Η φωτιά που έστρεψε τα βλέμματα στο τέμενος Βαγιαζήτ

Σίγουρα η 22α Μαρτίου 2017  είναι μία από τις ημέρες εκείνες κατά τις οποίες αλλάζει ο ρους της ιστορίας. Διότι όταν μιλάμε για το τέμενος Βαγιαζήτ του Διδυμοτείχου, δεν μιλούμε απλά για την τοπική ιστορία του Έβρου, αλλά έχουμε να κάνουμε με μια ψηφίδα της παγκόσμιας ιστορίας η οποία δεν υπάρχει πια. Ή τουλάχιστον έχει αλλοιωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι τώρα, η φωτιά στο ηλικίας επτά αιώνων τέμενος ξέσπασε τα χαράματα της 22ας Μαρτίου περίπου στις 03.00. Από κείνη την ώρα και μετά, έγινε μια πολύ μεγάλη κινητοποίηση της πυροσβεστικής υπηρεσίας του Διδυμοτείχου αρχικά, αλλά εν τέλει της Πυροσβεστικής όλης της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, καθώς η φωτιά ήταν εκτεταμένη.

Το πρώτο φως της ημέρας αποκάλυψε και το μέγεθος της καταστροφής, η οποία προς το παρόν είναι ανυπολόγιστη, καθώς η ενδελεχής εξέταση σε ό,τι απέμεινε από το κτίριο θα χρειαστεί λίγο χρόνο. Πάντως, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι πυροσβέστες που συνέδραμαν την κατάσβεση ήταν το γεγονός ότι δεν είχαν τη δυνατότητα να κάνουν ρίψεις νερού από ψηλά κι αυτό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το τέμενος δεν είναι εύκολα προσβάσιμο και από τις τέσσερις πλευρές του, εξαιτίας της πέριξ δόμησης και του γεγονός ότι βρίσκεται σε ένα από τα πλέον κεντρικά σημεία του Διδυμοτείχου.
Στο σημείο φυσικά βρέθηκε από πολύ νωρίς και ο περιφερειακός διοικητής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας ΑΜ-Θ Ναθαναήλ Ρήγας, ο οποίος μεταξύ άλλων εξέφρασε την εκτίμηση ότι η υπερκείμενη κατασκευή που έχει γίνει για να το προστατεύει κινδυνεύει με κατάρρευση, και αν αυτό συμβεί τότε μπορεί να παρασύρει και μέρος του κτιρίου. Επιπλέον διαπιστώθηκε ότι το εσωτερικό του κτιρίου έχει καταστραφεί ολοσχερώς, ενώ κατά τη διάρκεια της νύχτας που η φωτιά ήταν σε εξέλιξη εκκενώθηκαν κοντινά σπίτια υπό το φόβο επέκτασης της πυρκαγιάς. Τα αίτια της φωτιάς, προφανώς δεν μπορούν ακόμη να εξακριβωθούν αν δεν ολοκληρωθεί η σχετική έρευνα. 

ΤΟ ΤΕΜΕΝΟΣ ΒΑΓΙΑΖΗΤ 

Σύμφωνα με την παράδοση το τέμενος αρχίζει να κτίζεται στα τέλη του 14ου αιώνα από το σουλτάνο Βαγιαζήτ Α’ τον Γιλντιρίμ (Κεραυνό), για το λόγο αυτό ονομάζεται τόσο από τους ντόπιους όσο και τους Οθωμανούς περιηγητές «Μπαγιαζήτ Τζαμισί». Το άλλο του όνομα είναι «Μπουγιούκ» (Μεγάλο) ή «Ουλού» Τζαμί. Η δενδροχρονολόγηση ξυλείας με δείγματα από το ανώτερο τμήμα της κατασκευής δίνει έτος 1418, ενώ η μεγάλη επιγραφή επάνω από την κύρια είσοδο αναφέρει ότι η «κατασκευή του ευλογημένου βελτιωμένου τιμημένου τεμένους διατάχθηκε από τον υπέρτατο σουλτάνο... Μεχμέντ (το Μωάμεθ Α’) και διακηρύχθηκε το Μάρτιο του 1420». Δεύτερη επιγραφή επάνω από την πλάγια είσοδο δίνει το έτος 1421 και τα ονόματα δύο χορηγών του κτιρίου, του αρχιτέκτονα ο οποίος ολοκλήρωσε το έργο, του Awwad Ibn Bayazid και του αρχιτέκτονα Haci Ivaz Pasa ο οποίος είναι γνωστός από την ανέγερση κτιρίων, όπως το Πράσινο Τέμενος στην Προύσα. Το εσωτερικό του τεμένους παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Τον κεντρικό χώρο καλύπτει θαυμάσιος διακοσμητικός θόλος, ο οποίος αποτελείται από μικρές σανίδες, κατάλληλα συναρμοσμένες μεταξύ τους και αναρτάται από τον ξύλινο σκελετό της στέγης, καταλήγοντας σε τέσσερις πεσσούς μέσω ισάριθμων διακοσμητικών, ξύλινων τριγώνων.

