Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Μέρος Α’)

1941-1944

Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία
και Θράκη, κατά το 1941-1944. Αναφορές ιδιαίτερες
στην Κομοτηνή και στο Νομό Ροδόπης. Οι εκτός
Ελλάδος αγώνες των Ελλήνων (Ελ Αλαμέιν, Ρίμινι)
στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Η παρουσίαση των γεγονότων με τη βοήθεια
της Ιστορίας, των διαφόρων μορφών της τέχνης,
αλλά και με μαρτυρίες, όσων έζησαν τα γεγονότα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

α. Η 1η βουλγαροκρατία στη Θράκη (1913)
"Και συ Μακεδονία Βουλγαρόμαχη / Θράκη μου πονεμένη εσύ Μάνα", αναφέρει σε ποίημά του ο Θρακιώτης ποιητής, Άργης Κόρακας (1888 - 1940), άγνωστος σε πολλούς Έλληνες.

Η απληστία της Βουλγαρίας, στα πλαίσια των Βαλκανικών Πολέμων, που ήθελε να πάρει ολόκληρη την Μακεδονία, γίνεται αφορμή του Β' Βαλκανικού Πολέμου, που συνετέλεσε στην αποτυχία της Βουλγαρίας, αλλά και στην καταστροφή της Θράκης. Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, στις 28 Ιουλίου, με το Νέο Ημερολόγιο, του 1913 ή στις 10 Αυγούστου του 1913, με το Παλιό Ημερολόγιο, παραχωρείται η Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία. Οι αντιδράσεις των Ελλήνων και των μουσουλμάνων ήσαν δυναμικές. Με παραστάσεις προς την Πύλη και προς τους πρέσβεις των ευρωπαϊκών κρατών στην Κωνσταντινούπολη, ζητούσαν αυτονομία. Πραγματοποιείται η αυτονομία στις 8 Αυγούστου το 1913, με έδρα την Κομοτηνή. Δεν παρέχει όμως καμιά ασφάλεια εγγυητική στους κατοίκους. Οι Βούλγαροι, μη μπορώντας να επιβληθούν στους Θράκες, καταφεύγουν σε τεχνάσματα. Υπόσχονται πολλά προνόμια προς τους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης. Έτσι προσεταιρίζονται τους μουσουλμάνους επαναστάτες και κυνηγούν τους χριστιανούς, με σφαγές, ατιμώσεις, ληστείες, φόνους, απαγωγές και εμπρησμούς. Απαγορεύεται ο εκκλησιασμός, καθώς και η χρήση της ελληνικής γλώσσας. Η Δυτική Θράκη ερημώνεται με ταχύτατο ρυθμό. Οι κάτοικοι φεύγουν, εγκαταλείποντας τις περιουσίες τους. Αναφέρουμε ότι απέλασαν οι Βούλγαροι μερικούς οικονομικά εύρωστους πολίτες: Κ. Μαλλιόπουλο, Δεβέτσικα, Ι. Ματσόπουλο κ.α. Ο γιατρός Κωνσταντόπουλος από τη Μαρώνεια πλήρωσε πρόστιμο 300 λέβα, γιατί βρέθηκαν στο σπίτι του παλιά φύλλα εφημερίδας: "Νεολόγος της Πόλης".

Στην Κομοτηνή, με δήμαρχο τον Βούλγαρο Αναστασώφ, έκαψαν χριστιανικά βιβλία και έδωσαν εκκλησίες στο Εξαρχικό σχήμα. Στη Μαρώνεια οι κάτοικοι πλήρωσαν 2.500 λέβα, για να μη τους σφάξουν. Και έφυγαν στα βουνά. Σώθηκαν στη Θάσο.

Πόσο ταιριάζουν στα δεινά αυτά των συμπατριωτών μας οι στίχοι του Θρακιώτη ποιητή Κλέωνα Παράσχου (1894 - 1964): "Ωσάν μεγάλο πληγωμένο / εδάρθηκε πουλί, / έρμη η ψυχή μου, στους κακούς / εβόγγηξεν ανέμους.

