Η αυτοκίνηση στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης

Αυτοκίνητα που κινούνται χωρίς οδηγό, έξυπνα σπίτια όπου όλες οι συσκευές τους είναι διασυνδεδεμένες μεταξύ τους, έξυπνα ψυγεία που παραγγέλνουν αυτόματα τα προϊόντα που βρίσκονται σε έλλειψη, έξυπνα ρολόγια που παρακολουθούν τους ασθενείς, διενεργούν εξετάσεις και μεταβιβάζουν σε πραγματικό χρόνο τα αποτελέσματα τους στους γιατρούς και πολλά άλλα τεχνολογικά επιτεύγματα μαρτυρούν ότι βρισκόμαστε στο πλατύσκαλο μιας νέας εποχής, στην ανατολή του φαινομένου το οποίο καλείται 4η Βιομηχανική Επανάσταση.

Το καθημερινό λεξιλόγιό μας έχει πια εμπλουτιστεί με εξειδικευμένους όρους όπως Αυτόνομη Οδήγηση (Self-Driving), Κοινοχρησία Αυτοκινήτων (Car sharing), Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ), Διαδίκτυο των πραγμάτων (IoΤ) κ.α.

Τεχνολογίες που μέχρι πριν από μερικά χρόνια αποτελούσαν αποκύημα της φαντασίας ιδιοφυών και ευφάνταστων σεναριογράφων ταινιών επιστημονικής φαντασίας του Χόλιγουντ λαμβάνουν σήμερα σάρκα και οστά.

Ένας τομέας που γνωρίζει ήδη πελώρια άνθηση υπό αυτές τις συνθήκες είναι η αυτοκίνηση. Μέσα στην επόμενη δεκαετία η εικόνα της αυτοκίνησης αναμένεται να αλλάξει άρδην με καταιγισμό νέων τεχνολογιών να εξοπλίζουν τα μοντέλα των εταιρειών. Οι ειδικοί κάνουν λόγο για τη μεγαλύτερη επανάσταση που συντελείται στο χώρο τα τελευταία 30 χρόνια.

Εταιρίες όπως η Tesla και η Volvo έχουν ήδη από το έτος 2015 θέσει σε κυκλοφορία αυτόνομα αυτοκίνητα σε δημόσιους δρόμους, τα οποία έχουν προκαλέσει μέχρι σήμερα τουλάχιστον τρία δυστυχήματα. Στην πρώτη περίπτωση, τον Μάιο του 2016 στη Φλόριντα ο Τζόσουα Μπράουν, 40 ετών, οδηγός ενός Tesla Model S, έχασε τη ζωή του κατά τη σύγκρουση του αυτοκινήτου του με τρέιλερ νταλίκας ενώ ήταν σε λειτουργία ο αυτόματος πιλότος του οχήματος. Στη δεύτερη περίπτωση, στις 18 Μαρτίου 2018 μία γυναίκα έχασε τη ζωή της όταν χτυπήθηκε από ένα Volvo SUV XC90 της Uber, το οποίο βρισκόταν σε αυτόνομη λειτουργία. Τέλος, πολύ πρόσφατα, στις 25 Μαΐου 2018 ένας 34χρονος οδηγός έχασε τη ζωή του και το Tesla Model S καταστράφηκε ολοσχερώς, όταν χωρίς προφανή λόγο ο αυτόματος πιλότος έχασε τον έλεγχο του οχήματος με αποτέλεσμα αυτό να καταλήξει σε μια μικρή λίμνη, αφού διαπέρασε τα προστατευτικά κιγκλιδώματα του δρόμου.

