Νέα Σάντα: Το μεικτό χωριό των Ποντίων και των Σαρακατσάνων

Νέα Σάντα ένα μεικτό χωριό που κατοικείται από Πόντιους και Σαρακατσάνους. Οι Πόντιοι κάτοικοι της είναι πρόσφυγες προερχόμενοι από την Σάντα της Τραπεζούντας που εγκαταστάθηκαν εδώ μετά από την Συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Όσοι επέζησαν από την εξορία κατέβηκαν στην Τραπεζούντα, απ' όπου ατμοπλοϊκώς έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη μετά στη Χάλκη και κατόπιν στον Άγιο Στέφανο. Από εκεί και πάλι μέσω θάλασσας, μεταφέρθηκαν στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης. Τον Ιούνιο στη θέση Άνω Βολοβότ, συνάντησαν εκεί συμπατριώτες τους που ήλθαν από την Ρωσία από το 1920-21 και 22. Από αυτούς αρκετοί εγκαταστάθηκαν στη Νέα Σάντα Ροδόπης, στην Καστανιά και στη Μικρή Σάντα Βέροιας.

Η Σάντα από ιστορική άποψη αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιοχές του Πόντου. Λέγεται ότι ιδρύθηκε λίγα χρόνια μετά την άλωση της Τραπεζούντας σε οχυρή θέση. Κατοικήθηκε από κατοίκους της περιοχής της Τραπεζούντας (Μουζαίνη, Πλάτανο), Τόνγια κλπ) που θέλοντας να αποφύγουν τις πιέσεις των Τούρκων δημιούργησαν επτά οικισμούς. Εκεί ακολούθησε μια μεγάλη αναστάτωση εξαιτίας των λεηλασιών των αγάδων οι οποίοι περνώντας από χωριά και πόλεις τις έκαιγαν. Για να αποφύγουν οι κάτοικοι την βία, άλλοι αλλαξοπίστησαν και άλλοι έφυγαν στα βουνά. Μόνο η περιοχή της Σάντας δεν ενοχλήθηκε λόγω της οχυρωμένης θέσης που είχε, αλλά και λόγω της ανδρείας των κατοίκων. Οι κάτοικοι της Σάντας ήταν ειδικοί τεχνίτες μεταλλουργοί γι' αυτό και απόκτησαν ειδικά προνόμια. Από το 1730 οι Σανταίοι άρχισαν νέους αγώνες εναντίον των εξισλαμισθέντων κατοίκων της Κολόσας. Μετά την έκδοση του Τανζιμάτ (μεταρρυθμίσεις) υπέρ των χριστιανών υπηκόων μετά την Συνθήκη του Παρισιού το 1856) η ζωή των κατοίκων έγινε αφόρητη από την αντίδραση των φανατικών Οθωμανών. Από την εποχή αυτή άρχισαν οι συνεχείς αποδημίες στη Ρωσία.

Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο οι Σανταίοι υπέφεραν πάρα πολλά, οι ξενιτεμένοι αποκλείστηκαν στην Ρωσία. Όσοι παρέμειναν στην Σάντα, γυναίκες και παιδιά, φορτωνόταν τα χάλκινα σκεύη και πήγαιναν στην Μπαϊμπούρτ, Τανταρλού και Κόσκερι, όπου τα άλλαζαν με σιτάρι, άλλοι πήγαιναν στην Τραπεζούντα και τα άλλαζαν με αλάτι και φουντούκια.

Το 1915, η Σάντα κατελήφθηκε από τους Ρώσους, για λίγο όμως, οπότε οι Τούρκοι την ανακατέλαβαν και τη λεηλάτησαν άγρια. Τότε οι κάτοικοι γνώρισαν την πρώτη προσφυγιά, όταν όμως οι Ρώσοι κατέλαβαν για δεύτερη φορά τη Σάντα, οι κάτοικοι άρχισαν να ξαναχτίζουν από την αρχή τα σπίτια τους. Όμως τον Ιανουάριο του 1918 οι Ρώσοι αποσύρθηκαν οριστικά από όλα τα μέτωπα με την Τουρκία. Τότε 500 οικογένειες Σανταίων ακολούθησαν τα υποχωρούντα ρωσικά στρατεύματα. Οι Τούρκοι ετοίμαζαν επίθεση κατά της περιοχής. Προ του κινδύνου οι Σανταίοι προετοίμασαν ένοπλα τμήματα και έτσι απομάκρυναν τον κίνδυνο των νέων λεηλασιών. Το μεταξύ με παρέμβαση του Ροδοπαίου μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθου στάλθηκε από τις τουρκικές αρχές επιτροπή από έναν Τούρκο αξιωματικό, μια στρατιωτική δύναμη και τους Έλληνες Σιδηρόπουλο Κωνσταντίνο και τον καθηγητή Φίλιππο Χειμωνίδη. Οι κάτοικοι της Σάντας τότε παρέδωσαν τον οπλισμό τους και η ζωή πήρε τον κανονικό της ρυθμό. Μια μέρα όμως Σανταίοι που γύριζαν από την Τραπεζούντα με πολλά εφόδια δέχτηκαν την επίθεση ενόπλων Τούρκων. Σκότωσαν αρκετούς νέους και τότε πολλοί νέοι έφυγαν στα βουνά δημιουργώντας ένοπλες ομάδες.