Στο βόρειο τοίχο μέχρι πριν από λίγα χρόνια μπορούσε ο επισκέπτης να αντικρίσει μία μοναδική στην ισλαμική τέχνη παράσταση προσευχόμενης γυναίκας, η οποία δυστυχώς καταστράφηκε ολοσχερώς από την υγρασία. Μία άλλη, επίσης μοναδική τοιχογραφία, σώζεται ακόμη στον νότιο τοίχο, επάνω από το ιερό. Πρόκειται για παράσταση της ουράνιας πόλης, η οποία επαναλαμβάνει το θέμα του περίφημου ψηφιδωτού του Τεμένους Ομάρ στη Δαμασκό. Η παράσταση του Διδυμοτείχου εντυπωσιάζει με την κομψότητα, την ακρίβεια και τη λεπτομέρεια απόδοσης των οικοδομημάτων, όπως και το χρησιμοποιούμενο χρωματικό φάσμα, σε μία άμεση συνέχεια της υστεροβυζαντινής ζωγραφικής. Εκτός αυτών, οι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με ρητά και γνωμικά από το Κοράνι, σύντομες προσευχές και επικλήσεις ιερών προσώπων, δοσμένα με παχιά καλλιγραφικά γράμματα σε ασυνήθιστη διάταξη. Μία από τις προσευχές, γραμμένη σε σχήμα αστραπής, θεωρούνταν από τους μωαμεθανούς ως αποτρεπτική πτώσης κεραυνού. Ενσωματωμένος στο περίγραμμα του κτιρίου, αλλά με δική του εξωτερική είσοδο, ο κομψός και πανύψηλος μιναρές είχε αρχικά έναν εξώστη. Όταν οι Τούρκοι ανακατέλαβαν το Διδυμότειχο από τους Βούλγαρους στα 1913, ξανάκτισαν το ανώτερο τμήμα του μιναρέ και πρόσθεσαν δεύτερον εξώστη ψηλότερα. Ο αυλόγυρος πάλι οριοθετούνταν με «μαρμάρινες πλάκες εκατέρωθεν της εισόδου με κομψοτεχνήματα αρίστης μαρμαρογλυπτικής τέχνης». Στα 1912 οι Βούλγαροι μετέτρεψαν το Τέμενος σε ναό, αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Κατά το μεσοπόλεμο το κτίριο πωλήθηκε από τη μουσουλμανική κοινότητα σε ιδιώτη. Το τέμενος Βαγιαζήτ αποτελούσε για το Διδυμότειχο σημείο αναφοράς, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη αφού ήταν το πρώτο που κατασκευάστηκε σε ευρωπαϊκό έδαφος και το μεγαλύτερο των Βαλκανίων.  Πριν από μερικά χρόνια μάλιστα είχαν ξεκινήσει μετά από πολλές διαβουλεύσεις και πιέσεις εργασίες ανακαίνισης στο ιστορικό τέμενος που μέχρι ένα σημείο είχαν ολοκληρωθεί με την τοποθέτηση του μεταλλικού στεγάστρου στην οροφή του. 

ΜΠΑΡΑΖ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΤΕΜΕΝΟΥΣ 
Στο Διδυμότειχο έφτασε το πρωί της Τετάρτης με το πρώτο αεροπλάνο η γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού Μαρία Βλαζάκη, η οποία μεταξύ άλλων σημείωσε ότι στόχος του Υπουργείου είναι να χρηματοδοτήσει την αποκατάσταση του μνημείου τάχιστα, ενώ συμπλήρωσε πώς ούτως ή άλλως υπήρχαν κονδύλια για την ανακαίνισή του, απλά τώρα πια θα προταχθεί η ανάγκη για την αναστήλωση του μετά τη φωτιά. Τάχιστη ήταν και η παρέμβαση των βουλευτών της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης από το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, οι οποίοι με κοινή επιστολή τους προς το Υπουργείο Πολιτισμού ζητούν την άμεση αποκατάσταση του τεμένους με ειδικό πρόγραμμα, αναφέροντας μεταξύ άλλων τα εξής: «[...]Μέχρι και σήμερα έχουν γίνει σημαντικά βήματα  και ενέργειες από το υπουργείο Πολιτισμού για την προστασία, τη συντήρηση και την ανακαίνιση του μνημείου και για το λόγο αυτό η ζημιά που υπέστη με τη χθεσινή πυρκαγιά είναι ανυπολόγιστη.