Τα δυστυχήματα αυτά στάθηκαν αφορμή για να σταματήσουν προσωρινά οι δοκιμές, ωστόσο σε καμία περίπτωση δε φαίνονται ικανά να ανακόψουν το μέλλον και την εξέλιξη των αυτόνομων αυτοκινήτων. Και δικαίως αφού, όπως δείχνουν στατιστικά στοιχεία που προέρχονται από την εταιρία Tesla, το πρώτο δυστύχημα που εμπλέκεται αυτόνομο όχημα της εταιρίας σημειώθηκε μετά από 209 εκατομμύρια χιλιόμετρα που είχαν διανυθεί με ενεργοποιημένο τον Autopilot, την ώρα που ανάμεσα στα συμβατικά οχήματα στις ΗΠΑ υπάρχει ένας θάνατος κάθε 151 εκατομμύρια χιλιόμετρα, ενώ σε όλο τον κόσμο σημειώνεται ένας θάνατος κάθε 96 εκατομμύρια χιλιόμετρα.

Παγκοσμίως, ως κύρια αιτία των τροχαίων ατυχημάτων έχει αναγνωριστεί ο ανθρώπινος παράγοντας, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την πρόκληση του 95% των τροχαίων ατυχημάτων. Το ανθρώπινο λάθος, η έλλειψη συγκέντρωσης και η κακή εκτίμηση της κατάστασης είναι οι συχνότερες αιτίες ατυχημάτων. Έτσι, πολλοί είναι αυτοί που βλέπουν τη λύση του προβλήματος στα αυτόνομα αυτοκίνητα.

Σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε για λογαριασμό της Σουηδικής εταιρείας ερευνών Berg Insight, πλήθος αυτόνομων αυτοκινήτων θα παρουσιαστούν στην παγκόσμια αγορά το 2020 και σε μια δεκαετία αναμένεται να αυξηθούν κατά 62%, με τον αριθμό τους να φτάνει από τα 200.000 οχήματα το 2020, σε 24 εκατομμύρια οχήματα το 2030.

Eταιρίες όπως η Nissan, η Audi, η BMW και πολλές άλλες αναμένεται να ακολουθήσουν την Tesla και την Volvo βγάζοντας σύντομα σε ευρεία παραγωγή αυτόνομα αυτοκίνητα. Αυτόνομη έκδοση διαθέτει ήδη και η Mercedes-Benz ως προαιρετική επιλογή σε ορισμένα μοντέλα της. Η Nissan σκοπεύει να κυκλοφορήσει αυτόνομα αυτοκίνητα στην αγορά το 2022. Η BMW πρόσφατα απέκτησε άδεια δοκιμών σε κινεζικό έδαφος για οχήματα που εφοδιάζονται με σύστημα αυτόνομης οδήγησης. Μάλιστα, η Audi προχωράει ένα βήμα παραπέρα ανακοινώνοντας το πρώτο αυτόνομο αυτοκίνητο επιπέδου τρία (σύμφωνα με τη διαβάθμιση των επιπέδων που έχει ορίσει η Society of Automotive Engineers, SAE), που θα επιτρέπει στον οδηγό του να μην εμπλέκεται καθόλου στην οδήγηση του αυτοκινήτου, δίνοντάς του τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μια ταινία ή να διαβάσει ένα βιβλίο, χωρίς να έχει την υποχρέωση να έχει τα χέρια του στο τιμόνι και την προσοχή στραμμένη στον δρόμο, όπως ισχύει μέχρι σήμερα, με τα επιπέδου 2 αυτοκίνητα της Tesla. Επιπλέον, σύμφωνα με το Audi Aicon concept που είδαμε στην Έκθεση Αυτοκινήτου της Φρανκφούρτης το 2017, το αυτόνομο Audi του μέλλοντος δε θα διαθέτει τιμόνι, ούτε πεντάλ. Αν όλα πάνε βάσει του σχεδίου, η εταιρεία θα είναι σε θέση να βγάλει στην παραγωγή το πλήρως αυτόνομο όχημα μέχρι το 2025, σύμφωνα με τον επικεφαλής Έρευνας κι Ανάπτυξης της εταιρείας, Peter Mertens.

