Εθελοντισμός: Από την θεωρία στην πράξη

Απέναντι στην τάση αξιολόγησης των σύγχρονων κοινωνιών οποιασδήποτε υπηρεσίας, παροχής ή προσπάθειας βάσει της χρηματικής ή έστω ποσοτικής αξίας του αποτελέσματος, η έννοια του εθελοντισμού επιθυμεί να την αντισταθμίσει με εκείνη της ανθρωπιστικής και άνευ ανταλλάγματος προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο.

Ο εθελοντισμός αν και ευρεία έννοια, συμπυκνώνεται σε έναν απλό και χρηστικό ορισμό για όποιον αναρωτιέται περί τίνος πρόκειται ή σε τι εν τέλει αποσκοπεί. Ο εθελοντισμός ορίζεται ως η ηθελημένη και ανιδιοτελής πράξη προσφοράς χρόνου και γνώσης για κάποιον κοινωφελή σκοπό ή δράση χωρίς κάποιο «πρακτικό» αντάλλαγμα. Όσο όμως και αν είμαστε εξοικειωμένοι με την θεωρητική προσέγγιση του εθελοντισμού εωσότου πραγματοποιηθεί πρακτικά, δεν μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο σημαντικός μπορεί να αποβεί, ειδικά στην σύγχρονη εποχή.

Η σημερινή μορφή του εθελοντισμού διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, τον «επίσημο» εθελοντισμό με σταθερές και επαναλαμβανόμενες δράσεις μέσω οργανισμών και προγραμμάτων που αφορούν ενδεικτικά το περιβάλλον, τον αθλητισμό ή την υποστήριξη συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Η δεύτερη κατηγορία, εκείνη του «ανεπίσημου» εθελοντισμού, προσανατολίζεται σε προσωπικές, πρόσκαιρες και μοναδικές δράσεις ασχέτως εάν ανήκουν σε συλλογικούς φορείς. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα αποτελεί η διαδικασία της εθελοντικής αιμοδοσίας όπου αν και διοργανώνονται από επιλεγμένους φορείς ή σωματεία, η συμμετοχή του κοινού θεωρείται προσωπική, πρόσκαιρή και μοναδική.

Ποιοι είναι όμως εκείνοι που μπορούν να κάνουν έκκληση για «στρατολόγηση» εθελοντών έστω και σε μεμονωμένες δράσεις αν όχι και προγράμματα διαρκείας; 

Σε όποια κατηγορία εθελοντισμού κι αν θέλουμε να συμμετάσχουμε, οι πρωτοβουλίες ξεκινούν κατά κύριο λόγο είτε από εγχώριες είτε διεθνείς οργανώσεις όπως ΜΚΟ, ομάδες, συλλόγους, δίκτυα ή άτυπες ομάδες πολιτών, κοινωνικά κινήματα ή ακόμη κι από προσωπικές πρωτοβουλίες πολιτών, οι οποίοι λειτουργούν συνενωτικά για έναν συγκεκριμένο σκοπό. Σε κάθε περίπτωση και άνευ εξαίρεσης, οι δράσεις που οργανώνονται και μετέπειτα πραγματοποιούνται όχι απλώς διέπονται από έναν σαφέστατο αλτρουισμό, αλλά και από μια συνειδητή ανάγκη ενίσχυσης των κινήτρων κοινωνικής δράσης στοχεύοντας στην απαλοιφή του ατομικισμού που κυριαρχεί πλέον σε κάθε έκφανση και δομικό στοιχείο της κοινωνίας.  

Δυστυχώς, ο εθελοντισμός στην Ελλάδα όπως κάθε πρωτοπόρο και μη κερδοσκοπικό εγχείρημα δεν είναι εξίσου ανεπτυγμένο, όσο σε διεθνές επίπεδο. Στοιχεία ερευνών έδειξαν πως στην χώρα μας το 75% των Ελλήνων δεν συμμετέχει σε καμία εθελοντική δραστηριότητα ενώ μόνο το 37% των νέων Ελλήνων ηλικίας 15-24 ασχολείται με τον εθελοντισμό και όχι απαραίτητα ενεργά. Τα νούμερα αυτά είναι από τα πιο απογοητευτικά σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, σε έναν ακόμη τομέα για μια ακόμη φορά, ενώ η ίδια  προωθεί και στηρίζει εμπράκτως τον θεσμό του εθελοντισμού. Αν αναρωτιόμασταν όμως τι οδηγεί σε αυτήν την έλλειψη ευαισθητοποίησης, ίσως θα έπρεπε να ανατρέξουμε σε στοιχεία όπως οι κοινωνικές μεταβολές, οι πολλαπλές αλλαγές στον ρυθμό ζωής αλλά και η διαμόρφωση μιας άκρως υλιστικής αντίληψης. Σε δεύτερο επίπεδο, στοιχεία όπως η έλλειψη ενημέρωσης και προγραμματισμού για διοργάνωση και ουσιαστική συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις είναι ένας ακόμη παράγοντας επιβράδυνσης της εξέλιξης του εθελοντισμού.

