Βόρεια των χωριών Σέλερο, Λευκόπετρας και Κιμμερίων ζωντανεύει η καρδιά του Θρακικού Μεγαλιθισμού (μέρος Β’)

Πάνω από το δρόμο, βορειοανατολικά των πηγών της γεωαρχαιοτοποθεσίας Κιόροβα, εντοπίζεται ογκόλιθος περίπου 15 τόνων, του οποίου η μία έδρα ισορροπεί σε βραχώδη βάση, αποτέλεσμα ανθρώπινης συλλογικής δραστηριότητας. Σε απόσταση οκτώ μέτρων νοτιοανατολικά, στην επιφάνεια ενός άλλου βράχου λαξεύτηκε βωμός κυκλικού σχήματος.

Περίπου εκατό μέτρα βορειοανατολικά του ισορροπημένου ογκόλιθου, σε πρανές χαμηλού υψώματος, εντοπίζεται μεγαλιθικός περίβολος με λίθινες πλάκες τοποθετημένες κάθετα στο έδαφος, προφανώς έργο της αρχαιότητας, που περιβάλει ερειπωμένο οικοδόμημα 10Χ5,40 μέτρων, ή οικία, οικοδομημένη με λίθινους ημιεπεξεργασμένους δόμους χωρίς συνδετικό υλικό. Η ερειπωμένη κατασκευή είναι έργο νεότερων χρόνων.  Μεταξύ ερειπωμένης κατασκευής και μεγαλιθικής οριοθέτησης, σχηματίζεται τους χειμερινούς μήνες, ρυάκι αποστράγγισης υδάτων των γύρο υψωμάτων.

Βόρεια της γεωαρχαιοτοποθεσίας Κιόροβα , στο πρανές που αντικρίζει τη λίμνη Βιστονίδα, εντοπίζονται ερειπωμένες οικίες, αρκετά διαλυμένες από λαθρανασκαφές, δομημένες περιμετρικά με υπερμεγέθεις  λίθινες   πλάκες, τοποθετημένες κάθετα στο έδαφος, με νοτιοανατολική είσοδο, όπως δείχνουν οι εναπομείναντες πεσσοί που πλαισίωναν την είσοδο μιας οικίας. Πιθανότατα πρόκειται για οικίες. που έχουν νοτιοανατολική είσοδο, ώστε οι κατοικούντες, με την πρώτη έξοδο, να έχουν οπτική επαφή με τη λίμνη Βιστoνίδα. Επιφανειακά όστρακα κεραμικής, για τα οποία αδιαφόρησαν οι λαθρανασκαφείς, δείχνουν διάσπαρτη χειροποίητη και τροχήλατη κεραμική. Σημειωτέον  η είσοδος του τροχού στη θρακική κεραμική κάνει την εμφάνισή του τον 6ο π.Χ. αιώνα.

Tριακόσια περίπου μέτρα βορειοδυτικά της γεωαρχαιοτοποθεσίας Κιόροβα, επί του  πρανούς του υψώματος, μεταξύ των πολλών φυσικών βράχων, εντόπισα ταφικό μνημείο Dolmen, με Συντεταγμένες Β΄ 40° 56΄ 07΄΄  Α΄ 24° 58΄09΄΄. Δύο  φυσικοί  λίθινοι  ορθοστάτες,  συγκρατούν  διπλή  οριζόντια  πλάκα που ισορροπεί με τη βοήθεια σφηνών,  σχηματίζοντας  ένα ταφικό μνημείο (Dolmen), χαρακτηριστικό  του Μεγαλιθικού θρακικού πολιτισμού που είναι προσανατολισμένο στον άξονα βορρά-νότου. Κοντά στο ταφικό μνημείο δεσπόζει μονολιθικός συμφυής βράχος, το άνω μέρος του οποίου λαξεύτηκε σε θρόνο, είναι με ακρίβεια προσανατολισμένος ανατολικά και έχει τελετουργικό προορισμό.

