Αυτοκτονία

Η αυτοκτονία είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που μας αφορά όλους, παρόλα αυτά αποφεύγουμε να μιλήσουμε για αυτό νιώθοντας έτσι ότι με τη σιωπή θα το ξορκίσουμε. Η αυτοκτονία δεν είναι μια τυχαία ή χωρίς νόημα πράξη. Ο άνθρωπος που προσπαθεί να αυτοκτονήσει νιώθει απελπισμένος, παγιδευμένος σε προσωπικά, οικογενειακά και άλλα προβλήματα, τα οποία αισθάνεται ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Η αυτοκτονία εκφράζει την επιθυμία του να ξεφύγει από μια ζωή που του είναι δυσβάσταχτη.

Αυτοκαταστροφικός δεν είναι μόνο ο άνθρωπος που αυτοκτονεί ή που αποπειράται να αυτοκτονήσει. Η αυτοκαταστροφικότητα μπορεί να εκδηλωθεί με ένα ευρύ φάσμα σκέψεων, πράξεων και συμπεριφορών που στρέφονται κατά της σωματικής ακεραιότητας και της ζωής του ατόμου που τις πραγματοποιεί. Κάποια παραδείγματα αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών είναι η επικίνδυνη οδήγηση, η ριψοκίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά, ο αλκοολισμός, η χρήση ουσιών, η μη συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή σε χρόνιες παθήσεις (σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση).

Η αυτοκτονία είναι ένα σύνθετο φαινόμενο και δεν είναι εύκολο να αποδοθεί σε μία μόνο αιτία. Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν στη ζωή τους δυσκολίες και προβλήματα,  η πλειοψηφία δεν φτάνει στην αυτοκτονία. Φαίνεται λοιπόν ότι αυτό που παίζει ρόλο δεν είναι μόνο το ίδιο το πρόβλημα, αλλά η ευαλωτότητα του καθένα από εμάς να το αντιμετωπίσει.

Παρακάτω αναφέρονται κάποιοι από τους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας:

Ψυχολογικοί παράγοντες

Από πλήθος ερευνών έχει φανεί πως τη στιγμή που κάποιος αποφασίζει να αυτοκτονήσει είναι παρούσα μια ψυχική διαταραχή σε ποσοστό τουλάχιστον 90% των περιπτώσεων με συνηθέστερη κατηγορία τις διαταραχές συναισθήματος (καταθλιπτική, διπολική διαταραχή). Ο αμέσως επόμενος επιβαρυντικός παράγοντας είναι η χρήση ουσιών και φυσικά η εξάρτηση από ουσίες.

Ο Freud υποστήριζε ότι η αυτοκτονία αποτελεί ουσιαστικά μια επιθυμία θανάτου στραμμένη προς τους άλλους. Αυτή η επιθυμία στη συνέχεια στρέφεται προς τον ίδιο τον εαυτό, που έχει ουσιαστικά ταυτιστεί με το πρόσωπο εκείνο που το έχει βλάψει στη ζωή του. Για αυτόν το λόγο η αυτοκτονία αναφέρεται συχνά και ως ένας έμμεσος τρόπος τιμωρίας του προσώπου που έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή του αυτόχειρα και τον έχει τραυματίσει συναισθηματικά.

Ο Ν. Retterstol (1993) τονίζει ότι οι συναισθηματικές εμπειρίες της πρώιμης βρεφικής και παιδικής ηλικίας θέτουν τις βάσεις για την υγιή ψυχική ανάπτυξη του ατόμου. Η αρνητική επίδραση αυτών των εμπειριών προδιαθέτει το άτομο για ψυχική ανισορροπία και υπό τις κατάλληλες συνθήκες, για αυτοκτονία. Σε περίπτωση «κρίσης» το άτομο καλείται να επιστρατεύσει όλες του τις δυνάμεις για να υποστηρίξει τον εαυτό του. Εάν αυτές οι δυνάμεις είναι ελλιπείς, καθότι ποτέ δεν υποστηρίχθηκαν με κατάλληλους τρόπους στο παρελθόν από το οικογενειακό περιβάλλον και τα βιώματα της παιδικής ηλικίας, το άτομο βιώνει μια κατάσταση έντονου στρες και ανασφάλειας. Αρχίζει να απομονώνεται, να παραιτείται, οδηγούμενο στην αυτοκτονία ως τη μόνη λύση που μπορεί να το βγάλει από τον έντονο ψυχικό πόνο και την απελπισία που βιώνει. Τέλος, ο τρόπος με τον οποίο κάθε άτομο έχει μάθει στη ζωή του να χειρίζεται καταστάσεις έντονης συναισθηματικής φόρτισης, παίζει καθοριστικό ρόλο στην απόσταση που τον διαχωρίζει από τη σκέψη και την πράξη της αυτοκτονίας. 

