Οι προλήψεις του λαού για τα δίσεκτα έτη

Γράφει ο Παράσχος Ανδρούτσος

Κάθε τέσσερα χρόνια όπως και φέτος ο δεύτερος μήνας του έτους ο Φεβρουάριος που ανήκει στην εποχή του χειμώνα κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο έχει 29 ημέρες αντί για τις συνήθεις 28 και έτσι το έτος θεωρείται δίσεκτο, γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Όλα έχουν να κάνουν με την περιστροφή της γης γύρω από τον Ήλιο, δηλαδή με τη διάρκεια του αστρονομικού έτους. Ένα αστρονομικό έτος διαρκεί 365,2422 ημέρες. Το έτος στο Γρηγοριανό ημερολόγιο (αυτό που ακολουθούμε) 365 ημέρες.

Η διαφορά αυτή αθροίζεται και ανά τετραετία προστίθεται στον κουτσουρεμένο Φλεβάρη. Αυτό γίνεται ώστε να συγχρονίζεται το ηλιακό ημερολόγιο με το Γρηγοριανό. Αν δεν συνέβαινε αυτή η διόρθωση, σε βάθος χρόνου θα είχαμε τον Ιανουάριο καλοκαίρι και τον Ιούλιο χειμώνα.
Ας δούμε από πότε έχει καθιερωθεί αυτή η ιδέα πηγαίνοντας πίσω στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όταν ο Ιούλιος Καίσαρ επέστρεψε θριαμβευτής στη Ρώμη το 46 π.Χ. ανάμεσα στα θέματα τα οποία έπρεπε να ρυθμίσει ήταν και η μέτρηση του χρόνου. Ως τότε οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν ένα ημερολογιακό σύστημα που είχε μεν 12 μήνες αλλά στο οποίο έπρεπε κάπου - κάπου να προστίθενται ημέρες ή και μήνες. Την ευθύνη για την παρεμβολή των ημερών είχαν οι ιερείς.

Για να παραμείνουν όμως στην εξουσία οι ευνοούμενοι τους συγκλητικοί, άλλοτε αύξαναν το μήκος του έτους, αν όμως δεν ήταν ευνοούμενοι τους οι συγκλητικοί, μείωναν το έτος για να τελειώνει γρήγορα η θητεία τους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το έτος 46 π.Χ. διήρκησε 445 ημέρες, δεδομένου ότι αναγκάστηκαν να προσθέσουν τόσες ημέρες ώστε να ευθυγραμμιστεί με την εαρινή Ισημερία. Τότε ο Καίσαρ κάλεσε τον Έλληνα αστρονόμο Σωσιγένη από την Αλεξάνδρεια. ο Σωσιγένης του πρότεινε και υιοθέτησε ο Καίσαρ το ημερολόγιο του Πτολεμαίου Γ' σύμφωνα με το οποίο ένα έτος 365 ημερών ίσχυε για τρία χρόνια και συνέχεια υπήρχε ένα έτος με 366 ημέρες.

Δίσεκτο έτος: Ονομάζεται το έτος στο οποίο προσμετράτε μια παραπάνω ημέρα, με σκοπό τη διόρθωση σφαλμάτων που προκαλούνται από τον μη ακριβή υπολογισμό της διάρκειας της ημέρας, πλήρους περιφοράς της Γης, στη μέτρηση του ηλιακού έτους.