Η γεωαρχαιοτοποθεσία  Λιβάδι, Συντεταγμένες Β΄ 41° 19΄ 29΄΄  Α΄ 24° 57΄ 58΄΄ είναι ένας ημιπεδινός χώρος, με πηγές αέναης ροής, που οριοθετείται στην υπερυψωμένη  βορειοανατολική πλευρά με μεγαλιθικό περίβολο και ενώνεται με την επίσης βραχώδη υπερυψωμένη νοτιοανατολική πλευρά, στη βάση της οποίας λαξεύτηκε θρόνος, που έχει βορειοδυτικό προσανατολισμό και αμφιθεατρική θέα προς το «Λιβάδι». Ο θρόνος στην τοποθεσία Λιβάδι, είχε λειτουργικό προορισμό, όπως άλλωστε και η αμφιθεατρική διαμόρφωση του γύρω χώρου με ακατέργαστους λίθους. Αυτή η πρακτική, σχηματοποιούσε την ανάγκη απόκτησης και επιβεβαίωσης ομαδικής συνείδησης, τονίζοντας την εννοιολογική μείωση της απόστασης μεταξύ των διεσπαρμένων κατοίκων της περιοχής. Η γεωαρχαιοτοποθεσία Λιβάδι, σηματοδοτούσε σημείο  σύναξης ανθρώπων, όπου μια καθιστή ηγεμονική μορφή εισακούονταν από το πλήθος των υπηκόων του. Η νοηματοδότηση του λαξευμένου θρόνου, αποτελούσε προεξάρχον εργαλείο δύναμης, κυριαρχίας, υποταγής και σεβασμού των υπηκόων προς τον ηγεμόνα ή βασιλέα-ιερέα, έτσι όπως παρουσιάζουν οι λογοτεχνικές πηγές την περίπτωση του Μάρωνα στη συνάντησή του με τον Οδυσσέα. Πρόκειται, για ένα χώρο σύναξης-συνάθροισης ορεσίβιων Βιστόνων, με έκδηλα τα χαρακτηριστικά μιας φυλετικής κοινωνίας μοναρχικής οργάνωσης, όπως αυτές της 2ης και 1ης χιλιετίας π.Χ. που είναι εγκατεστημένες στα Βαλκάνια και τη Μ. Ασία.

Με βάση τη βιβλιογραφία, μια άλλη ερμηνεία που αφορά την περίφημη Αίθουσα του Θρόνου στο ανάκτορο της Κνωσού, απορρίπτει την υπόθεση του Evans, όπου ο θρόνος είχε μόνο χρηστική και πολιτική σημασία και υποστηρίζει ότι η Αίθουσα του Θρόνου της Κνωσού λειτουργούσε στην πραγματικότητα ως ένα είδος ιερού, που φιλοξενούσε μια τελετή κατά την οποία μια ιέρεια καθόταν ως μετενσάρκωση της θεότητας στον αλαβάστρινο θρόνο. Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες ανάλογες τελετές γίνονταν και στη Μεσοποταμία, όπου οι εκεί βασιλείς θεωρούνταν πως είχαν θεϊκή υπόσταση. Έτσι, στην αρχή του νέου ετήσιου κύκλου έρχονταν σε «ιερό γάμο», δηλαδή την τελετουργική ένωση της κεντρικής γυναικείας θεότητας με τον ηγεμόνα. Στην τελετή αυτή ο βασιλιάς και η ανώτατη ιέρεια είχαν τον ρόλο των θεοτήτων. Πολύ πιθανόν, ανάλογη τελετή να γίνονταν και στην γεωαρχαιοτοποθεσία Λιβάδι, με πρωταγωνιστές τη Μεγάλη Μητέρα Θεά και τον Θράκα ηγεμόνα ή βασιλέα-ιερέα, καθώς ο θρόνος είναι εύκολα προσβάσιμος, ενώ για την πρόσβαση στους θρόνους είναι αναγκαία η αναρρίχηση.

Η εννοιολόγιση του ιερού
Η φαλλικού σχήματος στήλη-menhir, είναι συνυφασμένη με τη φυσική μορφογένεση του βράχου, που διαμορφώθηκε μέσω της λάξευσης σε φαλλική απόληξη από τον Θρακιώτη και έχει  λατρευτικό προορισμό. Λατρευτικό μνημείο είναι και η δεύτερη στήλη-ορθόλιθος-menhir, η βραχώδης βάση του οποίου φέρει τελετουργικές κοιλότητες. Οι ορθόλιθοι-στήλες-menhir, λειτουργούσαν ως ένδειξη της ιερότητας του χώρου, στον οποίο οι λάτρεις μπορούσαν να βιώσουν την Επιφάνεια της θεότητας.