Κοινωνικοί παράγοντες

Πολλοί από τους παράγοντες επικινδυνότητας στην αυτοχειρία σχετίζονται με την ανάγκη του ανθρώπου να «ανήκει» σε μια ομάδα, να αισθάνεται συμμετοχή και ασφάλεια σε αυτή, αλλά και να λαμβάνει αναγνώριση και ικανοποίηση. Για παράδειγμα, πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι ηλικιωμένοι, που ζουν μόνοι, παρουσιάζουν υψηλό βαθμό επικινδυνότητας. Συχνά, υψηλός βαθμός επικινδυνότητας συναντάται σε μετανάστες ή πρόσφυγες οι οποίοι σε αυτό το στάδιο της ζωής τους έχουν βιώσει σημαντικές απώλειες, όπως η πατρίδα, το σπίτι, η οικογένεια, η θρησκεία, αγαπημένα πρόσωπα και αισθάνονται ότι οι ρίζες τους έχουν χαθεί και δεν επαναπροσδιορίζονται

Άλλοι κοινωνικοί παράγοντες μπορεί να είναι: οι οικογενειακές σχέσεις και προσδοκίες, ο ρόλος του ατόμου στην οικογένεια, η οικογενειακή ιστορία, η φτώχεια, η ανεργία.

Στρεσογόνα γεγονότα ζωής

Ο άνθρωπος που προσπαθεί να αυτοκτονήσει συνήθως έχει ζήσει κάποια τραυματικά γεγονότα το διάστημα πριν την αυτοκτονία. Τέτοια γεγονότα μπορεί να είναι: προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις (οικογένεια, φίλοι,  ερωτικός σύντροφος, απομόνωση και έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος, σημαντικές απώλειες όπως  πένθος, χωρισμός, συνταξιοδότηση, ανεργία και οικονομικές δυσκολίες, δημόσιος διασυρμός).

Σωματική Νόσος

Η σοβαρή σωματική νόσος αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, ειδικά στους ηλικιωμένους. Οι αναπηρίες και τα κινητικά προβλήματα μπορούν επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο. Σωματικές νόσοι που έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας είναι (η σκλήρυνση κατά πλάκας, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η νεφρική ανεπάρκεια, ο καρκίνος, οι μυοσκελετικές παθήσεις, όταν αυτές οδηγούν σε αναπηρίες και  παραμορφώσεις.

Το στάδιο πριν την απόπειρα 
-Το στάδιο «σύλληψης» της ιδέας 
Σε αυτό το στάδιο το άτομο σκέφτεται για πρώτη φορά την πράξη της αυτοκτονίας ως πιθανή λύση στα προβλήματά του.

-Το στάδιο της αμφιθυμίας 
Μια πάλη μεταξύ των δυνάμεων αυτοσυντήρησης και αυτοκαταστροφής. Σε αυτό το στάδιο αρχίζουν τα μηνύματα προς το περιβάλλον για πιθανή απόπειρα, λειτουργώντας ασυνείδητα ως μια έκκληση για βοήθεια. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι σε αυτό το στάδιο το άτομο επιθυμεί ταυτόχρονα να πεθάνει, αλλά και να ζήσει, αλλά, αν ζήσει, να συνεχίσει με διαφορετικό τρόπο ζωής.

-Το στάδιο της απόφασης 
Στο στάδιο αυτό έχει ληφθεί μια απόφαση. Εάν το άτομο έχει αποφασίσει να θέσει τέλος στη ζωή του τις περισσότερες φορές παρουσιάζει μια απρόσμενη ηρεμία, η οποία μπορεί να ξεγελάσει τους γύρω του ότι το πρόβλημα έχει ξεπεραστεί. Αντιθέτως, αποτελεί ένα σοβαρό και ισχυρό προμήνυμα ότι βρίσκεται σε υψηλό βαθμό επικινδυνότητας.

