Τω αγνώστω διαβάτη¹

Οι ιστορίες, οι θρύλοι και οι μύθοι, όπως κι οι μουσικές, είν' η αναθυμιά των βράχων, των δέντρων και των νερών κάθε τόπου. Σημειολογική επίκληση και αναφορά στη συλλογική μνήμη, οι πηγές της οποίας αναβλύζουν από τα έγκατα της γης, θησαυροί ανεξερεύνητοι κι επτασφράγιστα φυλαγμένοι στα βάθη των αιώνων, που καρτερούν να δροσίσουν τον άγνωστο και διψασμένο διαβάτη και να του αποκαλυφθούν. Έτσι αιτιολογείται συν τοις άλλοις, η ύπαρξη αναρίθμητων θεμελιωμένων πηγών και βρυσών σε όλη την ελληνική επικράτεια. Εκείνος που θα ξεδιψάσει από το νερό της βρύσης, έρχεται σε επαφή με όλες τις κρυμμένες ιστορίες του τόπου, προσφορά της γης στους τρυγητές του μύθου.

Στην περιοχή Θεοτόκος στο νοτιοανατολικό Πήλιο, απέναντι από εκεί που τώρα αποτυπώνονται γραπτώς οι σκέψεις του παρόντος άρθρου, είναι θεμελιωμένη της Γριάς η Βρύση ή αλλιώς, η Βρύση της Γριάς Προδότρας, που από μικρό παιδί, αξήγητα γιατί, μου προκαλούσε ένα έντονο αίσθημα φόβου. Πολλές φορές, έκοβα δρόμο από άλλη ατραπό στο πέρασμά μου από εκεί. Ίσως, στο άκουσμα της ιστορίας της, από κάποιον ντόπιο ψαρά ή αγρότη στα πρώτα, τα χρόνια της δικής μου χαμένης αθωότητας να καταγράφηκε σκιάζοντας το νου μου, αυτό το έντονο συναίσθημα δέους, που γεμίζει κάθε παιδική ψυχή που καλείται να ερμηνεύσει, να ανακαλύψει και να αποδεχθεί την τραγικότητα της ύπαρξης του ανθρώπου, όπως αυτή περιπλέκεται στο όριο μεταξύ πραγματικότητας και θρύλου στα παραμύθια.

Οι πηγές της παράδοσης, λοιπόν, αναφέρουν ότι, στον τόπο που θεμελιώνεται βρύση έχει συμβεί κακό, στις περισσότερες των περιπτώσεων κάποιο φονικό. Το κακό αυτό δεν έχει τελεστεί με σκοπό την θεμελίωση της βρύσης, όπως συμβαίνει, σύμφωνα, επίσης με την λαϊκή παράδοση, στην περίπτωση των πανέμορφων τοξοτών γεφυριών της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας, που για να σταθούν χρειάζεται θυσία ανθρώπου, ζώου (συνήθως πετεινού) ή της σκιάς τους στα θεμέλια του γεφυριού. 

Στον οικισμό της Θεοτόκου λοιπόν, κοντά στα περίφημα ψηφιδωτά των ελληνιστικών χρόνων, που καλλωπίζουν την παραλία, στο βυθό της οποίας βρίσκονται τα ερείπια αρχαίας πόλης, ίσως της αρχαίας πόλης της Σηπιάδος, βρίσκεται της Γριάς η Βρύση. Στα χρόνια των πειρατικών επιδρομών, κυρίως των αδίστακτων και αιμοσταγών Σαρακηνών, που έσπερναν το τρόμο και το θρήνο σε όλη τη Μεσόγειο, μια γριά που ζούσε στην περιοχή λέγεται ότι πήγε να γεμίσει νερό απ' την πηγή, στο σημείο που σήμερα βρίσκεται η, περί ής ο λόγος, βρύση.

Οι πειρατές που ήδη είχαν αποβιβαστεί στην ευρύτερη περιοχή, την απαντούν. Εκείνη, υπό την απειλή του θανάτου, τρομοκρατημένη, με δίχως ίχνος δισταγμού, τους φανερώνει το μυστικό πέρασμα για το κάστρο της παραθαλάσσιας  πόλης. Ο θρύλος αναφέρει ότι οι πειρατές λεηλάτησαν και κατέστρεψαν καίγοντας ολοκληρωτικά την πόλη, έχοντας πρώτα αποδεκατίσει με φρικιαστικό τρόπο τον πληθυσμό της.  Φεύγοντας, μάλιστα, φόνευσαν τη γριά στο σημείο όπου θεμελιώθηκε η βρύση. Γι’ αυτό και ο σοφός λαός σε μία παροιμία του αναφέρει πως «την προδοσία πολλοί αγάπησαν, τον προδότη ουδείς». 

Οι λιγοστοί τυχεροί που επέζησαν, ανέβηκαν ψηλά στο βουνό, όπου έχτισαν την νέα, ασφαλέστερη πόλη στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το γραφικό πηλιορείτικο χωριό Προμύρι.

Δεν είναι λίγες οι φορές, ως άγνωστος διαβάτης κι εγώ, που στα δημιουργικά μου ταξίδια, ενδιαμέσως της καθιερωμένης συναυλιακής γύρας σε μουσικά καφενεία, σκηνές, θέατρα και χώρους πολιτισμού σε τόπους ελληνικούς κυρίως, βρίσκω λιγοστό χρόνο για διάβασμα και την αγαπημένη μου λαογραφική μελέτη. 

Το ερέθισμα όμως εκείνο το ανοιξιάτικο σούρουπο του '17, στο δρόμο για την πόλη της Κοζάνης και το πάλαι ποτέ αγαπημένο μουσικό μας στέκι, το ιδιαίτερο “Καφελαφάμ” του φίλου Δημήτρη Ίτσκου, ήταν μια πηγή διαφορετική από τις άλλες, μια πηγή πραγματική, που ανάβλυζε καθάριο και δροσερό νερό για κάθε πλάνη ανιχνευτή του ονείρου.

Μια πανέμορφη βρύση με το όνομα “Τω αγνώστω διαβάτη”…

ΣΧΟΛΙΟ

Ευγνώμων στους Πηλιορείτες φίλους για την ιστορία της γριάς Προδότρας. 

Το πιο μεγάλο ευχαριστώ στον αείμνηστο Πηλιορείτη λαογράφο Γιώργο Θωμά.

Βασίλης Φλώρος, τραγουδοποιός
[email protected]
www.facebook.com/vassilisfloros