Ιχνηλατώντας την γύρη των ανέμων της Λαϊκής Παράδοσης

Αθήνα, Νοέμβρης 2007. 

Το φθινοπωρινό εκείνο πρωινό με βρήκε με το μολύβι ανά χείρας. Σύντομα κι ανεπαίσθητα, τα πρώτα γράμματα γέμισαν το αδειανό χαρτί. 
«…Άστρο της αυγής
μη μ’ απαρνηθείς… »

Κι ο πόνος γέννησε ξανά λόγο, ρυθμό, αρμονία. Η επωδός του νέου τραγουδιού, που λίγο καιρό αργότερα βρήκε δισκογραφική στέγη στην πρώτη ολοκληρωμένη ενότητα ( «Στις όχθες της αυγής» | Α' έκδοση ℗ 2010 Legend – EGE, Β’ ψηφιακή έκδοση - ℗ 2015 Chromodiastasi Ltd / MLK ) και έναν εξαίρετο και ταιριαστό ερμηνευτή, τον κύριο Γιώργο Νταλάρα.

Κι όμως, ο αυτοματισμός της έμπνευσης, της απλότητας και της αφαίρεσης άφηνε πάντα ένα μεγάλο ερωτηματικό να πλανάται στη σκέψη, σχετικά με την πηγή του συγκεκριμένου δημιουργήματος.
Η μουσική και ο λόγος δεν είναι παρά οι αναμνήσεις ενός συνεχώς εξελισσόμενου σύμπαντος, όπως ανέφερε κι ο Ντομινίκ Προύστ στην «Αρμονία των Σφαιρών» του.

Λίγα χρόνια αργότερα, τον Μάρτη του 2015, ταξιδιώτης της βραδινής αμαξοστοιχίας, εν μέσω συναυλιακής περιοδείας και εν όψει της πρώτης ζωντανής εμφάνισης στην πόλη της Κομοτηνής, στο πανέμορφο και φιλόξενο ΟΧΤΩ του Γιώργου Κουκαλιώτη, το τυχαίο γεγονός, ουχί ερήμην πάντα της ανθρώπινης δράσης, με φέρνει σε επαφή με το παρακάτω απόσπασμα από τον «Ύμνο της Αφροδίτης» της σπουδαίας λυρικής ποιήτριας Σαπφούς:

«…ποικιλόθρον' ἀθανάτ' Ἀφρόδιτα,
παῖ Δίος δολόπλοκε, λίσσομαί σε·
μή μ' ἄσαισι μηδ' ὀνίαισι δάμνα,
πότνια, θῦμον…»
Σαπφώ, «Ύμνος στην Αφροδίτη»

 «…Οµορφόθρονη αθάνατη Αφροδίτη,
κόρη του ∆ία, σου δέοµαι, δολοπλέχτρα,
µε πίκρες και καηµούς µη, ∆έσποινα,
παιδεύεις την ψυχή µου…»
Μτφ. Παναγή Λεκατσά

Ήταν η αρχή μίας μαγικής σύμπτωσης - σύνδεσης παρελθόντος και μέλλοντος, μύθου και πραγματικότητας, μνήμης και δημιουργίας, ανάμεσα στη λυρική ποιήτρια, τη θεά και το «Άστρο της αυγής». Πολύ σύντομα, το σπιτικό φαγητό, όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο αείμνηστος Νικόλας Παπάζογλου, των πηγών και της λαϊκής παράδοσης θα φανέρωνε μπροστά στα γεμάτα δέος μάτια μου, τον συνδετικό κρίκο, που δεν ήταν άλλος, ενός από τα ισχυρότερα ανθρώπινα πάθη, εκείνου του ανεκπλήρωτου έρωτα, που μόνο με εκείνο του φόβου για τον επικείμενο θάνατο μπορεί να συγκριθεί.

Σύμφωνα με την αλήθεια και τη μαγεία των πηγών λοιπόν, η παράδοση διασώζει ίχνη αρχαίων μύθων για το άλμα από τον Λευκάτα, μεγάλο απόκρημνο βράχο στο νησί της Λευκάδος. Άλλες πάλι παραλογές, θέλουν τον βράχο να βρίσκεται με άλλη βεβαίως ονομασία, στην Κύπρο, που γέννησε της θεά Αφροδίτη ή στη Λέσβο, τόπο της λυρικής ποιήτριας στον οποίο και λατρευόταν η θεά. Κατά τον Στράβωνα ( Γεωγραφία 10.9 ) πρώτος ο Μένανδρος αναφέρει την αυτοκτονία της Σαπφούς, η οποία γκρεμίστηκε από τον βράχο, λόγω του καημού της για το Φάωνα1, κατά τη φορά του «Άστρου της αυγής», του περίφημου Αυγερινού, εκείνου που φέρνει την αυγή. Κατά την ίδια φορά, εκείνη της ανατολής του άστρου, ο μύθος αναφέρει πως γκρεμίστηκε από τον Λευκάτα και η Αφροδίτη, αφού πρώτα δολοφόνησε τον Άδωνη2. Από τον ίδιο βράχο, η ναυτική παράδοση αναφέρει πως γκρέμιζαν εγκληματίες και ξεστρατιμένους, ώστε να γαληνέψει η θάλασσα και να είναι καλοτάξιδοι οι ντόπιοι ναυτικοί.