β. Η 2η βουλγαροκρατία στη Θράκη και στην Ανατολική Μακεδονία (1916 - 1918)

Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1915 η Βουλγαρία τάσσεται με τις κεντρικές αυτοκρατορίες, ενώ η Ελλάδα με τις δυνάμεις της Αντάντ. Κατά το διάστημα 1916 - 1918, επεκτάθηκε η Βουλγαρία με την κατοχή ελληνικών εδαφών της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης. Υπάρχει μια βρετανική γελοιογραφία που ειρωνεύεται τον βασιλιά Κωνσταντίνο (1868-1923) της Ελλάδος για την αδράνειά του, κατά την βουλγαρική εισβολή στη Μακεδονία: Ο Βούλγαρος βασιλιάς Φερδινάνδος μπαίνει από το παράθυρο, ρωτώντας τον καθισμένο και αμέριμνο βασιλιά της Ελλάδος: Ενοχλώ; Και ο Κωνσταντίνος του απαντά: Όχι. Νιώσε σαν στο σπίτι σου!

Στη διάρκεια της Β' Βουλγαρικής Κατοχής (1916 - 1918) ο ελληνικός πληθυσμός, στις πόλεις και στα χωριά, υπέστη διώξεις, λιμονοκτονία, ομηρίες, καθώς και συλλήψεις, φυλακίσεις, βιαιοπραγίες και βασανισμούς, από τη μυστική βουλγαρική αστυνομία και τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό. Χιλιάδες Έλληνες έχασαν τη ζωή τους. Στην Ανατολική Μακεδονία είχαν εγκατασταθεί μόνιμα από το 1913 πολλοί Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία (=Βόρεια Θράκη) και την Ανατολική Θράκη, οι οποίοι μαζί με τους ντόπιους Μακεδόνες υπέστησαν και αυτοί, ελάχιστα χρόνια μετά την έλευσή τους (1914), τον λιμό, τις εξορίες και τις βιαιότητες του βουλγαρικού κατοχικού στρατού, όπως αναφέρει ο Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ, σε βιβλίο του με τίτλο: Αναμνήσεις και Νοσταλγία, Θεσσαλονίκη 1958. Υπολογίζεται πως, κατά την Βουλγαρική Κατοχή 42.000 Έλληνες, ηλικίας 17-60 ετών, εκτοπίσθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Βουλγαρία για την εκτέλεση καταναγκαστικών έργων. Από τους εξορισθέντες περίπου 12.000 δεν κατόρθωσαν να επιστρέψουν ζωντανοί, σύμφωνα με τον Γεώργιο Βεντήρη (1890 - 1954) ιστοριογράφο και πολιτικό, στο πόνημά του: Η Ελλάς του 1910 - 1920, Αθήνα 1931. Ονομάζεται και 2η Βουλγαρική Κατοχή η περίοδος αυτή, διότι είχε προηγηθεί η 1η Βουλγαρική Κατοχή κατά το 1913 με τους Βαλκανικούς Πολέμους.

Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι του θρακικού δημοτικού τραγουδιού που λέγει τα εξής: "Βοηθάτε εσείς Δυνάμεις / της Θράκης τα παιδιά / που δεν έχουν πατέρα / και μένουν ορφανά".

Στις 30 Δεκεμβρίου 1918, ο Ελευθέριος Βενιζέλος με υπόμνημά του προς τους συμμάχους, στο συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι, ζητεί την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας και προς τη Δυτική Θράκη. Τα μάτια των Θρακών είναι στραμμένα προς το τραπέζι των συνδιασκέψεων. Αλλά αντί για παραχώρηση των θρακικών εδαφών στην Ελλάδα επιβάλλεται στη Δυτική Θράκη, με την Συνθήκη του Νεϊγύ στις 27 Νοεμβρίου του 1919, το ιδιότυπο εκείνο καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης (Trace - Interallice). Μετατρέπεται σε ανεξάρτητο κρατίδιο υπό την εποπτεία των διασυμμαχικών δυνάμεων και δίνει τέλος στη βουλγαρική κατοχή. Ανώτατος διοικητής του κρατιδίου αυτού της Θράκης, ορίζεται ο Γάλλος στρατηγός Σαρπύ, με έδρα την Κομοτηνή. Το καθεστώς αυτό διατηρήθηκε μέχρι τον Μάιο του 1920, οπότε η περιοχή αποδόθηκε στον έλεγχο του ελληνικού στρατού και εγκαταστάθηκε η ελληνική διοίκηση.