Προσδιορισμός: Με το σύστημα μέτρησης του χρόνου που χρησιμοποιείται σήμερα στον Δυτικό Κόσμο (Γρηγοριανό ημερολόγιο), κάθε έτος διαρκεί 365 ημέρες και 6 ώρες ή περίπου 1/4 της ημέρας, για την ακρίβεια 365,242199 ημέρες, με αποτέλεσμα κάθε τέσσερα έτη να δημιουργείται σφάλμα της τάξεως της μιας πλήρης ημέρας. Έτσι στο ίδιο σύστημα έχει καθιερωθεί να προστίθεται μια ημέρα στο έτος ανά τέσσερα έτη (εκτός από τα έτη που διαιρούνται με το εκατό αλλά όχι και με το τετρακόσια και εκτός από τα έτη που διαιρούνται και με το εκατό και με το τέσσερις χιλιάδες), ώστε το σφάλμα των έξι ωρών να απορροφάται. Η ημέρα που προστέθηκε αρχικά ήταν η έκτη ημέρα πριν από τις καλένδες του Μαρτίου, η bis sextus ή bisextus, δηλαδή η έκτη ημέρα που καταμετριόταν δύο φορές απ' όπου και η ονομασία "δίσεκτο" (δις - έκτο) έτος.
Τα επόμενα δίσεκτα έτη είναι: 2028, 2032, 2036, 2040, 2044, 2048, 2052, 2056, 2060, 2064, 2068, 2072, 2076, 2080, 2084, 2088, 2092, 2096, 2104 κλπ. Το 2000 ήταν δίσεκτο λόγω του ελέγχου 2. Αν ίσχυε μόνο η διαίρεση με το 4 και ο έλεγχος 1 το 2000 δεν θα ήταν δίσεκτο όπως δεν είναι π.χ. το 2100, 2200, 2300.

Οι διορθώσεις στο ημερολόγιο επιβάλλονται από το γεγονός ότι η περιφορά της γης γύρω από τον ήλιο διαρκεί 365,242199 μέρες. Η κύρια διόρθωση (προσθήκη μιας μέρας κάθε τέσσερα χρόνια) θα ήταν απόλυτα σωστή αν η περιφορά διαρκούσε 365,25 μέρες, δηλαδή περίπου 365 μέρες και 1/4 της ημέρας. Όμως δεν διαρκεί ακριβώς τόσο. Η διαφορά, που είναι 11 λεπτά και 14 δευτερόλεπτα κατ' έτος, επιβάλλει την παράλειψη της προσθήκης μιας ημέρας κάθε 129 χρόνια. Ο έλεγχος 1 προβλέπει την παράλειψη της προσθήκης μιας ημέρας κάθε 100 χρόνια, οπότε για μεγαλύτερη ακρίβεια (περίπου κάθε 133 χρόνια) δεν παραλείπεται η προσθήκη μιας μέρας κάθε 400 χρόνια μέσω του ελέγχου 2. Έτσι το ημερολόγιο θα ήταν απολύτως σωστό αν η διάρκεια της περιφοράς της γης ήταν 365,2425 που είναι πολύ κοντά στο πραγματικό και πλέον απαιτεί διορθώσεις σε χρόνους της τάξης των 3.000 - 4.000 χρόνων.

Στην ελληνική πολιτεία με το νομοθετικό διάταγμα της 18ης Ιανουαρίου 1923, αντικατέστησε το Ιουλιανό Ημερολόγιο που ίσχυε μέχρι τότε με το Γρηγοριανό και όρισε την έναρξη εφαρμογής του την 16η Φεβρουαρίου 1923, την οποία ονόμασε 1η Μαρτίου. Αφαιρέθηκαν δηλαδή 13 ημέρες από το έτος 1923, γιατί στις 10 ημέρες λάθους μεταξύ Γρηγοριανού και Ιουλιανού από το 325 έως το 1582 μ.Χ. είχε επέλθει καθυστέρηση και άλλων τριών ημερών στα περίπου 340 χρόνια που έχουν παρέλθει από την πρώτη εισαγωγή του Γρηγοριανού Ημερολογίου. Γι' αυτό άλλωστε το έτος 1923 στην Ελλάδα δεν είχε 365 ημέρες αλλά 352, οπότε και κανένας Έλληνας δεν έχει πιστοποιητικό γέννησης με ημερομηνία από 16 έως 28 Φεβρουαρίου 1923.

Η παρανόηση του λαού ότι τα δίσεκτα έτη είναι "γρουσούζικα" ίσως να προέρχεται από την λανθασμένη αντίληψη της ετυμολογίας και της ορθογραφίας του πρώτου συνθετικού της λέξεως "δίσεκτο". Αντί δηλαδή του σωστού "δις" με γιώτα (που σημαίνει δύο φορές) να εννοείται λανθασμένα το αχώριστο προθεματικό μόριο "δυς" με ύψιλον που έχει την έννοια της δυστυχίας, "της δυσκολίας, της κακής καταστάσεως ή του απευκταίου αποτελέσματος".