Με τη γεωμετρική πρόοδο με την οποία αναπτύσσεται η αυτοκίνηση, η είσοδος στην αγορά των πλήρως αυτόνομων αυτοκινήτων μέσα στη νέα δεκαετία είναι δεδομένη. Μιλώντας κατά τη διάρκεια του SXSW (South by Southwest festival) στο Ώστιν του Τέξας, ο CEO της Tesla, Elon Musk, τόνισε πως «μέχρι τα τέλη της επόμενης χρονιάς, η αυτόνομη οδήγηση θα συμπεριλάβει όλους τους τύπους οδήγησης και θα είναι τουλάχιστον 100 έως 200% πιο ασφαλής απ’ ότι η ανθρώπινη οδήγηση. Μιλάμε για 18 μήνες από τώρα».

Ενδεικτικό της ταχύτητας με την οποία αναπτύσσεται η τεχνολογία είναι επίσης το γεγονός ότι, πριν καν ξεκαθαρίσει το τοπίο για τα αυτόνομα αυτοκίνητα, η εταιρία Uber ετοιμάζεται να λανσάρει στην αγορά αυτόνομα, ιπτάμενα «αυτοκίνητα». Πρόκειται για αεροσκάφη καθέτου απογείωσης και προσγείωσης (VTOL) που θα χρησιμοποιήσουν το δίκτυο uberAIR. Η Uber με την υπηρεσία uberAIR, ενδυναμώνει τις συνεργασίες της με σημαντικούς κατασκευαστές και εταιρείες τεχνολογίας, και εργάζονται μαζί με στόχο να πραγματοποιήσουν επιδείξεις πτήσεων το 2020 και εμπορικές διαδρομές το 2023.

Κι αν όλα αυτά φαντάζουν εξωπραγματικά για την ελληνική πραγματικότητα αξίζει να επισημάνουμε ότι στα Τρίκαλα, μόλις το 2015 στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος CityMobil2, πλήρως αυτόνομα λεωφορεία εκτελούσαν επί 6 μήνες τακτικά δρομολόγια. Επίσης, πρόσφατα, στις 25 Μαΐου 2018 στην Εθνική Οδό και λίγο έξω από την πόλη της Φλώρινας σημειώθηκε το πρώτο, εξακριβωμένο, “πανευρωπαϊκό” ατύχημα αυτοκινήτου με ενεργοποιημένο το σύστημα αυτόνομης οδήγησης της εταιρίας Tesla. Ο οδηγός του αυτοκινήτου, You You Xue, είχε ξεκινήσει το μεγάλο του ταξίδι από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με σκοπό να γυρίσει τον κόσμο με το Tesla Model 3 και ήδη είχε περάσει από είκοσι πέντε χώρες, ώσπου για άγνωστο λόγο το αυτοκίνητο εξετράπη ξαφνικά της πορείας του, χωρίς καμία ένδειξη ή προειδοποίηση.

 Η ταχεία όμως εξάπλωση των αυτόνομων οχημάτων και η κυκλοφορία σε σύντομο χρονικό διάστημα πλήρους αυτόνομων οχημάτων, που δε θα διαθέτουν οδηγό, δημιουργεί πλήθος τεχνικών, νομικών και ηθικών ζητημάτων και προβληματισμών.