Η Ελλάδα στέλλει πολιτικό εκπρόσωπο τον Χαρίσιο Βαμβακά, ο οποίος με την άριστη διπλωματικότητά του πέτυχε την ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στη Μητέρα Ελλάδα, διαβάζουμε σε ανάτυπο από ομώνυμο αφιέρωμα στον Οικονομικό Ταχυδρόμο, με τίτλο: Η Θράκη, χθες, σήμερα και αύριο. Στις 4 Οκτωβρίου 1919 η 9η Ελληνική Μεραρχία, με επικεφαλής τον υποστράτηγο Λεοναρδόπουλο καταλαμβάνει και απελευθερώνει την περιοχή της Ξάνθης. Στις 14 Μαΐου 1920 φθάνει σιδηροδρομικώς στο Πύθειο η Μεραρχία Σερρών, που βρισκόταν στην κοιλάδα του Νέστου, με διοικητή τον Εμ. Ζυμβρακάκη και καταλαμβάνει τις διαβάσεις προς τη Βουλγαρία και στρατωνίζεται στην Κομοτηνή. Παράλληλα η Μεραρχία της Ξάνθης, με διοικητή τον στρατηγό Κωνσταντίνο Μαζαράκη - Αινιάνα αποβιβάζεται στην Αλεξανδρούπολη. Έτσι, ενώ έχουμε ελεύθερο ελληνικό κράτος από το 1830, η Δυτική Θράκη γεύεται τα αγαθά της ελευθερίας ύστερα από 100 περίπου χρόνια μαρτυρικής σκλαβιάς. Η είσοδος του ελληνικού στρατού, με διοικητή τον Παμίκο Εμ. Ζυμβρακάκη, ξεσηκώνει θύελλα χαράς και η εφημερίδα "ΑΘΗΝΑ" περιγράφει το γεγονός. Η δε εφημερίδα "Μακεδονία" Θεσσαλονίκης αναφέρει: "Αληθώς μεγαλειώδης η είσοδος του ελληνικού στρατού στην Κομοτηνή. Ουδέποτε παρέλαση στρατού υπήρξε ωραιοτέρα. Η μουσική ανακρούει θούρια και οι σάλπιγγες ηχούν. Επευφημίες διάτοροι (διαπεραστικές, έντονες). Δάκρυα χαράς τρέχουν άφθονα. Μέσα σε βροχή από άνθη και ζητωκραυγές θυελλώδεις, προχωρεί ο Στρατός". Επαληθεύτηκε η ιστορική φράση - προφητεία που χάραξε ο ανθυπολοχαγός Κώστας Λαμουμιτζάκης στον τοίχο του Διοικητηρίου, -πρώην παλιό Δικαστικό Μέγαρο- όταν τα ελληνικά στρατεύματα υποχωρούσαν, στις αρχές Αυγούστου του 1913: "ΠΑΛΙ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΚΑΙΡΟΥΣ ΠΑΛΙ ΔΙΚΑ ΜΑΣ ΘΑΝΑΙ".

Ακολουθεί η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Καραβάνια προσφύγων ακολουθούν, εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες ήρθαν στην Ελλάδα, από Μικρασία, Πόντο, Καππαδοκία, Ανατολική Θράκη, μετά από τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923). Μελανά σημεία της Συνθήκης οι συνεχείς παραβιάσεις της από τους Τούρκους για τους μειονοτικούς εναπομείναντες Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, για τους οποίους άρχισε η καταδίωξη. Σύνθημα των Τούρκων: "Καλύτερα Πόλη χωρίς πνευματικότητα και δημιουργικότητα, παρά Πόλη με Έλληνα". Με μια σειρά από παράνομα μέτρα κατόρθωσαν οι Τούρκοι να εξοντώσουν τον Ελληνισμό που απέμεινε από το διάστημα του 1923 έως το 1940. Η Ελλάδα πήρε μεγάλο δάνειο 12.300.000 λίρες με τη μεσολάβηση της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.Τ.Ε.), με τόκο 8,6%, για αποκατάσταση των προσφύγων, επί κυβερνήσεως Στυλιανού Γονατά (από το 1922 έως το 1924). Η εικόνα των Ελλήνων προσφύγων, σ' έναν χώρο περιφραγμένο με σύρματα, στημένα αντίσκηνα, δέματα, παιδιά και γριούλες να μοιρολογούν, είναι πολύ θλιβερή. Πόσα πολλά δεινά υπέφερε το πολύπαθο γένος μας!