Οι σχετικές δεισιδαιμονίες ήταν πολλές και παλιές εμφανίζονταν όχι μόνο σε ελληνικές περιοχές, αλλά και στην Ιταλία. Κατά τα δίσεκτα χρόνια, που θεωρούνταν κακότυχα, έπρεπε να αποφεύγονται οι γάμοι και το φύτεμα των αμπελιών. Η χρήση της έκφρασης "δίσεκτοι χρόνοι" επεκτάθηκε και πέραν των συγκεκριμένων ετών, ως γενικότερη αναφορά σε εποχές πολλών συμφορών και δεινών.

Ονομασία: Στα λατινικά η λέξη Φεβρουάριος (Februarius), προέρχεται από το ουσιαστικό Februum, που σημαίνει καθαρμός, κάθαρση, λόγω των θρησκευτικών εορτών εξαγνισμού και καθαρμού που τελούνταν στη Ρώμη στη διάρκεια του μήνα… Ο Φλεβάρης προέρχεται και από τις "φλέβες" δηλαδή τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν στη διάρκεια του από τις πολλές βροχές. Ο Φεβρουάριος, Φλεβάρης, ή κουτσοφλέβαρος είναι προπομπός άνοιξης. Η Αποκριά ή το Τριώδιο ανοίγει την Κυριακή 21 Φεβρουαρίου. Κύριο χαρακτηριστικό των εορτών αυτών είναι η μεταμφίεση, τα καρναβάλια, το γλέντι, οι βωμολοχίες που σκοπό έχουν να ξυπνήσουν τις δυνάμεις της γονιμότητας. Αρχίζουν με το Τριώδιο, κορυφώνονται τις Αποκριές (την Κυριακή της Κρεοφάγου και κυρίως της Τυρινής) και τερματίζονται την Καθαρή Δευτέρα, με έξοδο στο ύπαιθρο, με φαγοπότι και "σαρακοστιανά", (λαγάνες, παστά ψάρια, ταραμά, τουρσιά, χορούς και χαρταετούς).

Τα "Συμόγιορτα" είναι το τριήμερο αφιερωμένο σε τρεις αγίους, του Αϊ Τρύφωνα την 1η Φεβρουαρίου, της Υπαπαντής στις 2 και του Αϊ Συμεών στις 3 του μήνα. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, ο καιρός την ημέρα της Υπαπαντής μπορεί να βοηθήσει στην "πρόβλεψη" των μεταβολών του καιρού που θα ακολουθήσει: "Καλοκαίρι της Υπαπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας" και "ότι καιρό κάνει της Υπαπαντής, θα τον κάνει 40 ημέρες". Τον Φεβρουάριο επίσης γιορτάζει και ο Άγιος Χαράλαμπος στις 10 του μήνα, ο οποίος θεωρείται ότι προστατεύει από την πανώλη και τους λοιμούς, ενώ στις 19 γιορτάζει η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία και να μη ξεχάσουμε την εισαγόμενη γιορτή των ερωτευμένων του Αγίου Βαλεντίνου στις 14 Φεβρουαρίου.

Διάσημος δισεκτογεννημένος είναι και ο οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κ.κ. Βαρθολομαίος που γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 1940. Στις 29 Φεβρουαρίου η εκκλησία μας γιορτάζει δηλαδή κάθε 4 χρόνια τον Άγιο Κασσιανό, όχι την Αγία Κασσιανή που γιορτάζει άλλη μέρα.

Το κακό γι' αυτούς που γεννιούνται στις 29 Φεβρουαρίου είναι ότι χάνουν τα γενέθλιά τους για τρία χρόνια, ώσπου να ξαναβρούν το τέταρτο και δίσεκτο έτος. Μερικοί ανέκαθεν επιλέγουν να τα γιορτάζουν την 28η Φεβρουαρίου ή την 1η Μαρτίου. Από στατιστική άποψη πάντως, η πιθανότητα γέννησης στην 29η Φεβρουαρίου είναι μια στις 1461.
Καλό μήνα λοιπόν και η άνοιξη πλησιάζει…

Πηγές
Ant-news, iefimerida, d.news, kathimerini, ethnos.gr