Περπατώντας στα χνάρια των 864 Εβραίων της Κομοτηνής

Το ξημερώματα της 4ης Μαρτίου του 1943, μεταξύ 4 και 7:30 το πρωί, οι Εβραίοι της Κομοτηνής μεταφέρονται διά της βίας στην καπναποθήκη πίσω από το ταχυδρομείο, και μετά από δύο ημέρες από το σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης ξεκινούν το ταξίδι εξόντωσης προς την Πολωνία.  Αυτή είναι η βίαιη διακοπή της ζωής 864 Εβραίων, που εκτοπίστηκαν από την Κομοτηνή, με τη μνήμη τους όμως να παραμένει ζωντανή, όπως ανέδειξε ο ιστορικός περίπατος που πραγματοποιήθηκε στις εβραϊκές γειτονιές της πόλης.

Την επέτειο της σύλληψης και του αφανισμού των 864 Κομοτηναίων Εβραίων συμπολιτών μας, την 3η Μαρτίου 2018, πραγματοποιήθηκε ο ιστορικός περίπατος στην πόλη της Κομοτηνής με ομιλητή τον ιστορικό με ειδίκευση στην ιστορία των Εβραίων της Κομοτηνής και ευρύτερα της Περιφέρειας Βασίλη Ριτζαλέο. Προς 20ετίας ξεκίνησε την έρευνά του ο Βασίλης Ριτζαλέος αρχικά με την περίπτωση της εβραϊκής κοινότητας στην Δράμα. Τα επόμενα χρόνια συνέχισε με την ιστορία των εβραϊκών κοινοτήτων σε όλη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και εστίασε αρχικά στην περίοδο πριν τον β’ παγκόσμιο πόλεμο. Σε αυτόν τον ιστορικό περίπατο ο κος Ριτζαλέος πρόσφερε στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να τιμήσουν τη μνήμη των αδικοχαμένων Κομοτηναίων περιδιαβαίνοντας στα μέρη που αυτοί έζησαν και μαρτύρησαν.

Εκπαιδευτικοί, αυτοδιοικητικοί και άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την τοπική μας ιστορία έκαναν μία περιδιάβαση στον χώρο και στο χρόνο. Αυτή οργανώθηκε με τρόπο τέτοιο ώστε να ενημερωθούν για την εβραϊκή κοινότητα της Κομοτηνής, όπως ήταν οργανωμένη πριν από τον πόλεμο, για το θρησκευτικό της κέντρο, τις συνοικίες της, τους ανθρώπους της, τις σχέσεις αυτών των ανθρώπων μεταξύ τους. Οι συμμετέχοντες κινήθηκαν στο παραδοσιακό κέντρο της εβραϊκής κοινότητας, δηλαδή εντός του βυζαντινού φρουρίου όπου υπήρχε και η συναγωγή.  Η συναγωγή, σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε στον "Χ" ο κος Ριτζαλέος κατεδαφίστηκε μετά τον χαρακτηρισμό της ως επικίνδυνη, το 1994, και όταν πλέον είχε αποχαρακτηριστεί ως μνημείο. Οι συμμετέχοντες σε αυτόν τον ιστορικό περίπατο κινήθηκαν στη σημερινή οδό Καραολή, που μέχρι τον πόλεμο λεγόταν οδός Μακκαβαίων, όπου υπήρχε το νεότερο κέντρο της εβραϊκής κοινότητας με το εβραϊκό σχολείο, τη λέσχη και μερικά πολύ όμορφα αρχοντικά όπου διέμεναν Εβραίοι, τα οποία στην συνέχεια κατεδαφίστηκαν και έδωσαν τη θέση τους σε πολυκατοικίες. Εκεί επίσης βρισκόταν το υποπροξενείο της Ισπανίας στεγαζόμενο στο αρχοντικό της οικογένειας Ναχμία, Εβραίος καπνέμπορος με καταγωγή από την Θεσσαλονίκη.

Τη σελίδα σε γερμανική μετάφραση από τον κατάλογο που είχαν στην διάθεσή τους οι Βούλγαροι, με βάση τον οποίον έψαχναν να βρουν τους Εβραίους της Κομοτηνής, παρουσίασε κατά τη διάρκεια αυτού του περιπάτου ο ιστορικός κος Ριτζαλέος. Επίσης μια από τις τελευταίες φωτογραφίες των εκτοπισμένων Εβραίων, όπου είναι πιθανό να απεικονίζονται Εβραίοι της Κομοτηνής. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη γύρω στις 20 Μαρτίου του 1943, μέσα στο πλοίο που τους μεταφέρει από το βουλγαρικό λιμάνι του Λομ στην Βιέννη πάνω στον Δούναβη. Οι Βούλγαροι φωτογραφίζουν τα θύματα κατά εντολή των Γερμανών.

Στο γιατί πρέπει να επιμείνει κανείς στην διατήρηση της μνήμης και στην αξία της διατήρησης αυτής της μνήμης για την ιστορική αυτογνωσία των Κομοτηναίων, απάντησε με αυτόν τον ιστορικό περίπατο ο Βασίλης Ριτζαλέος αναδεικνύοντας παράλληλα "τα διδάγματα που μπορεί να πάρει η κοινωνία μας σε μια εποχή που δυστυχώς οι ακραίες ιδεολογίες βρίσκονται ξανά στην επικαιρότητα και έχουν μεγάλη επιρροή στην νεολαία. Αν δει κανείς τι γίνεται στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη είναι τρομακτικό που έχουνε πολύ μεγάλη επιρροή. Αυτές οι ιδεολογίες είναι σημαία πολιτικών κομμάτων που βρίσκονται μέσα σε κυβερνήσεις ή στηρίζουν κυβερνήσεις ή αρχίζουν να αυξάνουν πολύ τα ποσοστά τους. Έχουν μάλιστα και σαν σημαία και τον αντισημιτισμό και την άρνηση του ολοκαυτώματος".

Ελάχιστα είναι όσα έχουν απομείνει σήμερα για να θυμίσουν την παρουσία της Εβραϊκής κοινότητας στην Κομοτηνή. Η καπναποθήκη, ορισμένα καταστήματα που είχαν Εβραίους ιδιοκτήτες και ελάχιστα σπίτια. Όσον αφορά στο σημείο που ήταν η συναγωγή, εκεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης προσπαθεί να το αναδείξει, μαζί με τον χώρο του Βυζαντινού Φρουρίου για να δείξει προς την κοινωνία της Κομοτηνής και προς τους επισκέπτες τους την πολυπολιτισμικότητα της πόλης ανά τους αιώνες. Όσον αφορά την Εβραϊκή κοινότητα της Κομοτηνής αυτή πλέον δεν υφίσταται. Απόγονοι των Εβραίων, όπως μας πληροφορεί ο κος Ριτζαλέος, ζουν σήμερα κυρίως στο Ισραήλ, τις ΗΠΑ, την Βραζιλία και την Αθήνα.

Όσο για το ενδεχόμενο να επαναληφθεί ένας τέτοιος ιστορικός περίπατος, "αν υπάρξει τέτοια ανάγκη πολύ ευχαρίστως να το επαναλάμβανα", μας λέει ο διοργανωτής κος Ριτζαλέος.