γ. Η Κομοτηνή από το 1920 |έως και το 1940
Τον Ιούνιο του 1920 το τρένο της ενωτικής γραμμής συνδέεται με τον Σ.Ε.Κ. (=Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους). Το 1923 κύματα προσφύγων κατακλύζουν την Κομοτηνή. Οργασμός οικοδομικός συντελείται με γοργό ρυθμό. Κτίζονται σπίτια πολλά από τον Εποικισμό. Πρόκειται για τον Οργανισμό Αποκατάστασης Προσφύγων. Η Κομοτηνή του 1925-1930 βρίσκεται σε πρόοδο. Όλοι προσπαθούν να ξεχάσουν τους πολέμους και τη δυστυχία. Κτίζονται εκατοντάδες σπίτια. Κατασκευάζονται νέες γέφυρες. Οι πλούσιοι χορεύουν στο ξενοδοχείο "ΠΟΑΛΑ". Άλλοι διασκεδάζουν στην Στρατιωτική Λέσχη και στη μεγάλη Λέσχη των Κομοτηναίων.

Τις Κυριακές, πολλοί πηγαίνουν οικογενειακώς στο Σταθμό για περίπατο και κοινωνική επαφή ενημέρωσης, για να ανταμώσουν φίλους και γνωστούς. Ας θυμηθούμε ένα χαρούμενο τραγουδάκι της εποχής εκείνης: Δευτέρα δευτερίζω. / Την Τρίτη μπίρι - μπίρι μπο. / Τετάρτη μεθυσμένος. / Την Πέμπτη ξεμεθώ. / Παρασκευή - Σαββάτο το ρίχνω στη δουλειά. / Κεφάλι δεν σηκώνω από την τεμπελιά. / Την Κυριακή κολάρο, / γραβάτα στο λαιμό, / παπούτσι λουστρινάκι / και βόλτα στον σταθμό! Το μεγάλο πάρκο στις δόξες του. Λουλούδια αμέτρητα, παγώνια και πίδακες.

Το 1930 στις 8 Μαΐου, ο δήμαρχος της Κομοτηνής Σοφοκλής Κομνηνός, μαζί με όλη την πόλη δέχονται την επίσκεψη του Ελευθερίου Βενιζέλου, σε επίσημη επίσκεψη. Ήταν η ελπίδα και ο εκφραστής της καινούργιας δυνατής Ελλάδος. "Η εξέλιξη δεν είναι δύναμη, αλλά διαδικασία. Όχι συνέπεια αλλά νόμος", λέγει ο σοφός Μόρλει. "Και εδώ η εξέλιξη συνεχιζόταν, όπως και η διαμόρφωση της πόλης, με ωραίες συνοικίες και γεφύρια που έβγαζαν στον κεντρικό δρόμο, αφού δεν υπήρχε άλλος", όπως γράφει στο βιβλίο της για την Ροδόπη και την Κομοτηνή η δρ. Μαρίνα Π. Ζωγράφου.

Μετά έρχεται το 1941! Η Θράκη ως τις 20 και τις 30 Μαρτίου του 1941 ετοιμαζόταν και οργανωνόταν. Η Ταξιαρχία Έβρου, με 3 τάγματα προκαλύψεως έφραξε τα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα, αφού οι Βούλγαροι έγιναν ένα με τους Γερμανούς. Επάνδρωσαν το Οχυρό της Νυμφαίας. Φύλαγαν επίσης και τα σύνορα από τους Τούρκους. Ήταν και αυτοί με τους Γερμανούς. Πάνω από την Ξάνθη, στην Ταξιαρχία Νέστου, 3 τάγματα Πεζικού κλείνονται στο Οχυρό του Εχίνου. Οι Γερμανοί οργανώθηκαν στη Βουλγαρία και επετέθησαν από τις 6 έως και τις 8 Απριλίου 1941 στη Βόρεια Ελλάδα. Οι Θρακιώτες με τον ελληνικό στρατό αντιστέκονται. Γράφουν ιστορικό έπος ΝΥΜΦΑΙΑΣ - ΕΧΙΝΟΥ!

[Συνεχίζεται στην αυριανή έκδοση με το Μέρος Β’]