Την εποχή εκείνη πολλοί Πόντιοι από την Σάντα, την Τραπεζούντα, τον Καύκασο, την Κωνσταντινούπολη και την Λωζάνη κινήθηκαν για να δημιουργήσουν αυτόνομο κράτος. Το κίνημα όμως του Μουσταφά Κεμάλ εξουδετέρωσε την κίνηση αυτή. Οι περισσότεροι κάτοικοι της Σάντας εξορίσθηκαν στο Ερζερούμ και Χονούζ, όπου παρέμειναν μέχρι το 1923. Οι άλλοι κρύφτηκαν στα γύρω χωριά της Τραπεζούντας. Οι Σανταίοι στην εξορία αποδεκατίστηκαν από τον τύφο, την πείνα και τις στερήσεις. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1921 τα τουρκικά στρατεύματα λεηλάτησαν και κατέκαυσαν τα χωριά της Σάντας. Με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης (1922) ακολούθησε ο δρόμος της προσφυγιάς, όπως προαναφέραμε.

Οι Σανταίοι Πόντιοι μετά την μικρασιατική καταστροφή ‘φτάσαν στην Φτελιά Ορεστιάδας. Εκεί παρέμειναν δύο χρόνια περίπου, φεύγοντας φτάσανε στον Αετόλοφο Σαπών. Εκεί τους θέρισε κυριολεκτικά η ελονοσία λόγω των στάσιμων νερών που υπήρχαν. Οι γιατροί τότε τους συνέστησαν να ζήσουν σε περιοχές με υψόμετρο. Έτσι έφυγαν από τον Αετόλοφο και πήγανε δίπλα στο βυζαντινό φρούριο πριν το τωρινό χωριό. Εκεί όμως επειδή η έκταση ήταν ιδιόκτητη τον έδιωξαν. Τότε μετακινήθηκαν λίγο πιο πάνω κοντά σε μια βυζαντινή γέφυρα. Η γέφυρα ήταν με δύο καμάρες στη μέση και δύο πιο μικρές στην άκρη. Από την γέφυρα περνούσαν μόνο οι πεζοί και τα καραβάνια, σπάνια κάποια κάρα με δυσκολία. Την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής 1941-1944 οι Βούλγαροι τεχνικοί επειδή φοβόταν την κατάρρευσή της πρόσθεσαν κάτω από τις καμάρες ξύλινα υποστηρίγματα. Το 1952 με το πρόσχημα ότι δεν χωρούν τα κάρα και τα αυτοκίνητα να περάσουν η γέφυρα κατεδαφίστηκε.

Οι ελληνικές αρχές όταν έφθασαν οι πρόσφυγες θέλανε να τους εγκαταστήσουν στα εγκαταλελειμμένα βουλγαρόφωνα χωριά Ποντίκια και Μοναστήρι. Τα σπίτια τους ήταν εγκαταλελειμμένα αλλά σε καλή κατάσταση. Οι Βούλγαροι των χωριών αυτών όμως που ζούσαν στην Βουλγαρία, είχαν σχηματίσει ομάδες ληστών (Κομιτατζήδες) περνούσαν τα σύνορα ερχόμενοι στο ελληνικό έδαφος όπου συχνά λεηλατούσαν τα μουσουλμανικά χωριά γιατί τους θεωρούσαν υπεύθυνους για την σφαγή των 42 γυναικόπαιδων Βουλγάρων έξω από το Αβρέν. Οι πρόσφυγες Πόντιοι φοβούμενοι μήπως υποστούν και οι ίδιοι την μανία των Κομιτατζήδων δίσταζαν να χτίσουν τον νέο οικισμό τους εκεί. Τότε ήταν που ήλθανε και οι Σαρακατσάνοι με τις οικογένειές τους και τα ζωντανά τους από την Βουλγαρία.

