Προχωρούν τρία ερευνητικά προγράμματα του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας

Ανάμεσα στα ερευνητικά έργα που επέλεξε, μετά από ανταγωνιστική διαδικασία αξιολόγησης, να χρηματοδοτήσει το «Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ)» είναι τρία ερευνητικά προγράμματα που κατατέθηκαν από μέλη ΔΕΠ του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

Μελέτη μυθιστορημάτων ελληνικής λαϊκής λογοτεχνίας
Η πρόταση ερευνητικού προγράμματος του Εργαστηρίου Λαογραφίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας κατατέθηκε τον Ιανουάριο του 2024 στη δράση «3η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛΙΔΕΚ για την ενίσχυση Μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών» του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας του Υπουργείου Ανάπτυξης στο Επιστημονικό Πεδίο 7 «Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες» - Κατηγορία Ι με τίτλο: «Mapping the Greek City Mysteries of the 19th century / Χαρτογραφώντας τα ελληνικά αστικά «Απόκρυφα» του 19ου αιώνα» (ακρωνύμιο Map.City.Myst.) συνολικού προϋπολογισμού 189.667€, Η πρόταση αυτή αξιολογήθηκε ως 6η με συνολική βαθμολογία 94,45 ανάμεσα σε 77 προτάσεις, από τις οποίες χρηματοδοτούνται οι πρώτες 11.

Το ερευνητικό πρόγραμμα του Εργαστηρίου Λαογραφίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας σχεδιάστηκε ώστε να έχει διάρκεια 36 μήνες. Η ερευνητική ομάδα αποτελείται από τον Θανάση Β. Κούγκουλο, επίκουρο καθηγητή Σημειωτικής, Λογοτεχνικής Ανάλυσης & Πολιτισμικής Ερμηνείας του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας ως επιστημονικό υπεύθυνο και τα μέλη Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας, Γεωργία Γκότση, καθηγήτρια Νεοελληνικής & Συγκριτικής Φιλολογίας Τμήματος Φιλολογίας Πανεπιστημίου Πατρών, Μαρία Μαργαρίτη, μεταδιδακτορική ερευνήτρια Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας, Γεώργιο Μαργαρίτη, υπ. διδάκτορα Τμήματος Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Αιγαίου, Γεώργιο Ταρασίδη και Δέσποινα Παπαδοπούλου, μεταπτυχιακούς φοιτητές Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας και προβλέπεται, έπειτα από προκήρυξη, και μία θέση μεταπτυχιακού φοιτητή/τριας Φιλολογίας με εξειδίκευση στις ΤΠΕ.

Η χρηματοδοτούμενη από το ΕΛΙΔΕΚ έρευνα επικεντρώνεται στη μελέτη μυθιστορημάτων της ελληνικής λαϊκής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα που ανήκουν στην κατηγορία «Μυστήρια» ή «Απόκρυφα πόλεων» υπό τη θεωρητική προσέγγιση της Λογοτεχνικής Γεωγραφίας. Πρωταρχικός σκοπός είναι να εξαχθούν χωρικές πληροφορίες και στη συνέχεια να χαρτογραφηθούν οι τοποθεσίες των εν λόγω λαϊκών μυθιστορημάτων.

Τα «Μυστήρια» ή «Απόκρυφα πόλεων» συνδυάζουν στοιχεία κοινωνικού προβληματισμού της εποχής τους με στοιχεία πρώιμης αστυνομικής λογοτεχνίας και δίνουν έμφαση στην αναπαράσταση του χώρου, δηλαδή στις μεγάλες πόλεις που συχνά αναφέρονται στον τίτλο τους. Το ερευνητικό πρόγραμμα προβλέπεται να συμβάλει και στον ειδολογικό προσδιορισμό της κατηγορίας «Μυστήρια» ή «Απόκρυφα πόλεων» του 19ου αιώνα, δεδομένου ότι ο αστικός χώρος συνιστά κεντρικό τους άξονα. Η έρευνα αποτελείται από δύο βασικά στάδια εργασίας: α. επιλογή και μελέτη συγκεκριμένων ελληνικών «Μυστηρίων» ή «Αποκρύφων πόλεων» του 19ου αιώνα και β. χαρτογράφηση, δηλαδή δημιουργία λογοτεχνικών χαρτών με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών.