Κι όλα αυτά υπό το άγρυπνο βλέμμα του «Άστρου της αυγής»…

Άστρο της αυγής

Μουσική - Στίχοι : Βασίλης Φλώρος
Ερμηνεία : Γιώργος Νταλάρας
Album : «Στις όχθες της αυγής»
Α' έκδοση ℗ 2010 Legend – EGE, 
Β’ ψηφιακή έκδοση – ℗ 2015 Chromodiastasi Ltd / MLK
(συμμετέχουν : Γιώργος Νταλάρας, Δημήτρης Ζερβουδάκης, Δημήτρης Μυστακίδης, Ανατολή Μαργιόλα) https://www.youtube.com/watch?v=WZCVDjPTkEo

Φως του αυγερινού
άστραψε στο νου
κι έγιν’ η σιωπή
γράμμα στο χαρτί.

Άστρο της αυγής
μη μ’ απαρνηθείς.

Του αφρού ανθός,
του έρωτα καρπός,
τρέχει στο νερό
σ’ αστρικό ρυθμό.

Άστρο της αυγής
μη μ’ απαρνηθείς.

Φως του αυγερινού,
φάρος τ΄ ουρανού,
πρωινή δροσιά
μου ’στειλε ξανά.

Άστρο της αυγής
μη μ’ απαρνηθείς,
σ’ έρημο σταθμό
θ’ αποκοιμηθώ.

Παραπομπές
1. Ο Φάων ήταν άσχημος και γέρος λεμβούχος, που ζούσε στη Μυτιλήνη και διαπορθμούσε κατοίκους από το νησί στα μικρασιατικά παράλια. Μία μέρα ο τοπικός θρύλος αναφέρει πως μπήκε στο σκαρί του η θεά Αφροδίτη μεταμφιεσμένη σε «γριά». Ο Φάων την πέρασε απέναντι χωρίς να δεχθεί αμοιβή. Ως αντάλλαγμα λοιπόν, η θεά του έδωσε μία αλοιφή, που τον μεταμόρφωσε σε έναν όμορφο νέο, ο οποίος από τότε γοήτευσε πλήθος γυναικών, μία από τις οποίες ήταν και η Σαπφώ. Οι δυο τους έγιναν εραστές, αλλά ο δυσαρεστημένος μαζί της Φάων την υποτίμησε και τελικά την αρνήθηκε. Εκείνη, απογοητευμένη από την απόρριψή του, αυτοκτόνησε πέφτοντας από ένα βράχο στη θάλασσα.

2. Ο Άδωνις ήταν πανέμορφος νέος, γέννημα του φθόνου της Αφροδίτης για την ομορφιά της μητέρας του, της Σμύρνας, την οποία η θεά μεταμόρφωσε σε ευωδιαστό φυτό. Η Αφροδίτη τον ερωτεύτηκε παράφορα, το ίδιο και η Περσεφόνη. Οι δύο θεές, του Έρωτα και του Θανάτου.

Πηγές - Βιβλιογραφία
1. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ. ΠΟΛΙΤΗ – ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΑΙ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, ΤΟΜΟΣ Β’, σελ. 49-50, εκδ. γράμματα 1994’
[ Ο Κάβος της Κυράς ]
Έναν καιρό, μου ‘κάζει, εβασίλευ’ εδώ μία βασίλισσα, και αυτή έκανε νόμο όπως, όποια γυναίκα ήθελε λαθέψει, να τσαγκράει από τον κάβο. Και να ιδείς που έκαν’ ο Θεός να λαθέψει αυτή πρώτη πρώτη, και αν και όλοι την παρακαλούσαν να μη σαλτίσει, αυτή, για να δώσει το καλό παράδειγμα, επίμενε και τσάγκρησε. Πολλοί κάτω απ’ τον κάβο, την ώρα που ετσάγκρησεν, εκράττουν παπλώματα, προιάρια και άλλα, για να τη γλιτώσουν και να μην πέσει στο πέλαο, αλλά εστάθη αδύνατο και η βασίλισσα επνίγη. Από τότε τον κάβο τον λένε κάβο της Κυράς.
( ΛΕΥΚΑΣ )
2. Στράβων, Γεωγραφικά ( 10.9 )
3. Συλλογή Δάλλα, που βραβεύτηκε ανέκδοτη το 1903 σε διαγωνισμό της Γλωσσικής Εταιρείας.
4. L' ARMONIE DES SPHERES, Dominique Proust, ελληνική έκδ. Δίαυλος

Βασίλης Φλώρος
τραγουδοποιός
[email protected]