Για όλους τους παραπάνω λόγους αιτούμαστε από το υπουργείο να συνδράμει ουσιαστικά και δραστικά  υλοποιώντας άμεσα ένα Ειδικό Πρόγραμμα Άμεσης Αποκατάστασης του Τεμένους Βαγιαζήτ, προκειμένου να αποκατασταθεί η ανυπολόγιστη ζημιά που συνέβη στο Τέμενος και στην ιστορία του τόπου μας και προκειμένου να αξιοποιηθεί το ταχύτερο δυνατό το μνημείο ως σημείο πολιτιστικής αναφοράς όχι μόνο για τους Εβρίτες αλλά  και για ολόκληρο  τον κόσμο» Στην ακριτική πόλη του Διδυμοτείχου βρέθηκε και ο περιφερειάρχης ΑΜ-Θ Χρήστο Μέτιος, συνοδευόμενος από τον αντιπεριφερειάρχη Έβρου Δημήτρη Πέτροβιτς και τον θεματικό αντιπεριφερειάρχη Υγείας Χρήστο Τερτσούδη και δήλωσε ότι αναμένει το πόρισμα της ΠΥ για τα αίτια της φωτιάς, ενώ εξέφρασε και την πρόθεση της Περιφέρειας ΑΜ-Θ να συνδράμει στην αναστήλωση του καμένου τεμένους με κονδύλια από το ΕΣΠΑ το οποίο διαχειρίζεται.  Πολιτική ανακοίνωση για την καταστροφή του τεμένους εξέδωσε και το ΠΑΣΟΚ αναφέροντας τα εξής: «Εκφράζουμε την βαθύτατη λύπη μας για το καταστροφικό γεγονός της πυρκαγιάς στο Τέμενος Μπεγιαζίτ του Διδυμοτείχου που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία των Βαλκανίων. Είναι αποκλειστική ευθύνη της κυβέρνησης η υποχρέωση να ενημερώσει δημόσια και υπεύθυνα για τις αιτίες της πυρκαγιάς ώστε να μην επιτρέψει να δημιουργηθούν προβλήματα στη διεθνή εικόνα της χώρας. Οποιαδήποτε καθυστέρηση στην απαραίτητη ενημέρωση μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Η Θράκη αποτελεί πρότυπο συμβίωσης χριστιανών και μουσουλμάνων και η κυβέρνηση οφείλει να πράξει τα πάντα ώστε να προστατεύσει αυτό το πολύ καλό κλίμα που οφείλεται στις πολιτικές των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ. Θυμίζουμε ότι το έργο της αποκατάστασης του Τεμένους Μπεγιαζίτ έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ με πρωτοβουλία του ΠΑΣΟΚ. Θεωρούμε αυτονόητο ότι η κυβέρνηση πρέπει σήμερα να ανακοινώσει αναλυτικά τι θα πράξει ώστε να αποκαταστήσει τις ζημιές που προκλήθηκαν» Πέραν των πολιτικών ανακοινώσεων υπήρξαν φυσικά και δύο θρησκευτικές, μία από τη Μουφτεία Διδυμοτείχου και μία από την Μητρόπολη. Στην ανακοίνωση της Μουφτείας, που υπογράφει ο Μουφτής Οσμάν Χαμζά αναφέρει ότι η 22α Μαρτίου είναι «ημέρα λύπης και πόνου» για τους μουσουλμάνους της περιοχής και επικαλείται την ελληνική δικαιοσύνη από την οποία περιμένει –όπως λέει- την απόδοση των ευθυνών εκεί όπου υπάρχουν.

Η ανακοίνωσή του: «Σήμερα είναι μια ημέρα μεγάλης λύπης και πόνου. Το Τέμενος Μπεγιαζίτ  Κεραυνού στο Διδυμότειχο υπέστη μεγάλες καταστροφές από μια πυρκαγιά που δεν ξέρουμε πώς ξεκίνησε. Ψύχραιμα θα αναμένουμε το αποτέλεσμα της προανάκρισης που διεξάγει η Πυροσβεστική. Είναι, επίσης, ανάγκη να παρέμβει ο Εισαγγελέας τον οποίο και θα επισκεφθώ. Πρέπει να μάθουμε όλη την αλήθεια. Οι μουσουλμάνοι Έλληνες πολίτες εμπιστευόμαστε την Πολιτεία και πιστεύουμε ότι θα κάνει ότι πρέπει όχι μόνο για να αποδοθούν οι ευθύνες για την καταστροφή εκεί που ανήκουν αλλά και για να προχωρήσουν γρήγορα τα έργα της αποκατάστασης του Ιερού Τεμένους. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον μητροπολίτη Διδυμοτείχου που επικοινώνησε μαζί μου για να μου εκφράσει τη λύπη και την συμπαράσταση των χριστιανών συμπολιτών μας αλλά και τον Γενικό Γραμματέα Θρησκευμάτων που με ενημέρωσε για τις πρωτοβουλίες του υπουργείου Παιδείας και μου μετέφερε τα αισθήματα λύπης του υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Είμαι σε διαρκή επικοινωνία με το υπουργείο Παιδείας, το υπουργείο Πολιτισμού, τον δήμαρχο Διδυμοτείχου, την Πυροσβεστική και την Αστυνομία. 

