Τι είναι [το καθεστώς του πρόσφυγα;], [γιατί η Ελλάδα είναι η χώρα πρώτης υποδοχής;], [γιατί η Τουρκία απέχει από τη διαχείριση;]

Το «προσφυγικό» είναι ένα ζήτημα που το τελευταίο διάστημα έχει μπει στη ζωή μας και απασχολεί σημαντικά τη δημόσια συζήτηση, για διάφορους λόγους. Είτε συμπαθεί κανείς τους πρόσφυγες, είτε όχι, το σίγουρο είναι ότι όλη αυτή η κατάσταση διέπεται από ένα συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο και δεν ορίζεται μόνο από τους νόμους της Ελλάδας, αλλά και από ευρωπαϊκούς, οι οποίοι μάλιστα υπερισχύουν των εθνικών. Ο «Χ» συνάντησε την διακεκριμένη νομικό Παρασκευή Νάσκου – Περράκη και ζήτησε απαντήσεις για όλο αυτό το ζήτημα. Να σημειωθεί ότι η κα Περράκη έχει ασχοληθεί με το νομικό πλαίσιο του προσφυγικού ζητήματος ήδη από το 1991, οπότε και είχε συγγράψει ένα βιβλίο με τίτλο: «Το καθεστώς του πρόσφυγα στη διεθνή και την ελληνική έννομη τάξη». 
Οι ερωτήσεις του «Χ» και οι απαντήσεις της:

Πώς ορίζεται το καθεστώς του πρόσφυγα; 
-Το καθεστώς του πρόσφυγα καθορίζεται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ που υπογράφηκε το 1951 και ισχύει μέχρι σήμερα και την αρμόδια Αρχή για θέματα προσφύγων που υπάγεται στο υπουργείο Εσωτερικών και κάνει πολύ καλή δουλειά γιατί αποτελείται από δικηγόρους –πεπειραμένοι πολλοί από αυτούς- και η οποία εξετάζει το καθεστώς του πρόσφυγα σύμφωνα με τον τελευταίο νόμο του 2016.
 

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ πρόσφυγα και μετανάστη; 
-Ο πρόσφυγας είναι και αυτός ένας αλλοδαπός όπως είναι και ο μετανάστης.  Άρα λοιπόν έχουμε δύο κατηγορίες αλλοδαπών. Ο μεν μετανάστης οικειοθελώς φεύγει από τη χώρα του και έρχεται να ζήσει σε μια άλλη χώρα για να καλυτερεύσει τη ζωή του κυρίως για οικονομικούς λόγους. Σε αυτή την περίπτωση για να είναι νόμιμος πρέπει να πάρει βίζα από το οικείο προξενείο της Ελλάδας στη χώρα όπου βρίσκεται και να έρθει εδώ. Αν δεν πάρει βίζα ή άλλα νομιμοποιητικά έγγραφα, είναι παράτυπος οπότε σε αυτή την περίπτωση η χώρα μπορεί να μην τον δεχτεί και να τον στείλει πίσω.

Αντίθετα, ο πρόσφυγας είναι ένας άνθρωπος που αναγκάζεται να φύγει από τη χώρα του για μία σειρά από λόγους που σχετίζονται με: θρησκεία, φύλο, πολιτική, κοινωνική τάξη, εθνικότητα και έχει φόβο να μείνει στη χώρα του – μπορεί να τον συλλάβουν, να τον σκοτώσουν, να τον βασανίσουν. Και φεύγοντας από τη χώρα του στερείται διπλωματικής προστασίας, δηλαδή έρχεται σε μία χώρα που δεν μπορεί να πάει στο προξενείο αν χάσει το διαβατήριο του γιατί η χώρα του τον κυνηγάει. Και για αυτό το λόγο, έρχεται ο ΟΗΕ και του παρέχει διεθνή προστασία. Και υποχρεώνει τα κράτη που κύρωσαν τη Σύμβαση του ‘51 - όπως η Ελλάδα- να του παράσχουν χώρο να διαμείνει και να αναγνωρίσουν το καθεστώς του. 