Ο συμβολισμός του κενού θρόνου διαθέτει μια σωτηριολογική διάσταση και δηλώνει πρόσκληση προς τη θεότητα να καθίσει, ή στην οπτικά αόρατη και παντοδύναμη παρουσία της  καθισμένης Μητέρας Θεάς, σε ένα «άδειο» θρόνο για τους απλούς λάτρεις, καθώς η θεότητα δεν μπορεί να είναι ορατή από τον οποιοδήποτε. Ο ανατολικός προσανατολισμός των θρόνων. με ακρίβεια 90º, επιβεβαιώνει λατρευτικές δοξασίες και διαβατήριες τελετουργίες των Θρακών Βιστόνων της περιοχής, που πίστευαν ότι η γήινη Μεγάλη Μητέρα Θεά, καλωσόριζε την άνοδο του ηλιακού αρσενικού θεού που την γονιμοποιούσε. Ο φωτισμός του θρόνου από το φως του ήλιου είναι ο αληθινός ιερός γάμος, ο έβδομος βαθμός του κοσμογονικού κύκλου που κατά τον Alexander Fol τεκμηριώνει το θρακικό ορφισμό. Σ’ αυτή την ανεικονική  καθιστή θεότητα οι πιστοί προσφέρουν θυσίες και δώρα, καθώς ο θρόνος αποκτά στη λατρεία την λειτουργία ενός βωμού. Την ανωτέρω γονιμοποιό  τελετουργία ιερογαμίας, επιβεβαιώνει ο λαξευμένος σε μαρμάρινο βράχο, θρόνος, με σκαφοειδή βωμό και ηλιακό δίσκο, που εντόπισε ο Απόστολος Τσακρίδης στην περιοχή της Μαρμαρίτσας, κοντά στο χωματόδρομο Μαρώνειας-Ισμάρας.

Η έκθεση της εξέτασης του ισορροπημένου ογκόλιθου από   τον γεωλόγο Σπύρο Πάγκαλη, έχει ως εξής: « ο ογκόλιθος παρουσιάζει φολιδωτή αποσάθρωση χαρακτηριστική των πλουτώνιων πετρωμάτων και κανένα ίχνος τεκτονισμού, ενώ αντιθέτως το πέτρωμα όπου επικάθεται, παρουσιάζει έντονο τεκτονισμό με σχηματισμό δύο σετ χαρακτηριστικών ρωγματώσεων σε γωνία μεταξύ τους. Λόγω λοιπόν της απουσίας τεκτονισμού στον επικαθήμενο ογκόλιθο, εν αντιθέσει προς το πέτρωμα στήριξης, συμπεραίνουμε, ότι ο επικαθήμενος ογκόλιθος δεν βρίσκεται στη φυσική του θέση και έχει μετακινηθεί στη σημερινή του θέση από άλλο σημείο, είτε φυσικά, με πτώση, είτε με μεταφορά του (ανθρώπινη δραστηριότητα)».

Πτώση ογκόλιθου 15 τόνων από διπλανό έξαρμα και φυσική ισορρόπησή του σε μία από τις πλευρές του, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, συναντούμε μόνο στη μυθολογία και στους θρύλους, καθώς η μόνη λογική εξήγηση που μπορεί να δοθεί όσο αφορά τον ισορροπημένο ογκόλιθο, είναι η συλλογική ανθρώπινη  δραστηριότητα. Ισορροπημένους  βράχους – ογκόλιθους σε βραχώδες υπόβαθρο, αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης, συναντούμε στην Ισμάρα εντός του μεγαλιθικού περιβόλου και πριν το λινό, επίσης στο Κλίσετζικ  Πετρωτών Ροδόπης με συμφραζόμενο πάντα λαξευμένους βωμούς. To θυσιαστήριο, στην πραγματικότητα είναι η πύλη που φτιάχνει ο άνθρωπος ώστε να επικοινωνήσει με το θείο και γι' αυτό λαμβάνει και το ίδιο το θυσιαστήριο τον χαρακτήρα του ιερού. Η παρουσία του βωμού και οι ισορροπημένοι βράχοι χρησιμοποιούνται από τους Θράκες, για να εκδηλώσουν τη θρησκευτικότητά τους και τις μεταφυσικές τους πεποιθήσεις,  νοηματοδοτώντας τα θρησκευτικά τους μνημεία, ή συμβολίζοντας μια ιερή  τοποθεσία.