Θράκη: Περιβαλλοντικές μεταβολές στην Προϊστορία
Το ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Filling in the Gaps. Environmental, Habitation and Cultural changes in Prehistoric Aegean Thrace / Συμπλήρωση των κενών. Περιβαλλοντικές, οικιστικές και πολιτισμικές αλλαγές στην προϊστορική Θράκη (ακρώνυμο GAPS), συνολικού προϋπολογισμού 200.000€, επέλεξε να χρηματοδοτήσει το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), μετά από διαδικασία ανταγωνιστικής αξιολόγησης, στο πλαίσιο της δράσης «3η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛΙΔΕΚ για την ενίσχυση Μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών». Η πρόταση αξιολογήθηκε ως 3η μεταξύ 138 προτάσεων, με συνολική βαθμολογία 96,6.

Το νέο αυτό ερευνητικό πρόγραμμα αποτελεί τη συνέχεια του προγράμματος «Mapping the Early Farmers in Aegean Thrace / Χαρτογραφώντας τους πρώτους αγρότες στη Θράκη» (ακρώνυμο MAPFARM), το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το ΕΛΙΔΕΚ (αρ. έργου HFRI-FM17-2187), μετά από υψηλή ανταγωνιστική διαδικασία αξιολόγησης, στο πλαίσιο της δράσης «1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛΙΔΕΚ για την ενίσχυση Μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας».

Το νέο ερευνητικό έργο GAPS εστιάζει στη διερεύνηση των περιβαλλοντικών μεταβολών που έλαβαν χώρα στην Προϊστορία, κατά την πρώιμη και μέση Ολόκαινο (10.000 έως 1000 π.Χ.), με στόχο την κατανόηση της επίδρασής τους στους κατοίκους και στην κατοίκηση της περιοχής. Οι κλιματικές αλλαγές που συνέβησαν σε εκείνες τις φάσεις της προϊστορίας είχαν ουσιαστική επίδραση στο περιβάλλον και στη γεωμορφολογία της Θράκης, και επομένως στη ζωή των κατοίκων της. Η έρευνα συμπεριλαμβάνει, επίσης, τους προϊστορικούς οικισμούς κυρίως στην περιοχή βόρεια της λίμνης Βιστωνίδας με στόχο τη συνέχεια της διερεύνησης της αρχής της γεωργίας στη Θράκη, της εμφάνισης των πρώιμων γεωργών, της κοινωνικής τους οργάνωσης και της πολιτισμικής τους ιδιαιτερότητας.

Η αρχή της γεωργίας, που χρονολογικά ανάγεται στην 9η χιλιετία προ Χριστού εποχής και σηματοδοτεί την έναρξη της Νεολιθικής εποχής, αποτελεί σταθμό στην ιστορία της ανθρωπότητας καθώς έφερε σημαντικότατες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές με κύρια χαρακτηριστικά την ίδρυση οικισμών, την εξημέρωση των ειδών που αποτελούν και σήμερα τη βάση της γεωργίας στη Μεσόγειο (δημητριακά και όσπρια), και την εξημέρωση των βασικών οικόσιτων ζώων. Το θέμα έχει ιδιαίτερη σημασία για την τοπική ιστορία, για την κατανόηση της διάδοσης και της εδραίωσης της γεωργίας στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και της νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπως και για τη σχέση των πρώιμων γεωργών της Θράκης με αυτούς των όμορων περιοχών. Εξίσου σημαντική, στο πλαίσιο του προγράμματος θα είναι η ανάπτυξη νέων ψηφιακών εργαλείων για την αρχαιολογική έρευνα και την ανάλυση των δεδομένων.