Έχει χρονική ισχύ το καθεστώς του πρόσφυγα; 
-Εφόσον αναγνωριστεί σε κάποιον το καθεστώς του πρόσφυγα, η χώρα που του το αναγνωρίζει του δίνει νομιμοποιητικά έγγραφα και μπορεί να ζήσει πια σε αυτήν ΟΜΩΣ για όσο χρόνο υπάρχει η άσχημη κατάσταση στη χώρα καταγωγής του. Δηλαδή, για παράδειγμα αν αύριο ο πόλεμος στη Συρία τελειώσει και υπάρχει ασφάλεια για επιστροφή, ο πρόσφυγας μπορεί να φύγει ή και η Ελλάδα μπορεί να του ζητήσει να φύγει αν στο μεταξύ δεν έχει ενσωματωθεί ή δεν έχει αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια. 

Υπάρχει περίπτωση να μη λάβει κάποιος το καθεστώς του πρόσφυγα, ακόμη κι αν προέρχεται από μία εμπόλεμη περιοχή; 
-Υπάρχουν μία σειρά από λόγοι για τους οποίους κάποιος δεν μπορεί να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας. Π.χ. σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κάποιος να είναι πρόσφυγας εφόσον έχει διαπράξει ποινικό αδίκημα στη χώρα του – όταν έχει σκοτώσει κάποιον. Αυτό διασφαλίζεται από την έρευνα των υπηρεσιών. Αν στη χώρα του έχει διαπράξει έχει ποινικό αδίκημα και έχει φύγει, η χώρα του τον καταδιώκει. Άρα στέλνει μήνυμα. 

Στις εμπόλεμες περιοχές, όπου οι αρχές πιστοποίησης δεν λειτουργούν, πώς διασφαλίζεται το «λευκό ποινικό μητρώο» του πρόσφυγα;
-Είναι πολύ σωστή ερώτησή σας μου δίνει την αφορμή να σας πω ότι όταν υπάρχουν πόλεμοι δε σημαίνει ότι αυτόματα κάποιος αναγνωρίζεται ως πρόσφυγας επειδή έχει πόλεμο ή εμφύλια σύρραξη στη χώρα του. Σε κάθε περίπτωση ο κάθε ένας από αυτούς –επειδή είναι ατομική η απονομή της ιδιότητας του πρόσφυγα- πρέπει να αποδείξει πρώτον ένα υποκειμενικό στοιχείο, δηλαδή ότι ο ίδιος έχει φόβο και ένα αντικειμενικό στοιχείο, δηλαδή ότι τον διώκουν. Όταν κάποιος έχει διαπράξει ποινικό αδίκημα τι θα αποδείξει; Ότι τον διώκουν γιατί; Άρα η αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα επαφίεται στα αποδεικτικά στοιχεία που φέρει ο ίδιος αλλά και στη διακριτική ευχέρεια των αρχών, οι οποίες ψάχνουν και ερευνούν. 

Αν κάποιος δεν πάρει το καθεστώς του πρόσφυγα επαναπροωθείται στη χώρα καταγωγής του; 
-Στην περίπτωση των Σύριων προσφύγων, ακόμη και αν δε πάρουν το καθεστώς του πρόσφυγα δεν τους στέλνουμε πίσω στη χώρα τους ή σε άλλη χώρα όπου μπορεί να υποστούν βασανιστήρια ή να σκοτωθούν, γιατί δεν είναι μόνο η Σύμβαση του ΟΗΕ του ‘51 που μας απαγορεύει να το κάνουμε, είναι και η Σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου που στο άρθρο 3 έχει πλούσια νομολογία και εκεί απαγορεύεται η αποστολή. 

