Τα κλειδιά της επιτυχίας για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων της περιόδου 2021-2027

Αδιαμφισβήτητα η χρονιά που διανύουμε θα αποκαλύψει πολλές αρνητικές συνέπειες και δομικές παθογένειες σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Η πανδημία βρήκε σχεδόν όλη την Ευρώπη απροετοίμαστη και μάλιστα είναι άξιο αναφοράς ότι σχεδόν όλες οι χώρες καταγράφουν ελλείμματα, τεράστια προβλήματα στα συστήματα υγείας και ανεργία. Η πανδημία είναι εδώ και θα παραμείνει μαζί μας τουλάχιστον μέχρι τις αρχές τ2ου επόμενου έτους.

Μέσα σε αυτή την περίοδο έχει αναδειχθεί μια νέα πραγματικότητα σχετικά με τον τρόπο ζωής και εργασίας. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση “Industry 4.0” είναι παρούσα και φέρνει νέες τεχνολογίες, ηλεκτρονικό εμπόριο, εργασία και εκπαίδευση εξ αποστάσεως και γενικά παρατηρείται έξαρση της ψηφιοποίησης και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Εκτιμάται ότι μετά την λήξη της πανδημίας πολλά στοιχεία από την νέα πραγματικότητα θα παραμείνουν σε μεγάλο βαθμό και έτσι το λεγόμενο “back to normal” θα αντικατασταθεί από το “new normality”.

Παράλληλα με την πανδημία στο έτος που διανύουμε πρέπει να σχεδιαστούν οι στρατηγικές ανάπτυξης και οι επενδυτικές προτεραιότητες σε εθνικό και τοπικό επίπεδο για την επόμενη προγραμματική περίοδο. Το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 και το πρόσθετο μέσο ανάκαμψης “Next Generation EU” εγκρίθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση τον Δεκέμβριο του 2020 με προϋπολογισμό 1.824,3 δισ. €. 

Περίπου 72 δισ. € συνολικά για την περίοδο 2021-2027 θα λάβει η Ελλάδα από την Ε.Ε. με τη μορφή χρηματοδοτήσεων. Από αυτά τα 31 δισ. € αφορούν επιπλέον χρηματοδοτήσεις που δεν θα λάμβανε η χώρα μας αν δεν υπήρχε η πανδημία. Τα υπόλοιπα αποτελούν το καθιερωμένο πακέτο της 7ετούς προγραμματικής περιόδου της Ε.Ε. δηλαδή των κονδυλίων του ΕΣΠΑ και των κονδυλίων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ).

Φυσικά η Κομισιόν θα πρέπει να συλλέξει τους ιδίους πόρους από τα κράτη μέλη. Για να γίνει αυτό και για να ξεκινήσουν οι προκαταβολές ή οι χρηματοδοτήσεις των τομεακών προγραμμάτων θα πρέπει να γίνουν μία σειρά από βήματα: να υιοθετηθούν τα νομικά κείμενα ανά κλάδο αλλά και ο ετήσιος προϋπολογισμός του 2021 από το Συμβούλιο και από το Ευρωκοινοβούλιο. Επίσης θα πρέπει η απόφαση για τους ιδίους πόρους της Ε.Ε. να επικυρωθεί από όλα τα κράτη μέλη. Και βέβαια αφού έχει κατατεθεί επισήμως, αναμένεται να εγκριθεί το εθνικό σχέδιο Ανάκαμψης αλλά και το πακέτο εγγράφων για το ΕΣΠΑ και την ΚΑΠ.

Όσον αναφορά το ΕΣΠΑ 2021-2027, στόχος είναι ο σχεδιασμός ολοκληρωμένων προγραμμάτων που απαντούν στις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας καθώς και η έγκρισή τους στο ταχύτερο δυνατό χρόνο εντός του 2021.

Σχετικά με το Ταμείο Ανάκαμψης έχει ήδη υποβληθεί το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας “Ελλάδα 2.0”.

Όσον αναφορά την ΚΑΠ το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων έχει ξεκινήσει την προετοιμασία του Στρατηγικού σχεδίου 2021-2027, με στόχο η επίσημη υποβολή του να πραγματοποιηθεί στο τέλος του 2021.