Προειδοποιητικά σημάδια στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου που σκέφτεται να αυτοκτονήσει:

• Παραμελεί την προσωπική του εμφάνιση. 
• Εκδηλώνει παρακινδυνευμένη συμπεριφορά. 
• Είναι πολύ θλιμμένος, ανήσυχος ή βρίσκεται σε πανικό
• Κλείνεται στον εαυτό του, απομονώνεται από κοινωνικές συναναστροφές
• Δυσκολεύεται στις σχέσεις του με την οικογένεια και τους φίλους του
• Χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που πριν τον ευχαριστούσαν
• Πέφτει η απόδοσή του στη δουλειά ή το σχολείο
• Παρουσιάζει δραστικές αλλαγές στη συμπεριφορά του (γίνεται απαισιόδοξος, ευερέθιστος, απαθής)
• Μιλά για το θάνατο ή για την αυτοκτονία
• Αλλάζουν οι διατροφικές του συνήθειες (έχει αυξημένη όρεξη ή αντίθετα έχει μειωμένη όρεξη και χάνει βάρος)
• Αλλάζουν οι συνήθειες του ύπνου του (έχει αϋπνία ή υπνηλία)
• Αισθάνεται απελπισμένος και αβοήθητος
• Αισθάνεται ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο
• Έχει την ξαφνική επιθυμία να τακτοποιήσει προσωπικές υποθέσεις (συντάσσει τη διαθήκη του)
• Χαρίζει προσωπικά του αντικείμενα
• Εμφανίζει αυξημένη χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών
• Παρουσιάζει ιστορικό βίας και επιθετικότητας 
• Βίωσε πρόσφατα σημαντικές απώλειες στη ζωή του

Περιττό να αναφέρω ότι αν παρατηρήσουμε κάποια από αυτά τα σημάδια στη συμπεριφορά ενός  άτομου του περιβάλλοντός μας,  ΥΠΟΧΡΕΟΥΜΑΣΤΕ να κινητοποιηθούμε άμεσα για να του προσφέρουμε την κατάλληλη βοήθεια επικοινωνώντας με έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο. 

Η έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με το θέμα της αυτοκτονίας καλλιεργεί προκατάληψη προσδιορίζοντας τον αυτόχειρα ως ένα άτομο «ανάξιο» επειδή δεν είναι σε θέση να παλέψει για τη διεκδίκηση της ζωής. Είναι σημαντική η συνειδητοποίηση ότι η αυτοκτονία αποτελεί ένα θέμα που είναι βαθιά συνυφασμένο με την ανθρώπινη υπόσταση. Για αυτό και παρουσιάζεται σε όλες τις ιστορικές περιόδους, σε παγκόσμιο επίπεδο, σε διαφορετικά κράτη, θρησκείες, πολιτισμικές συνήθειες. Δεν αποτελεί ένα ζήτημα που απέχει πολύ από τον καθένα. Είναι δύσκολο η κοινωνία αλλά και κάθε μέλος της χωριστά να συνειδητοποιήσει αυτή την πλευρά της, την τάση της για αυτοκαταστροφή. Έτσι οδηγείται στον «εξορκισμό» της πράξης της αυτοκτονίας και του αυτόχειρα. Παρόλα αυτά μια τέτοια αντιμετώπιση ποτέ δεν επέφερε δημιουργικές παρεμβάσεις. Μόνο η εκπαίδευση και η πλήρης ενσυναίσθηση της κατάστασης μπορούν να επιφέρουν τις αλλαγές που απαιτούνται.

Αντί επιλόγου:

Οι άνθρωποι που έχουν έναν έντονο αυτοκτονικό ιδεασμό κι έχουν έτοιμο πλάνο θανάτου, δεν καταφεύγουν σε αυτό το διάβημα απλά και μόνο επειδή βαριούνται να ζήσουν άλλο ή δεν θέλουν να ζήσουν άλλο. Οι άνθρωποι ΔΕΝ θέλουν να πεθάνουν, θέλουν να σκοτώσουν τον πόνο που έχουν μέσα τους, γιατί δεν μπορούν άλλο να τον αντέξουν.