο κυβερνητικό σχήμα, το οποίο αφενός περιελάμβανε μερικούς διορισμούς-έκπληξη και αφετέρου καταδείκνυε την προσπάθεια άμβλυνσης των πιθανών μελλοντικών συγκρούσεων μεταξύ των λιβυκών φατριών. Ήταν λογικό η εθνική συμφιλίωση να ληφθεί σοβαρά υπόψη στη σύσταση της νέας μεταβατικής κυβέρνησης, προκειμένου να μην απειληθεί περαιτέρω η εύθραυστη σταθερότητα της χώρας. 

Η νέα κυβέρνηση πρέπει να φέρει εις πέρας ένα χρονοδιάγραμμα [1], που περιλαμβάνει μια σειρά βασικών σταδίων μετάβασης προς τη σταθερότητα. Συγκεκριμένα: 

- Μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2012, να υιοθετήσει ένα εκλογικό νόμο και να διορίσει μια εκλογική επιτροπή που θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές.

- Μέχρι τα τέλη Ιουλίου 2012, να εκλέξει μια επιτροπή που θα ολοκληρώσει το σχέδιο του νέου Συντάγματος.

- Μέχρι τα τέλη του φθινοπώρου του 2012, να προγραμματίσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την υιοθέτηση του νέου Συντάγματος, το οποίο θα πρέπει να συγκεντρώσει τουλάχιστον τα δύο τρίτα των ψήφων.

- Μέχρι τα μέσα του 2013, να προχωρήσει στη διεξαγωγή εθνικών εκλογών, υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ.

Με την πρώτη ματιά γίνεται αντιληπτό ότι το σημαντικότερο μειονέκτημα του εν λόγω χρονοδιαγράμματος είναι η μεγάλη του διάρκεια (συνολικά περίπου 24 μήνες από την ημερομηνία που ορκίσθηκε η νέα μεταβατική κυβέρνηση). Δεν θα ήταν καθόλου απίθανο σ’ αυτό το χρονικό διάστημα να συμβούν διάφορα γεγονότα, που θα επιδεινώσουν την εσωτερική ασφάλεια και θα οδηγήσουν σε κατηγορίες κατά της μεταβατικής κυβέρνησης. Επίσης, αδύνατο σημείο φαίνεται να είναι το υψηλό ποσοστό των δύο τρίτων των ψήφων, που απαιτούνται για την υιοθέτηση του νέου Συντάγματος. Καθόλου απίθανο να μην συγκεντρωθούν οι απαιτούμενες ψήφοι, οπότε η όλη διαδικασία να παραταθεί περαιτέρω. 

Πέρα από τα παραπάνω, η νέα λιβυκή κυβέρνηση πρέπει να επιδιώξει τη βελτίωση της εσωτερικής κατάστασης ασφάλειας, την αφόπλιση των ένοπλων πολιτών (πολιτοφυλάκων), την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, την πορεία προς τη σταθερότητα, την ανασυγκρότηση της χώρας, την αποκατάσταση της καθημερινότητας των Λίβυων πολιτών με την παροχή των βασικών κοινωνικών υπηρεσιών, την επιστροφή των μαθητών στα σχολεία και φυσικά την καταβολή των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, προκειμένου να λειτουργήσει η κρατική μηχανή. Όντως, η χώρα εισέρχεται σε μια νέα φάση κατά την οποία θα πρέπει να αντιμετωπίσει μια σειρά από μείζονες προκλήσεις και να κερδίσει το στοίχημα της εθνικής συμφιλίωσης. Ήδη όμως από τον Αύγουστο του 2011, όταν προδιαγραφόταν το τέλος της εποχής Qaddafi, υπήρχαν ενδείξεις ότι αρκετοί τοπικοί ηγέτες σκόπευαν να αναλάβουν κυβερνητικές θέσεις. Θεωρούσαν ότι συνέβαλαν στην πτώση του καθεστώτος και έπρεπε να ανταμειφθούν. Με τη σύσταση της νέας μεταβατικής κυβέρνησης, αυτές οι ενδείξεις άρχισαν να μετατρέπονται σε αποδείξεις. Για παράδειγμα, μετά την ορκωμοσία του νέου υπουργικού συμβουλίου, δεκάδες Βέρβεροι (Amazighs) διαδήλωσαν στην Πλατεία Μαρτύρων της Τρίπολης, επειδή αποκλείσθηκαν από τη νέα κυβέρνηση. 