Έτσι όλοι μαζί Πόντιοι και Σαρακατσάνοι ζητήσανε από το κράτος και έγινε το χωριό στη σημερινή τοποθεσία.

Την άνοιξη του 1927 χαράχθηκε ο νέος οικισμός με τους Σαρατσάνους να διαμένουν από την βόρεια μεριά και τους Πόντιους από τη νότια. Το 1927 χτίσθηκε ο ιερός ναός Αγίου Δημητρίου.

Κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο η Νέα Σάντα είχε τρεις ήρωες που έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα. Ήταν ο Κώστας Μαυρόπουλος, ο Λάζαρος Παπαδόπουλος και ο Νίκος Σερμπέζης.

Κατά την βουλγαρική κατοχή 1941-1944, μια μέρα έφτασαν δύο άτομα καβάλα σε άλογα, ο ένας είχε πολιτικά ρούχα και ο άλλος με στολή αστυνομικού. Ενημερώσανε το χωριό ότι από εκείνη τη στιγμή ο τόπος ανήκει στο βουλγαρικό κράτος.

Σε μια βδομάδα άρχισαν να καταφθάνουν Βούλγαροι, νηστικοί και ξυπόλητοι. Αυτοί ήταν οι νέοι κατακτητές που τους πήραν τα μισά κτήματα και τα σπίτια. Ποιος μπορούσε να αντισταθεί ή να μιλήσει. Ο βουλγαρικός νόμος ήταν ξυλοδαρμός μέχρι θανάτου.

Άρχισε μια δύσκολη περίοδος πείνας. Έτρωγαν μέχρι και βελανίδια, "έκλεβαν" μέχρι και από τα χωράφια τους που τους είχαν αρπάξει οι Βούλγαροι για να ταΐσουν τις οικογένειές τους. Το 1942 άρχισαν να εμφανίζονται διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις. Τότε πολλοί Έλληνες από κοντινά χωριά συνελήφθησαν και σφάχτηκαν από τους κατακτητές. Θύματά τους υπήρξαν οι Αθανάσιος Γκαγκάτσης, Μιχάλης Σαρίδης, Παναγιώτης Σταυρακάκης, Γιώργος Τσακλιώτης, Νικόλαος Τσομπανίδης. Όσοι πρόλαβαν κατέφυγαν στα βουνά. Αυτά όλα έληξαν μέχρι την ώρα που αποχώρησαν οι Βούλγαροι από την Θράκη.

Πριν την Νέα Σάντα υπήρχε ένα βυζαντινό κάστρο, πολύ μεγάλης έκτασης. Μόνο το μπροστινό μέρος είναι ορατό σε ένα σημείο. Ο χώρος περιφράχθηκε από την στρατιωτική μονάδα που εδρεύει εκεί. Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα ορατά από τον δρόμο προς Μ. Δέρειο υπάρχουν ακόμα δύο κάστρα. Επίσης στο ύψωμα του "Άρη" υπάρχει υπαίθριο αρχαίο ιερό αρχαϊκής και κλασικής εποχής όπου πέρα από τις θυσίες προσφορές που κάνανε στους Θεούς, εναπόθεταν κοσμήματα και νομίσματα των εποχών αυτών που σημαίνει ότι για πολλά χρόνια το ιερό αυτό ήταν ενεργό, εκεί επίσης βρίσκονται και πολλές χάλκινες πόρπες ενδυμάτων. Μέχρι τώρα δεν έχει γίνει καμιά ανασκαφή σε αυτό το υπαίθριο αρχαίο ιερό εκτός των παράνομων ανασκαφών των αρχαιοκαπήλων που στο πέρασμά τους καταστρέφουν τα πάντα. 

Ας ελπίσουμε να δοθούν κονδύλια από το υπουργείο Πολιτισμού για να έλθουν στο φως η ιστορία και τα ευρήματα του υπαίθριου αυτού αρχαίου ιερού.

Πηγές
Wikipedia
dim-sapon-rod
Oisapes.mysch.gr - Γιώργος Κεραμιδάς
Ευάγγελος Σερμπέζης "Νέα Σάντα η ιστορία του χωριού μου"