Προκλήσεις
Στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο παράγοντάς χρόνος είναι πολύ σημαντικός μιας και οι επενδύσεις που θα γίνουν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης θα πρέπει να ολοκληρωθούν μέσα σε 7 χρόνια. Επίσης γνωρίζουμε ότι το ΕΣΠΑ 2014-2021 όλων των χωρών της Ευρώπης ήταν περίπου 352 δισ. € και από αυτά απορροφήθηκαν κοντά στα 180 δισ. €.

Άρα στο σύνολο της Ε.Ε., 672 δισ. € κοινοτικοί πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης συν περίπου 170 δισ. € υπολειπόμενα του ΕΣΠΑ 2014-2021 συν εκτιμώμενα περίπου 180 δισ. € του ΕΣΠΑ 2021-2027 μας κάνουν 1.022 δισ. €, έτσι είναι απορίας άξιο πως στο σύνολο της Ευρώπης θα πολλαπλασιαστεί 5,7 φορές η δυνατότητα απορρόφησης των κοινοτικών κονδυλίων. Η χώρα μας, και κατ’ επέκταση το σύνολο των ενδιαφερόμενων μερών, είναι ανέτοιμη και δεν διαθέτει την ικανότητα να πολλαπλασιάσει την αποδοτικότητά της σημαντικά. Θα είναι μεγάλη πρόκληση για τη χώρα αλλά και για τις τοπικές κοινωνίες να σχεδιάσουν Στρατηγικά σχέδια έξυπνης εξειδίκευσης και να ετοιμάσουν τις υποδομές και το ανθρώπινο δυναμικό ώστε να αυξηθεί η απορροφητικότητα και η υλοποίηση των προγραμμάτων.

Είναι επιβεβλημένο να γίνει αντιληπτό ότι η απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων θα πρέπει να συνδεθεί με την ενδυνάμωση των αρμόδιων φορέων με εξειδικευμένο προσωπικό, την συνεργασία μεταξύ δημόσιου - ιδιωτικού τομέα - πανεπιστημίων και ερευνητικών οργανισμών - συλλόγων πολιτών και με επιχειρησιακά σχέδια που θα δίνουν βαρύτητα στην αποτελεσματικότητα και την ανταποδοτικότητα με συγκεκριμένους δείκτες απόδοσης (KPIs) έναντι της διαχειριστικής λογικής και παρακολούθησης με μόνα κριτήρια την εισπραξιμότητα και την απορροφητικότητα. Η ιστορία μας δείχνει ότι και στις προηγούμενες πέντε προγραμματικές περιόδους οι στόχοι που σχεδιάζονται επαναλαμβάνονται χωρίς να έχουν γίνει σημαντικά βήματα υλοποίησής τους και με χαμηλή αποτελεσματικότητα στην αξιοποίηση των κονδυλίων.

Έρευνα - Καινοτομία - Επιχειρηματικότητα 
Οι επιδόσεις της χώρας μας σε σχέση με τους εταίρους μας στην Ε.Ε. είναι πολύ χαμηλές. Είμαστε από τους τελευταίους σε επενδύσεις έρευνας - ανάπτυξης και από τους τελευταίους σε σύνδεση έρευνας - επιχειρηματικότητας. Οι επιχειρήσεις δεν βρίσκουν καταρτισμένους υπαλλήλους και δεν επενδύουν στην έρευνα, όπως και τα ακαδημαϊκά ιδρύματα δεν παράγουν αρκετές πατέντες ούτε τα αποτελέσματα έρευνας φτάνουν στην αγορά. Αρκεί να δει κανείς τον αριθμό spin-off, spin-out και start-up που έχουν δημιουργηθεί. Τεράστιο πρόβλημα αποτελεί ο κατακερματισμός του οικοσυστήματος καινοτομίας με χαμηλή αποτελεσματικότητα και συνέργειες καθώς και οι χαμηλές αμοιβές σε ερευνητές και εξειδικευμένο προσωπικό. Στον τομέα της επιχειρηματικότητας, οι νέοι όλο και περισσότερο στρέφονται στην δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων. Αν και υπάρχουν χρηματοδοτικά εργαλεία, μήπως τελικά αυτό που λείπει είναι οι ίδιοι οι νέοι επιχειρηματίες με τις κατάλληλες οριζόντιες δεξιότητες (soft skills);