Τουλάχιστον τους πρώτους μήνες μετά την πτώση του κανταφικού καθεστώτος, τόσο το ITNC όσο και η νέα μεταβατική κυβέρνηση του Abdurrahim Abdulhafiz El-Keib δεν κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη συνοχή στο σύνολο της λιβυκής επικράτειας. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του ελλείμματος εσωτερικής ασφάλειας και την απώλεια της εμπιστοσύνης των Λίβυων πολιτών προς τη νέα κυβέρνηση. Οι ενδοφυλετικές συγκρούσεις, η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι διαμαρτυρίες κατά της κυβέρνησης και οι προσπάθειες των τοπικών ηγετών να ελέγξουν τις περιοχές τους συνιστούσαν συνήθη δραστηριότητα στο εσωτερικό της χώρας. Όπως ήταν φυσικό, η κύρια προσπάθεια του πρωθυπουργού El-Keib στράφηκε περισσότερο στην αποκατάσταση της εσωτερικής ασφάλειας, παρά στο έργο της μετάβασης προς τη δημοκρατία. 

Το σημαντικό πρόβλημα της αφόπλισης των πρώην αντικαθεστωτικών αντιμετωπίζονταν με αργούς ρυθμούς, καθώς αρκετοί ανέμεναν τις πολιτικές εξελίξεις προτού συναινέσουν στην αφόπλισή τους. Έτσι, χιλιάδες ένοπλοι πολιτοφύλακες δραστηριοποιούνταν ανεξάρτητα και αρκετοί από αυτούς επιδίωκαν να επιβάλουν τις προθέσεις τους στις περιοχές τους. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις προέβαιναν σε εγκληματικές πράξεις. Το πρόσφατο αίτημα των αρχηγών των φυλών της ανατολικής Λιβύης, για την αυτονομία της πλούσιας σε πετρελαϊκά κοιτάσματα περιοχή τους, απεικονίζει την πραγματική διάσταση της έλλειψης συνοχής. 

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την επικρατούσα αβεβαιότητα αλλά και τη συνεχιζόμενη επιδείνωση της καθημερινότητας των Λίβυων πολιτών, προκαλούσαν τη λαϊκή αντίδραση και τη διαμαρτυρία προς την κυβέρνηση. Παρά τη γρήγορη επανέναρξη της παραγωγής πετρελαίου, η κεντρική τράπεζα αντιμετώπιζε προβλήματα ρευστότητας, οι δημόσιοι υπάλληλοι παρέμεναν απλήρωτοι, οι επενδύσεις δεν προχωρούσαν και οι συνθήκες εργασίας ήσαν τραγικές. Γενικά, ο λιβυκός λαός διακατέχονταν από οργή, αγανάκτηση και θυμό, που σε κάποιες περιπτώσεις μετατρέπονταν σε βία κατά των κυβερνητικών εκπροσώπων. Τα μέχρι στιγμής δεδομένα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι επικείμενες εκλογές θα διεξαχθούν μέσα σε ένα συγκρουσιακό περιβάλλον και ότι η εθνική συμφιλίωση θα παραμείνει ένας απραγματοποίητος στόχος. 

Η λιβυκή οικονομία μετά τον εμφύλιο

Όπως αναφέρει το Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων της Πρεσβείας της Ελλάδος στην Τρίπολη [2], μια έκθεση του ΔΝΤ στις αρχές του 2012 για τη λιβυκή οικονομία εκτιμούσε ότι:

- Αν και η οικονομική κατάσταση της Λιβύης παρέμενε δύσκολη, εντούτοις μπορούσε γρήγορα να ανακάμψει με την προϋπόθεση να σημειωνόταν βελτίωση της εσωτερικής ασφάλειας, αποκατάσταση της παραγωγής υδρογονανθράκων και επαναδραστηριοποίηση του τομέα των κατασκευών. 

- Οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές προκλήσεις για τη λιβυκή κυβέρνηση θα ήταν ο έλεγχος στα δημόσια οικονομικά και η αναζωογόνηση του τραπεζικού τομέα.

- Μεσοπρόθεσμα, καθοριστικοί παράγοντες για την οικονομία θα αποτελούσαν: η ολοκλήρωση και η επέκταση των έργων υποδομών, η μείωση της εξάρτησης από τον τομέα των υδρογονανθράκων και η ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα.

- Η αποκατάσταση της παραγωγής υδρογονανθράκων στα επίπεδα του 2010 θα μπορούσε να επιτευχθεί εντός του 2014 (το Δεκέμβριο του 2011, η παραγωγή πετρελαίου ανήλθε σε 980.000 βαρέλια/ημέρα, δηλαδή ποσοστό μεγαλύτερο του 50% της πριν την επανάσταση παραγωγής των 1,77 εκατ. βαρελιών/ημέρα).

- Οι κύριοι παράγοντες οι οποίοι θα μπορούσαν να επιβραδύνουν την οικονομική ανάκαμψη θα ήταν: τυχόν επιδείνωση του επιπέδου ασφαλείας στη χώρα και οι διεθνείς τιμές των υδρογονανθράκων.