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της Πληροφορικής δημιούργησε νέες εγκληματικές συμπεριφορές και καινοφανή εγκλήματα. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ηλεκτρονική συσκευή που δημιουργήθηκε από άνθρωπο και δεν έχει «χακαριστεί». Έτσι, κρίσιμο ζήτημα για την ασφάλεια των αυτοκινήτων καθίσταται η θωράκιση των συστημάτων επικοινωνίας, που χρησιμοποιούν τα αυτόνομα οχήματα, από Κυβερνο-επιθέσεις. Η βλάβη του έννομου αγαθού της υγείας και της ζωής είναι πλέον δυνατή και μέσω του Διαδικτύου. Ένας κυβερνο-εγκληματίας έχει τη δυνατότητα με απομακρυσμένη επέμβαση στο λογισμικό του αυτόνομου αυτοκινήτου να το κατευθύνει με μεγάλη ταχύτητα στον γκρεμό τραυματίζοντας ή σκοτώνοντας τους επιβάτες του. Από την άλλη, ένας κυβερνο-τρομοκράτης μπορεί να αναλάβει τον έλεγχο ενός αυτόνομου αυτοκινήτου και να το οδηγήσει  με ταχύτητα πάνω στο πλήθος σε μία πολυσύχναστη πλατεία. Είναι άραγε αυτή η συνέχεια των τρομοκρατικών επιθέσεων με οχήματα που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια; Ο κυβερνο-εγκληματίας μπορεί επίσης με επέμβαση στο λογισμικό (π.χ. με την εγκατάσταση κακόβουλου λογισμικού τύπου Crypto-Malware) να απενεργοποιεί τη λειτουργία του αυτοκινήτου και να ζητά λύτρα για να το ενεργοποιήσει. Τελείται άραγε στην περίπτωση αυτή το αδίκημα της εκβίασης; Αν επιλέξει να το «αχρηστεύσει», υπάρχει προσβολή του εννόμου αγαθού της ιδιοκτησίας; Ποιά θα είναι η σχέση των «παραδοσιακών» αυτών αδικημάτων με τα νεοπαγή κυβερνο-εγκλήματα που προστέθηκαν στον Ποινικό Κώδικα με τον νόμο 4416/2016;

Επίσης, είναι μάλλον βέβαιο ότι θα πρέπει να θεσπιστεί ένας νέος Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας προσαρμοσμένος στα νέα δεδομένα. Για παράδειγμα, τα αυτόνομα οχήματα μπορεί να μη χρειάζονται φανάρια στις διασταυρώσεις καθώς θα επικοινωνούν και θα συνεννοούνται μεταξύ τους ρυθμίζοντας αυτόματα την προτεραιότητα. Επίσης, τα πλήρως αυτόνομα αυτοκίνητα (χωρίς οδηγό) δε δύναται να “οδηγούν” υπό την επήρεια αλκοόλ ή ουσιών, ούτε και να παραβιάζουν τα όρια ταχύτητας και τη σήμανση. Ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας του μέλλοντος μάλλον δε θα έχει τη μορφή που ξέρουμε μέχρι σήμερα, αλλά θα πρόκειται πιθανότατα για ένα πρωτόκολλο επικοινωνίας μεταξύ των αυτόνομων αυτοκινήτων, ενώ τα άρθρα του νόμου θα αντικατασταθούν από περίπλοκους αλγορίθμους.

Τα νομικά ερωτήματα συνεχίζονται: Ποιός άραγε θα φέρει την αστική και ποινική ευθύνη σε περίπτωση πρόκλησης ατυχήματος δεδομένου ότι ο οδηγός δε θα έχει καμία δυνατότητα επέμβασης στην πορεία του αυτόνομου αυτοκινήτου: η αυτοκινητοβιομηχανία, η εταιρία ανάπτυξης του αλγορίθμου του προγράμματος πλοήγησης ή κάποιος άλλος; Άξιος μνείας είναι και ο αντίκτυπος που θα έχει η εξάπλωση των αυτόνομων οχημάτων στην ιδιωτικότητα και τα Προσωπικά Δεδομένα, αφού θα δημιουργείται ένα αρχείο αυτοματοποιημένης επεξεργασίας, όπου θα περιέχονται δεδομένα κίνησης, όπως είναι τα δρομολόγια και οι προορισμοί που επέλεξαν τα Υποκείμενα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Είναι αυτονόητο ότι το αρχείο αυτό θα είχε ανεκτίμητη αξία για μεγάλες εταιρίες όπως είναι οι αυτοκινητοβιομηχανίες, οι τουριστικές επιχειρήσεις, οι ενεργειακοί κολοσσοί, αλλά θα ήταν εξίσου χρήσιμο για την διακρίβωση εγκλημάτων από τις διωκτικές αρχές. Υπό ποιές προϋποθέσεις άραγε θα μπορούσε να γίνει άρση του απορρήτου της “επικοινωνίας” των αυτόνομων οχημάτων προκειμένου οι διωκτικές αρχές να ελέγξουν την θέση που βρίσκεται ή τη διαδρομή που ακολούθησε το αυτόνομο αυτοκίνητο του υπόπτου;   

