Η μεγάλη συρρίκνωση

Οι εξαγορές και συγχωνεύσεις συχνά χρησιμοποιούνται ως ένα μέσο για την επέκταση των τραπεζών τόσο εθνικά όσο και διεθνώς. Η Ελλάδα εντάχτηκε στην ΟΝΕ το 1999 και ήταν στην πρώτη ομάδα χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εγκατέλειψαν τα εθνικά τους νομίσματα και υιοθέτησαν το ευρώ σε φυσική μορφή το 2002. Από εκεί και έπειτα, ο ελληνικός τραπεζικός τομέας έγινε αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής νομισματικής και οικονομικής ένωσης, με τα οφέλη από την ενσωμάτωση αυτή να είναι πολλαπλά. Στην κορυφή της λίστας ήταν η σταθερότητα, την οποία εγγυήθηκε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και οι μηχανισμοί εποπτείας της. Αυτή η σταθερότητα και η σχετική ελαχιστοποίηση του κινδύνουτου τραπεζικού συστήματος αντικατοπτρίζεται ξεκάθαρα στο χαμηλό κόστος χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών τραπεζών γενικά και των ελληνικών τραπεζών ειδικά.

Το γεγονός αυτό διευρύνει σημαντικά τη διαφορά μεταξύ των επιτοκίων χορηγήσεων και καταθέσεων (interestspread) για τα ελληνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, με αποτέλεσμα τα περιθώρια κέρδους να αυξηθούν. Αυτά τα περιθώρια ήταν αρκετά μεγάλα, ώστε οι ελληνικές τράπεζες να μην χρειάζεται να επενδύουν (τουλάχιστον όχι σε σημαντικό βαθμό) σε χρηματοοικονομικά εργαλεία, όπως τα Asset Backed Securities (ABS), Collateralized Debt Obligations (CDO)ή σε άλλα παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα που φαίνονταν να έχουν εκείνη την εποχή (2000-2006) υψηλές αποδόσεις. Μετά την κατάρρευση στις αγορές όπου εμπορεύονταν αυτά τα περιουσιακά στοιχεία, αυτά έγιναν ευρέως γνωστά ως “τοξικά ομόλογα”.

Οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν μεγάλη έκθεση σε αυτά τα ομόλογα αφού βρήκαν μια εναλλακτική πηγή υψηλών εσόδων: την επέκταση σε γειτονικές χώρες των Βαλκανίων. Αυτές οι αναδυόμενες οικονομίες άρχισαν τη διαδικασία της οικονομικής απελευθέρωσής τους και άνοιξαν τον χρηματοπιστωτικό τομέα σε διεθνείς επενδυτές. Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί παρουσιάζουμε τις πιο σημαντικές επενδύσεις των ελληνικών τραπεζών που επιχειρήθηκαν στα Βαλκάνια πριν από την ελληνική κρίση. Οι πέντε μεγαλύτερες ελληνικές τράπεζες ήταν πολύ δραστήριες στην επένδυση στα Βαλκάνια. Πιο συγκεκριμένα, αυτές ήταν: η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, η Eurobank, η Τράπεζα Πειραιώς, η Αγροτική Τράπεζα και η AlphaBank. Στην πρώτη στήλη του Πίνακα 1, παρουσιάζεται η ελληνική τράπεζα που επένδυσε στα Βαλκάνια, στη δεύτερη στήλη αναφέρουμε την ξένης τράπεζα που αποκτήθηκε, στην τρίτη στήλη αναφέρουμε τη χώρα της εξαγορασθείσας τράπεζας και στην τελευταία στήλη το ποσοστό συμμετοχής. Εν τέλη, δεκαπέντε τράπεζες αποκτήθηκαν συνολικά ή σε ένα μεγάλο ποσοστό από τις πέντε συστημικές ελληνικές τράπεζες.

Το 2002 η Eurobank απέκτησε το 43% της PostBank της Βουλγαρίας και το 2004 το ποσοστό αυτό έφτασε το 96,74%. Το 2006 η Τράπεζα Πειραιώς απέκτησε την Finansbank στην Τουρκία αυξάνοντας τα περιουσιακά της στοιχεία σε 70 δις €, με 1.059 καταστήματα (45% εκτός Ελλάδας) και τα κέρδη προ φόρων σε 1,3 δις €.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση έλαβε χώρα κατά την περίοδο 2007-2008. Για τους λόγους που εξηγήσαμε νωρίτερα, οι ελληνικές τράπεζες δεν επηρεάστηκαν σημαντικά από την κρίση αυτή, καθώς τα τοξικά ομόλογα υπό την κατοχή τους ήταν ελάχιστα. Ωστόσο, παράλληλα, και παρά το γεγονός αυτό, κατά την περίοδο αυτή (2007-2009) η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας άρχισε να επιδεινώνεται, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την ελληνική κρίση χρέους που ξεκίνησε το 2010. Εκείνη την περίοδο, το δημόσιο έλλειμμα εκτινάχθηκε, ξεπερνώντας το 15% του ΑΕΠ προκαλώντας την ανάγκη για βοήθεια από το εξωτερικό. Όπως ήταν λογικό, με την κατακόρυφη αύξηση του πιστωτικού κινδύνου (defaultrisk) η τιμή των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου υποχώρησε σημαντικά.Αυτό επηρέασε αρνητικά τα οικονομικάστοιχεία των ελληνικών τραπεζών, καθώς είχαν επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στα ομόλογα της ελληνικής κυβέρνησης τα οποία μέχρι πρότινος θεωρούνταν χρεόγραφα χαμηλού κινδύνου. Ως αποτέλεσμα, η κρίση του δημόσιου χρέους πέρασεστις ελληνικές τράπεζες και έγινε και τραπεζική κρίση.

Έπρεπε τώρα τα ελληνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να αυξήσουν την ρευστότητα τους για να αποφευχθεί η κατάρρευσή τους μέσω αναδιάρθρωσης των χαρτοφυλακίων συμμετοχών τους. Όπως συνηθίζεται σε πολυεθνικές εταιρείεςσε τέτοιες καταστάσεις, άρχισαν να ρευστοποιούν τις διεθνείς συμμετοχές τους.Αυτό γίνεται πως μέτρο προφύλαξης από μια κρίση ρευστότητας που μπορεί να χτυπήσει την μητρική εταιρεία και να αποφευχθεί μια πιθανή πτώχευση. Αυτό φαίνεται στον πίνακα 2.Έτσι, μια μεγάλη κρίση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος ξεκίνησε μετά την δημοσιονομική κρίση. 

Ως αποτέλεσμα της ελληνικής κρίσης και την επακόλουθη αναδιάρθρωση του ελληνικού τραπεζικού τομέα, το 2012, η Τράπεζα Πειραιώς απέκτησε τα υγιή στοιχεία του ενεργητικού της Αγροτικής Τράπεζας, το 2013 απέκτησε την MillenniumBank και το 2014 την Ελληνική Τράπεζα. Η ATEBank πωλήθηκε το 2016 στην ERGOInternationalAG. Το 2016 η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδα πούλησε το 99,81% της συμμετοχής της στην τουρκική Finansbank στο QatarNationalBank. Πρόσφατα, οι 2017 εκθέσεις δείχνουν την πώληση της Bancpost, θυγατρική της πλειοψηφίας των μετοχών της Eurobank στη Ρουμανία.