* Στοιχεία των λιβυκών αρχών και ΔΝΤ.

* Μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2012, η ημερήσια παραγωγή ανήλθε στα 1,3 εκατ. βαρέλια/ημέρα, δηλαδή περίπου το 80% της ημερήσιας παραγωγής πριν την έναρξη του εμφύλιου (Libya Busyness-News, “Libya oil output climbs to 1.3 mln bpd – NOC statement”, January 26, 2012).

Όπως προκύπτει από τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, μέχρι τα τέλη του 2014 η λιβυκή οικονομία αναμένεται να ανακάμψει και σε κάποιους τομείς (κατά κεφαλήν εισόδημα, εξαγωγές υδρογονανθράκων, κτλ) να ξεπεράσει τους οικονομικούς δείκτες της χρονικής περιόδου πριν τον εμφύλιο.

Μετα-κανταφική Λιβύη 

και Ελλάδα

Η μεταβατική περίοδος στη Λιβύη έχει αρχίσει εδώ και μερικούς μήνες, ωστόσο τα ερωτήματα για τα πιθανά σενάρια είναι πολλά και αναπάντητα: 

- Πως θα εξελιχθεί το νέο πολιτικό status; 

- Ποιες ηγετικές φυσιογνωμίες θα αναδυθούν, ποιος θα είναι ο προσανατολισμός τους και από ποιους θα υποστηριχθούν; 

- Ποιες θα είναι οι συνέπειες σε περιφερειακό επίπεδο; 

- Ποιοι από τους εξωτερικούς δρώντες θα αποκομίσουν οφέλη; 

- Σε ποιο βαθμό ο εμφύλιος της Λιβύης θα επηρεάσει την Αραβική Άνοιξη; 

- Πως επηρεάζονται οι διεθνείς σχέσεις στη μετα-κανταφική εποχή; 

Φυσικά, τα ερωτήματα αυτά προβλημάτιζαν και συνεχίζουν να προβληματίζουν την Αθήνα. Το θετικό από τη λήξη του λιβυκού εμφύλιου είναι η βελτίωση της περιφερειακής ασφάλειας. Ωστόσο, η Αθήνα γνώριζε ότι πρέπει να κινηθεί γρήγορα, προκειμένου να προωθήσει τα εθνικά συμφέροντα σε πολιτικό, ενεργειακό και οικονομικό επίπεδο. Ειδικά, το θέμα της πιθανής ελληνο-λιβυκής συμφωνίας για την οριοθέτηση της νότιας περιοχής της ελληνικής ΑΟΖ ήταν από τις πρώτες προτεραιότητες. Η ελληνική οικονομική κρίση δεν επέτρεπε ούτε άλλα λάθη ούτε άλλες καθυστερήσεις. Ήταν κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι η Άγκυρα θα προσέγγιζε τη νέα μεταβατική κυβέρνηση της Τρίπολης και θα ζητούσε εγγυήσεις, ώστε να μην προκύψει διμερής συμφωνία καθορισμού των ορίων της ελληνικής και λιβυκής ΑΟΖ. 

Όντως, στις αρχές Δεκεμβρίου ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Σταύρος Δήμας, επιδίωξε μια πρώτη προσέγγιση με τη νέα λιβυκή κυβέρνηση, εξέφρασε στο Λίβυο ομόλογό του «την πλήρη στήριξη της Ελλάδας στη διαδικασία δημοκρατικής μετάβασης και οικοδόμησης νέων θεσμών στη Λιβύη» και τον διαβεβαίωσε «για τη συνεχιζόμενη συμπαράσταση της Ελλάδας στις προσπάθειες του φίλου λιβυκού λαού». Επίσης, για το θέμα της ΑΟΖ θα πρέπει να τονισθεί ότι είχαν ήδη προηγηθεί διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης [3], γεγονός που συνέβαλε σην έναρξη μιας νέας φάσης [4], στην οποία είχαν εισέλθει οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις από τα μέσα Νοεμβρίου 2011.

[1] Christopher M. Blanchard (Analyst in Middle Eastern Affairs), ?Libya: Transition and U.S. Policy?, December 8, 2011

[2] Πρεσβεία της Ελλάδος στην Τρίπολη/Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων, «Εκτιμήσεις ΔΝΤ για την οικονομία της Λιβύης», Φεβρουάριος 2012

[3] Υπουργείο ΠΕΚΑ/Γραφείο Τύπου/Δελτία Τύπου, «Άρθρο υφυπουργού ΠΕΚΑ, Γιάννη Μανιάτη στην ηλεκτρονική σελίδα www.energypress.gr », 16 Νοεμβρίου 2011

[4] Γιαννακόπουλος Βασίλης, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, «Σε νέα φάση οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις», 21 Νοεμβρίου 2011