Αλλά και τα ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν είναι εξίσου σημαντικά: Τί θα πρέπει, για παράδειγμα, να αποφασίσει το αυτόνομο αυτοκίνητο, αν βρεθεί μπροστά στο τραγικό ηθικό δίλημμα να πατήσει μια ομάδα ανθρώπων ή να πέσει από έναν γκρεμό, σκοτώνοντας έτσι τους επιβάτες του;

Υπάρχει όμως και ο μεγάλος κίνδυνος της απώλειας χιλιάδων θέσεων εργασίας. Τα στατιστικά στοιχεία είναι αμείλικτα: σύμφωνα με έρευνες διεθνώς αναγνωρισμένων καθηγητών, τις επόμενες δύο δεκαετίες θα εξαφανιστεί περίπου το 40% των σημερινών θέσεων εργασίας επειδή θα αντικατασταθούν από τη ρομποτική. Στην περίπτωση της αυτοκίνησης, επαγγέλματα όπως είναι οι οδηγοί ταξί, λεωφορείων, φορτηγών κ.α. είναι εξαιρετικά πιθανό ότι αρχίσουν σταδιακά να εκλείπουν.

Σε συνέχεια των δηλώσεών του, κατά τη διάρκεια του SXSW (South by Southwest festival) στο Ώστιν του Τέξας, ο CEO της Tesla, Elon Musk για πολλοστή φορά εξέφρασε τις ανησυχίες του για την τεχνητή νοημοσύνη (AI) τονίζοντας πως μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα στον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. “Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πολύ πιο επικίνδυνη από τα πυρηνικά. Συνεπώς γιατί δεν έχουμε καθόλου ρυθμιστική εποπτεία της;”, αναρωτήθηκε. Ως λύση πρότεινε να υπάρξει ένας δημόσιος ρυθμιστικός φορέας, που θα διασφαλίζει ότι όλοι αναπτύσσουν την τεχνητή νοημοσύνη με ασφάλεια και με τρόπο συμβιωτικό με την ανθρωπότητα, αν και επεσήμανε ότι ακόμη και αυτό δεν θα εξαλείψει τους απρόσμενους κινδύνους.

 Ήδη στις 10 Απριλίου 2018, 25 Ευρωπαϊκές χώρες (ανάμεσα στις οποίες ΔΕΝ είναι η Ελλάδα) συνυπέγραψαν δήλωση συνεργασίας για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI).“Είναι προφανές ότι η τεχνολογία γίνεται βασικός μοχλός για την οικονομική ανάπτυξη μέσω της ψηφιοποίησης της βιομηχανίας και της κοινωνίας στο σύνολο της. Η εμφάνιση της AI φέρνει ωστόσο και προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν.” αναφέρεται μεταξύ των άλλων στη διακήρυξη των 25 κρατών. Είναι όμως αρκετή μια συμφωνία και ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που θα αφορά μόνο τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεδομένου ότι η Ευρώπη έρχεται τρίτη στις τεχνολογικές εξελίξεις πίσω από την Αμερική και την Ασία που προηγούνται;

Με τον ρυθμό που αναπτύσσεται η τεχνολογία το μόνο σίγουρο είναι ότι το μέλλον προβλέπεται συναρπαστικό.

Ευάγγελος Φαρμακίδης

Ασκούμενος Δικηγόρος

Διαμεσολαβητής/Σύμβουλος Διαμεσολάβησης

Μεταπτυχιακός φοιτητής του ΔΠΜΣ «Δίκαιο και Πληροφορική»

[email protected]

**Οι παραπάνω προβληματισμοί ανέκυψαν και αναπτύχθηκαν στα πλαίσια εργασίας με τίτλο “Διαδίκτυο των Πραγμάτων και Αυτόνομα Αυτοκίνητα ”, που εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος “Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών” του ΔΜΠΣ “Δίκαιο και Πληροφορική” του Τμήματος Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας σε συνεργασία με τη Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.