Η Μουφτεία Διδυμοτείχου αφού συνεργαστεί με όλες τις αρμόδιες αρχές για να έχει πλήρη εικόνα για την κατάσταση, θα αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για να στηρίξει την αποκατάσταση του ιερού τεμένους. Τις επόμενες ημέρες θα γίνουν οι σχετικές ανακοινώσεις. Ευχαριστώ, επίσης, τους πυροσβέστες που έκαναν ότι μπορούσαν για να σβήσουν τη φωτιά. Προσευχόμαστε όλοι στον Παντοδύναμο και Πολυεύσπλαχνο Αλλάχ να μας δώσει δύναμη για να αντέξουμε τη μεγάλη αυτή λύπη, σοφία για να σχεδιάσουμε αυτά που πρέπει να κάνουμε και ελπίδα ότι τα σχέδια μας θα γίνουν πραγματικότητα ώστε το Ιερό Τέμενος να αποκατασταθεί»

Όσο για το μήνυμα του μητροπολίτη Δαμασκηνού, αυτό είναι ενωτικό και εκφράζει τη συμπαράσταση της τοπικής εκκλησίας στο συμβάν. Γράφεται στην ανακοίνωση της Μητρόπολης: «Συγκλονισμένη η τοπική  κοινωνία είδε να παραδίδεται στις φλόγες τις μεταμεσονύκτιες ώρες ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία της πόλης του Διδυμοτείχου, το αρχαιότερο Τέμενος των Βαλκανίων.

Με βαθειά θλίψη η χριστιανική μας κοινότητα εκφράζει τη συμπαράστασή της στους μουσουλμάνους συμπολίτες μας, που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας μας και με τους οποίους συμβιώνουμε ειρηνικά και αρμονικά. Από τις πρώτες ενέργειες του μητροπολίτου μας κ. Δαμασκηνού ήταν να επισκεφθεί το μνημείο και να επικοινωνήσει με τον τοποτηρητή μουφτή Διδυμοτείχου Οσμάν Χαμζά για να του εκφράσει τη συμπάθειά του. Τα μνημεία μας, αδιακρίτως χρήσεως και θρησκευτικού προσανατολισμού, είναι ανεκτίμητος πολιτιστικός θησαυρός ενός τόπου και κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητος»

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ 
Το θέμα της φωτιάς στο τέμενος Βαγιαζήτ, ως ήταν αναμενόμενο έλαβε διεθνείς διαστάσεις αφού αποτέλεσε θέμα του μεγαλύτερου ειδησεογραφικού πρακτορείου παγκοσμίως που δεν είναι άλλο από το Ρόιτερς. Στο σχετικό τηλεγράφημα η περιγραφή είναι λακωνική, πλην όμως και μόνο το γεγονός ότι δημοσιεύτηκε εκεί, δίνει στην είδηση ιδιαίτερη βαρύτητα.
Μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές από επίσημα τουρκικά χείλη δεν έχουν γίνει δηλώσεις επί του θέματος ή για την ακρίβεια δεν έχουν γίνει δηλώσεις σε μη μειονοτικά ΜΜΕ. Κι αυτό γιατί χθες το πρωί ο Τούρκος Πρόξενος στην Κομοτηνή Αλή Ριζά Ακιντζί έσπευσε στο Διδυμότειχο και το τέμενος Βαγιαζήτ με σκοπό να δει ο ίδιος τι έχει συμβεί. 
Προσπάθεια εκμετάλλευσης του συμβάντος, θα αναρωτηθεί εύλογα κάποιος, αφού ο Τούρκος πρόξενος συνοδεύτηκε από δημοσιογράφους της μειονότητας, τους οποίους  προφανώς ειδοποίησε για να καλύψουν και φυσικά να προβάλλουν το γεγονός της επίσκεψής του.