Το πρόγραμμα είναι διεπιστημονικό και αποτελεί συνεργασία πολλών επιστημών και επιστημόνων: της Γεωλογίας, Παλαιογεωγραφίας & Παλυνολογίας (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), Γεωφυσικής (Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας & Έρευνας, Ρέθυμνο), Αρχαιομετρίας (Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο), Πληροφορικής (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Πανεπιστήμιο Κύπρου), Αρχαιολογίας (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης). Μεγάλη θα είναι η συμμετοχή των φοιτητών όλων των βαθμίδων, όπως και μεταδιδακτορικών ερευνητών από όλες τις προαναφερθείσες επιστήμες. Επιστημονικός υπεύθυνος του έργου είναι η Ντούσανκα Χριστίνα Ούρεμ-Κώτσου, καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας ΔΠΘ.

Από την Ιστοριογραφία στην Εκπαίδευση
Το ερευνητικό έργο με τίτλο «Από την Ιστοριογραφία στην Εκπαίδευση: Κοινές Οπτικές στη Νεότερη Ελληνική και Οθωμανική Ιστορία / From Historiography to Education: Shared Perspectives in Modern Greek and Ottoman History [HistorEdu] είναι ένα τριετές έργο με χρηματοδότηση 200.000 ευρώ. Το έργο φιλοδοξεί να ενισχύσει τη διδασκαλία της ιστορίας στην Ελλάδα και την Κύπρο παρέχοντας αξιόπιστα σύνολα ποιοτικής ιστορικής γνώσης, πρωτογενών πηγών και διδακτικής μεθοδολογίας, προσαρμοσμένης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Μια διεπιστημονική ομάδα δέκα ειδικών στην ιστοριογραφία, τη διδακτική της ιστορίας και την επιστήμη των υπολογιστών, που προέρχονται από διάφορα επίπεδα (πανεπιστημιακοί καθηγητές, ερευνητές και εκπαιδευτικοί), με σημαντική εμπειρία στο πεδίο, επιδιώκουν να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στην ακαδημαϊκή έρευνα και τη σχολική εκπαίδευση εισάγοντας νέες ιστορικές τάσεις και θεματικές, καθώς και σύγχρονη διδακτική μεθοδολογία, βασισμένη στις θεωρίες του Μοντέλου Παιδαγωγικής Γνώσης Περιεχομένου, της Μετασχηματιστικής Παιδαγωγικής, της Ιστορικής Σκέψης & Συνείδησης, καθώς και στις αρχές της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, της Συνεργατικής και Διερευνητικής Μάθησης. Η υπό μελέτη περίοδος καλύπτει το διάστημα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830) έως τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923). Σε ιστοριογραφικό επίπεδο, θα συνεξεταστεί η ελληνική και η οθωμανική ιστορία στην εποχή της νεωτερικότητας με έμφαση στις συγκλίσεις, αποκλίσεις και διεπαφές τους. Επιλέχθηκαν τέσσερα θέματα (ιδεολογία - πολιτική, κοινωνία, οικονομία, τέχνη), καθένα από τα οποία αποτελείται από τέσσερα υπο-θέματα.

Την ερευνητική ομάδα αποτελούν: Άγγελος Παληκίδης (ως επικεφαλής), Κυριάκος Σγουρόπουλος, Λεωνίδας Μοίρας, Γιάννης Γονατίδης, Αλέξανδρος Τενεκετζής, Ηλίας Στουραΐτης, Σινάν Γιακούπ, Μαρία Τσερμεντσέλη, Στέλλα Κάλτσου, Αλεξάνδρα Γκουλιάμα. Η πρόταση κατέλαβε την 13η θέση στις 25 χρηματοδοτούμενες (σε σύνολο 190 αιτήσεων) με συνολική βαθμολόγηση 92.95%. Τα δύο τελευταία έργα υποστηρίζονται από το Εργαστήριο Τεχνολογίας, Έρευνας & Εφαρμογών στην Εκπαίδευση.