Παρ’ όλα αυτά, διακρίνεται δειλά μια ελπιδοφόρα κινητικότητα τόσο στην διαμόρφωση όσο και στη δραστηριοποίηση εθελοντικών ομάδων. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αυτοβούλως αλλά και εγχώριοι ή ευρωπαϊκοί φορείς δημιουργούν ομάδες και συλλόγους αναζητώντας εθελοντές με το ποθητό αλτρουιστικό πνεύμα προσφοράς και επίτευξης στόχων βασισμένων σε οράματα, αξίες και ιδεώδη αποσκοπώντας στην βελτίωση κάθε πτυχής της ζωής. Στοιχεία που τρέφονται από την αμφισβητούμενη ανιδιοτέλεια και την ανάγκη αλλαγής του κοινωνικού γίγνεσθαι.

Οργανώσεις και σύλλογοι ακόμη και μέσω πανεπιστημίων όπως η AIESEC, οι εθελοντικές δράσεις του Erasmus αλλά και πολλές εκτός πανεπιστημιακού πλαισίου έχουν αναλάβει τον ρόλο εξοικείωσης, δραστηριοτήτων, προγραμμάτων ανταλλαγής, γνωριμίας και δραστηριοποίησης με εθελοντές από όλο τον κόσμο. Μια αξιοσημείωτη διέξοδος για όσους ενδιαφέρονται για εθελοντική δραστηριοποίηση αλλά και ενημέρωση σχετικά με πιθανούς τρόπους εθελοντικής δράσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχουν τα Κέντρα Ενημέρωσης Europe Direct (EDIC) σε συγκεκριμένα σημεία πανελλαδικά όπως και στην πόλη της Κομοτηνής. Μέσω των εθελοντικών ομάδων αλλά και των δράσεων τους. Ξεκινώντας από την ομάδα του περιβάλλοντος, έως και την ομάδα επαφής με τα Μ.Μ.Ε, το Europe Direct όχι μόνο συμβάλλει στην προαγωγή του εθελοντισμού αλλά αποτελεί και μέσο ενημέρωσης, συμμετοχής και προαγωγής ευρωπαϊκών φορέων που τον προωθούν όπως το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης ή η Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία. 

Τα οφέλη της εθελοντικής δραστηριοποίησης θα λέγαμε πως λειτουργούν αμφίδρομα και κατεξοχήν με θετικό πρόσημο. Ο εθελοντής δεν αποκομίζει απλώς μια ευκαιρία δικτύωσης ή μια ευκαιρία απόκτησης εργατικής εμπειρίας. Η ηθική αναγνώριση για το έργο που προσφέρει ο κάθε εθελοντής, θα έρθει από τα οποιαδήποτε εμφανή αποτελέσματα της συμμετοχής του είτε αυτή αφορά ένα φεστιβάλ, μια περιβαλλοντική δράση ή μια δράση ενίσχυσης ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Θα ανταλλάξει ιδέες, θα εισπράξει νέα ερεθίσματα και θα μεταδώσει τα πιο αξιόλογα στοιχεία του χαρακτήρα του στο έργο στο οποίο θα εργαστεί για το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα. 

Και ποιο είναι αυτό; Εκείνο που στο τέλος συναντά κάθε κοινωνική πτυχή και δομή που χρίζει βελτίωσης και πιθανής αναθεώρησης. Ο εθελοντισμός αποτελεί απάντηση στα προβλήματα κάθε πολίτη ως ένα στοιχείο καλής διακυβέρνησης αλλά και μέσο με το οποίο κάθε πολίτης μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία μιας κοινωνίας θεμελιωμένης σε αρχές και αξίες που προωθούν την εμπιστοσύνη, την ανάπτυξη, την συνεργασία και την ευημερία. Ως ένας ευγενικός μοχλός ανάπτυξης, ο εθελοντισμός καταδεικνύει όσα πρέπει να διορθωθούν ενισχύοντας τα κοινωνικά δικαιώματα κάθε ομάδας, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις αυξάνει την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει το κράτος (π.χ. η κατασκευή ενός κτιρίου ή μια δράση ενίσχυσης της τοπικής κοινωνίας) ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο και τον κρατικό ή εμπορικό μηχανισμό.  

Πέρα από μια λύση στα προβλήματα με τα οποία όλοι καλούμαστε να έρθουμε αντιμέτωποι καθημερινά, ο εθελοντισμός έρχεται να μας υπενθυμίσει πόσο σημαντικό είναι όσο ποτέ άλλοτε να αποβάλλουμε κάθε εγωιστική ή ατομικιστική συμπεριφορά γυρνώντας το κεφάλι από την αντίθετη μεριά δείχνοντας αυτή τη φορά ενδιαφέρον για το τι συμβαίνει πραγματικά γύρω μας και όχι από αδιαφορία. Οι εποχές αλλάζουν απαιτώντας την δική μας αλλαγή και έπειτα, την εξέταση της θέσης και της συμβολής μας σε οτιδήποτε δομείται και εξελίσσεται εντός του κοινωνικού πλαισίου. Διότι δεν πρέπει να ξεχνούμε, όταν κατηγορούμε την κοινωνία ως έχει και για όσα έχει ή δεν έχει, πως εμείς είμαστε αυτοί που τελικά την απαρτίζουμε.