Η σύμβαση του ΟΗΕ του ‘51 είναι υπεράνω όλων; 
-Είναι μία δύσκολη κατάσταση. Το ‘51 πίστευαν ότι με τη σύμβαση θα λύνονταν όλα τα προβλήματα, αλλά δεν τα ‘χει λύσει. Τα προβλήματα είναι πολλά και διευρύνονται.

Η Τουρκία έχει κυρώσει τη σύμβαση του ΟΗΕ του ‘51;
-Ναι.

Τότε, για ποιο λόγο δεν λογίζεται ως πρώτη χώρα υποδοχής των Σύρων προσφύγων η Τουρκία, αλλά λογίζεται η Ελλάδα; 
-Η Τουρκία, η οποία έχει κυρώσει τη σύμβαση του ‘51 και το πρωτόκολλο που την ακολουθεί, έκανε μία επιφύλαξη –όπως έχουν δικαίωμα όλα τα κράτη να κάνουν- σύμφωνα με την οποία δεν δέχεται να απονείμει καθεστώς πρόσφυγα σε κανέναν άλλον, παρά μόνο σε άτομα που έρχονται από την Ευρώπη και ειδικότερα από τις 47 χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (έχει δώσει κάπου 238 τέτοιες περιπτώσεις) ή δέχεται κάποιους που έχουν αναγνωριστεί ως τέτοιοι, από άλλα κράτη της Ευρώπης πάλι. 

Αυτό είναι το πρόβλημα: ότι κάποιος που έρχεται από τη Συρία και περνάει από την Τουρκία και έρχεται στην Ελλάδα, θεωρείται περίπου η Ελλάδα ως πρώτη χώρα εισόδου και η πρώτη χώρα στην οποία ο πρόσφυγας ζητάει άσυλο και καθεστώς διότι δεν μπορεί να του το παράσχει η Τουρκία. Αυτό που μπορεί να κάνει η Τουρκία και το κάνει μέχρι στιγμής είναι να τους παράσχει διεθνή προστασία ή επικουρική προστασία, δηλαδή να τους δίνει ένα χώρο όπου μπορούν να μείνουν και να περιμένουν μέχρι να αλλάξει το καθεστώς στη χώρα τους και να γυρίσουν πίσω. 

Η ενημέρωση του κόσμου επί όλων αυτών είναι επαρκής; 
-Δυστυχώς Όχι. Και το λέω αυτό με αφορμή την ιστορία του Ωραιοκάστρου και τα παιδιά προσφυγόπουλα του σχολείου. Όταν ανάρτησα ένα σχόλιο λέγοντας τους ότι «προσέξετε είμαστε υποχρεωμένοι για όλα τα παιδιά του κόσμου ανεξαρτήτως αν είναι προσφυγόπουλα ή όχι και διαμένουν στη χώρα μας να τους παρέχουμε το δικαίωμα στην εκπαίδευση - μας το λέει μια άλλη σύμβαση του ΟΗΕ (για τα δικαιώματα του παιδιού) – μας το λέει και η σύμβαση των προσφύγων» μου έκανε εντύπωση πόσοι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν θετικά και πόσοι το κοινοποίησαν και αλλού. Αυτό σημαίνει ότι ο κόσμος αγνοεί αυτό που λέμε «προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου».

Και αυτό είναι ένας λόγος που συχνά λέω ότι είναι ντροπή νομικές σχολές, παιδαγωγικές σχολές, ιατρικές, αστυνομικές ακόμη και σωμάτων ασφαλείας και σχολές πολέμου να μην έχουν υποχρεωτικά μαθήματα για τα δικαιώματα του ανθρώπου γιατί είναι νόμοι που ισχύουν στη χώρα μας και υπερισχύουν άλλων εσωτερικών νόμων. Δεν μπορεί να αγνοούμε βασικά πράγματα. Η εκπαίδευση των παιδιών είναι βασικό πράγμα. Για όλα τα παιδιά του κόσμου έστω κι αν είναι στην Ελλάδα τρεις μήνες και πρέπει να πάνε σχολείο. Πρέπει να πάνε σχολείο!