Η διαδικασία αναζήτησης της φυσικής ισορροπίας των λίθων αντανακλάται στο μυαλό, και το σώμα ελευθερώνεται από τις σκέψεις, όσων πραγματοποιούν αυτή την πρακτική. Με αυτόν τον τρόπο, απαλλάσσονται από σκέψεις και αρνητικότητα. Το σώμα και το μυαλό συγχωνεύονται με το αντικείμενο της δημιουργίας, αναζητώντας και βρίσκοντας την ίδια αρμονία, επιτυγχάνοντας την ίδια εσωτερική σταθερότητα. Η εξάσκηση της ισορροπίας βράχων ή ογκόλιθων, βοηθά τον άνθρωπο να αισθάνεται καλά με τον εαυτό του. Η ανάπτυξη της αρμονίας απαιτεί υπομονή και συγκέντρωση. Για το λόγο αυτό, η δραστηριότητα είναι κυρίως συγκρατημένη και διαλογιστική.

Βίστονες και Κίκονες Θράκες επιλέγουν να νοηματοδοτούν την ιερή τοποθεσία με ισορροπημένους  βράχους. Αυτό προάγει ένα υγιές περιβάλλον για να θεραπευτεί το μυαλό, το σώμα και το πνεύμα τους και επηρεάζει θετικά τη συλλογική συνείδηση της κοινότητας. Προφανώς είναι ένας διαλογιστικός τρόπος με τον οποίο διαισθάνονται την ιερότητα της τοποθεσίας, χρησιμοποιώντας έναν ή περισσότερους ισορροπημένους βράχους στην επιλεγμένη τοποθεσία, ή γύρω από την τοποθεσία που επέλεξαν ως «ιερή». Καταλήγοντας, η «ιερότητα» για τους Βίστονες και Κίκονες Θράκες είναι η επαφή με το υποσυνείδητό τους και η αποστασιοποίηση από τα πάθη του νου, με την απόκτηση εσωτερικής αρμονίας. 

Άλλωστε και  ο Aβδηρήτης Δημόκριτος,  Έλληνας φιλόσοφος του 5ου/4ου π.Χ. αιώνα, στις κύριες απόψεις του, απορρίπτει κάθε λογής ακρότητα, τείνοντας προς μια σύμμετρη οργάνωση της ζωής, προς το μέτρο, την ισορροπία και τη συμμετρία, την τάξη και την ειρήνη, την τιθάσευση των παθών, τον εξευγενισμό της ηδονής με ένα καλοζυγιασμένο τρόπο ενεργειών και μια ζωή αφιερωμένη στην πνευματική εμβάθυνση και τη φιλοσοφική περίσκεψη. 

Eξυμνεί δε την ισορροπία με το απόφθεγμα: «Καλόν εν παντί τό ίσον. Υπερβολή δε καί έλλειψις ου μοι δοκεί» (Είναι ωραίο πράγμα η ισορροπία παντού. Ενώ η υπερβολή ή η έλλειψη δεν είναι, νομίζω).