Προτάσεις - Στοχευμένες Λύσεις
Τα προβλήματα, οι αδυναμίες και οι αναχρονιστικές αντιλήψεις είναι γνωστά και ο περισσότερος κόσμος τα υπερτονιζει χωρίς όμως να συζητάμε και να δουλεύουμε πάνω σε λύσεις. Σημαντικό ρόλο στην αύξηση των συνεργασιών και της αποτελεσματικότητας είναι η αλλαγή κουλτούρας και νοοτροπίας, η επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό με όρους “reskilling-upskilling”.

Είναι εύκολο να μείνεις στην “safezone” και να συνεχίσεις το “silothinking” όμως στην κατάσταση που βρίσκεται η χώρα και ειδικότερα η Θράκη μας η αλλαγή κουλτούρας και νοοτροπίας, η ομαδικότητα, η συνεργασία και οι συνέργιες, η μεταφορά τεχνογνωσίας, η ανάπτυξη ικανοτήτων, ηγεσία έναντι της ιεραρχίας, η ολιστική προσέγγιση, ο εναλλακτικός τρόπος σκέψης, ο ανοιχτός διάλογος και η ανάπτυξη οικοσυστημάτων -συστάδων – κόμβων είναι απαραίτητα συστατικά προς την επιτυχία, την αύξηση της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας σε προσωπικό και ομαδικό επίπεδο. Νέα εργαλεία και μέθοδοι υλοποίησης που καλούμαστε να αποκτήσουμε και να χρησιμοποιήσουμε είναι η καινοτομία με γνώμονα τις προκλήσεις και τα μεγάλα δεδομένα, η τεχνητή νοημοσύνη και η μηχανική εκμάθηση, η διαδικασία του συν-σχεδιασμού, η πιλοτική εφαρμογή, η κλιμάκωση των λύσεων και η πλήρης εφαρμογή, οι προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις, οι συμβάσεις καινοτομίας και οι συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα.

Η γενιά του “brain drain”, όλοι εμείς που θέλουμε να βλέπουμε την πατρίδα μας να πετυχαίνει και να αναπτύσσεται, μαζί με την νεολαία και τους υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες καθώς και με τους εξαιρετικούς επιστήμονες που λειτουργούν προς το γενικό συμφέρον με δημιουργική διάθεση, έχουμε μια σημαντική αποστολή και ταυτόχρονα πρόκληση να μεταφέρουμε την γνώση, την εξειδίκευση και τις εμπειρίες μας σε συνδυασμό με βέλτιστες πρακτικές, καινοτόμες εφαρμογές και την αναγκαία διαφορετική κουλτούρα και νοοτροπία.

Επίλογος
Μια στοχευμένη αναφορά στο “Next Generation EU”, δηλαδή στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που αποτελεί μια ιστορικής σημασίας συμφωνία των Ευρωπαϊκών χωρών για κοινό δανεισμό ώστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δανειστεί από τις διεθνείς αγορές εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, όπως γίνεται κατανοητό και από όνομα της πρωτοβουλίας, μιλάμε για χρήματα που δανείζονται τα κράτη μέλη από τις επόμενες γενιές με δέσμευση να τα αξιοποιήσουν δημιουργώντας τις υποδομές και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και αυξάνοντας την παραγωγικότητα και την εξωστρέφεια της χώρας. 

Περίπου 72 δισ. € συνολικά για την περίοδο 2021-2027 θα λάβει η Ελλάδα από την Ε.Ε. με τη μορφή χρηματοδοτήσεων και δανείων που αντιστοιχεί σε ποσοστό 45,5% του ΑΕΠ της χώρας. Είναι μοναδική και ίσως η τελευταία ευκαιρία της χώρας να εργαστεί σκληρά για να μετεξελιχθεί σε βασικό πόλο ανάπτυξης και καινοτομίας της Νότιας Ευρώπης και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.

*Ειδικός Σύμβουλος Έρευνας & Καινοτομίας – Πρόγραμμα Ορίζοντα 2020

Τμήμα Έρευνας & Ανάπτυξης, Περιφέρεια JämtlandHärjedalen, Σουηδία