ΜΕΡΟΣ Α

ΜΕΡΟΣ Β
 

Βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση
Eliade 1981: M. Eliade, Traité d'histoire des religions, Paris, 1964, gr. trans. E. Tσούτη, Πραγματεία πάνω στην Ιστορία των Θρησκειών, ed. Χατζηνικολή, Αthens, 1981
Fergusson 1872: J. Fergusson,  Rude Stone Monumennts in all Countries,  Their Age and Uses, London, 1872
Fol - Marazov 1985:  Α. Fol - I.Marazov, Thrace and the Thracians, 1977, I Traci, Italian transl. by A. Asioli, I Traci, F. lli Melita, Roma, 1985
Fol  2007: V.Fol, Rock Topoi of Faith in the Eastern Mediterranean and Asia Minor During the Antiquity in, St.Th. 10, 2007, 347-377
Francovich 1990: G. Francovich, Santuari e Tombe Rupestri dell’Antica Frigia, L’Erma, Roma, 1990
Hägg  1986: Hägg, R., Die göttliche Epiphanie im minoischen Ritual,  Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts 101, 41-62.
Jacobsen 1976: Jacobsen, T., The Treasures of Darkness. A History of  Mesopotamian Religion, London, Yale University Press.
Icomos 2004, Natchitoches Declaration on Heritage Landscapes, adopted at US/ICOMOS 7th International Symposium at Natchitoches, www.nps.gov/mabi/  csi/pdf/Natchitoches-Declaration-on-Heritage-Landscapes-3-04.pdf 
Icomos 2009, World Heritage Cultural Landscapes, UNESCO-ICOMOS Documentation Centre.  
Kroh 1996: P. Kroh, Lexikon der Antiken Autoren, Alfred Kröner Verlag in Stuttgart, Germany 1972, ελληνική μτφρ. Δ. Λυπουρλής-Λ. Τρομάρας, Λεξικό Αρχαίων Συγγραφέων, Ελλήνων και Λατίνων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη.
Kyriakidis 2005: E. Kyriakidis, Unidentified Floating Objects on Minoan Seals, 
American Journal of Archaeology 109 (2005) 137–54 137
Marinatos 1990: Marinatos N., The tree, the stone and the pithos: Glimpses into a Minoan ritual. Στο Laffineur R., (ed.) Aegaeum 6: Annales d’ archeologie de la Grece antique, Liege: Universite de Liege, Histoire de l’ art et archaeologie de la Grece antique, 76-92.
Marinatos 2004: Marinatos, N. ,The Character of Minoan epiphanies, Illinois Classical Studies 29, 25-42.
Marinatos 2009: Marinatos, N., The role of the queen in Minoan prophecy rituals. Στο Nissinen, M. and Carter, C., (eds) Images and Prophecy in the Ancient Eastern Mediterranean., Gottingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 86-94.
Marinatos 2010: Marinatos, N., Minoan Kingship and the Solar Goddess: A Near Eastern koine, Urbana: University of Illinois Press.
Mercadante 2016: F. Mercadante, Il geoarcheosito protostorico rupestre di Ficuzza (Rocca Busambra Palermo) nel paesaggio cultyrale Mediterraneo, Atti del Convegno Nazionale di Turismo Geologico-Nicolosi (CT) 23-24 Settembre 2016.
Oberhummer 1921: Oberhummer E., s.v. “Kikones” (Κίκονες), RE, XI,1, 1921, 381-382.
Popham 1974: Popham, M.R., Sellopoulo Tombs 3 and 4 Two Late Minoan graves near Knossos, The Annual of British Schools at Athens 69, 195-257.
Tsonev and Kolev 2012:  L. V. Tsonev and D. Z. Kolev, Bulgarian  Megaliths-Present State and Future  Reserch  Direction, Mediterranean Arhaeology and Archaeometry, Vol. 12, No 2, 15-19
Tsonev et al.  2012: L.Tsonev, D. Kolev, Y. Dinchev, Thracian  Megaliths : Typology, Construction, State, D.Spasova (ed.) Proceedings of the First International Symposium Ancient Cultures in South-East Europe and the Eastern Mediterranean, megalithic Monuments and Cult Practices,  Blagoevgrad 11-14 October 2012, 182-193
Tully and  Crooks 2015: C.Tully and  S.Crooks, Dropping Ecstasy? Minoan Cult and the Tropes of Shamanism Time & Mind, 2015,  Vol. 8, No. 2, 129–158.
Warren 1990:Warren, P., Of Baetyls, Opuscula Atheniensia 18, 193-206.
Wellmann 1897: Wellmann E., s.v. “Bistones” (Βίστονες), RE, III,1, 1897, 504-506 
Ελληνική  Βιβλιογραφία
Ιεροδιακόνου 2014: Ε. Ιεροδιακόνου, ΖΕΝ, Η ζωντανή σιωπή, εκδ. οσελότος, Αθήνα
Πάγκαλου 2018: X.I. Παγκάλου, Η θεώρηση του τοπίου μέσα από την σχέση φύση-πολιτισμός στην Κρήτη, από την μεταπολίτευση μέχρι σήμερα, Ορισμοί – Ερμηνείες – Παρερμηνείες – Προσανατολισμοί, Διδακτορική Διατριβή Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Παπαδάκη 2018: Παπαδάκη Χ., Δωμάτια με πεσσό και αποθέσεις θεμελίωσης, ΘΕΜΑΤΑ  ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ  2(1), 88 – 101.
Στεργιούλης et al. 2012:  Ε. Στεργιούλη, Αχ. Τσιρούκης, Ευαγ. Στεργιούλη και Α. Σκόνδρα, Το πολιτιστικό τοπίο, σημαντικό μέσο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, 4ο  Πανελλήνιο Συνέδριο «Λαϊκός Πολιτισμός και Εκπαίδευση» Οκτώβριος 2012, Καρδίτσα, 1-9.
Στεφανάκος  2016: Στεφανάκος Κ., Τελετουργικές Παραστάσεις σε Αιγαιακά Σφραγιστικά Δαχτυλίδια της Εποχής του Χαλκού, Ρέθυμνο: διατριβή ΠΜΣ, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας  Παν/μίου  Κρήτης.