«Μνημείο» ο πύργος του ρολογιού στην Κομοτηνή

Την τελική έγκριση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων αναμένει ένα σύμβολο της πόλης, το ρολόι της Κομοτηνής, για να χαρακτηριστεί ως μνημείο, όπως εισηγείται η Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεώτερων και Σύγχρονων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού. 

Ο Πύργος κατασκευάστηκε την περίοδο 1884-1885, την περίοδο του οθωμανικού εκσυγχρονισμού, από τον Αμπντούλ Καδίρ Κεμάλ Πασά. Το έργο αφιερώθηκε στο σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β’. Ο Πύργος του ρολογιού αποτελεί τμήμα του κεντρικού τεμένους της πόλης της Κομοτηνής που είναι γνωστό ως Yeni Camii («Γενί τζαμί» δηλαδή «Νέο τζαμί») που προϋπήρχε (16ος αι.). Ειδικότερα, προς βορρά ο πύργος εφάπτεται στο μαυσωλείο της Φατμά Χανούμ, σύζυγο του βεζίρη Χασάν Πασά, ενώ προς νότο με ισόγειο κατάστημα.

Ο πύργος βρίσκεται επί της οδού Ερμού, στο παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης, εντός της περιοχής που έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικός τόπος με υπουργική απόφαση: «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό τόπο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50, το τμήμα της παραδοσιακής αγοράς της Κομοτηνής, όπως ορίζεται από τις οδούς Ορφέως, Συντάγματος Κρητών, Ερμού, πλατεία Ηφαίστου, Κανάρη, Κιλκίς, Γραβιάς, Ξενοφώντος Βενιζέλου, Ορφέως με την πρώτη σειρά των οικοπέδων – κτισμάτων της εξωτερικής παρειάς της οριοθετημένης περιοχής. Στο τμήμα αυτό της πόλης διατηρείται ένας μεγάλος αριθμός παραδοσιακών κτισμάτων και μνημείων (πτωχοκομείο Ιμαρέτ, το Γενί Τζαμί, ο πύργος του Ρολογιού και η παραδοσιακή πλατεία Ηφαίστου) όπου είναι συγκεντρωμένα τα εργαστήρια του λευκοσιδήρου τα οποία προσδίδουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στην αγορά που το περιβάλλει. Η παραπάνω περιοχή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του αστικού ιστού της παλαιάς αγοράς της Κομοτηνής και κατά συνέπεια είναι σημαντική για την ιστορική μνήμη των κατοίκων, την εξέλιξη των παραδοσιακών επαγγελμάτων και τεχνών και την ιστορία της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής εξέλιξης της πόλης».

Στον Πύργο διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις και αφορούν στην απόληξη της κατασκευής. Η αρχική απόληψη οκταγωνική απόληξη («καμπανίλε») με τρούλο, αντικαταστάθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ?50 με περίοπτο περίπτερο, τετραγωνικής κάτοψης, με πεσσούς επί των οποίων εδράζεται η πλάκα από οπλισμένο σκυρόδεμα. Εκτός από τους γωνιακούς πεσσούς κάθε πλευρά διαθέτει δύο ακόμη. Έτσι η όψη του διαιρείται σε τρία μέρη με το κεντρικό να είναι μεγαλύτερο.

Ο Πύργος είναι τετραγωνικής κάτοψης 4x4 μ. και ύψος 25 μ. (περ.). Το κτίσμα χωρίζεται σε δύο τμήματα σε κορμό και απόληξη. Ο κορμός του κτιρίου χωρίζεται σε τρία μέρη. Ο διαχωρισμός τονίζεται τόσο λόγω της απομείωσης του πάχους της εξωτερικής τοιχοποιίας, όσο και από έξεργες ταινίες στα επίπεδα. Σε κάθε επίπεδο υπάρχουν τοξωτά ανοίγματα, ένα σε κάθε πλευρά. Η είσοδος γίνεται από την ανατολική πλευρά, διαμέσου μιας χαμηλής, τοξωτής, μονόφυλλης, μεταλλικής θύρας. Πάνω από τη θύρα εισόδου υπάρχει μικρό άνοιγμα εν είδει φεγγίτη. Άνωθεν αυτού εντοπίζεται μαρμάρινη κτητορική γραφή στην οθωμανική ? αραβική γλώσσα που σε ελεύθερη μετάφραση λέει: «Ο πάσης καλοσύνης Σάχης, εξοχότατος Αμπντούλ Χαμίντ Χάνου. Η μεγαλοπρεπής βοήθεια του οποίου εξαντλείται πάντοτε στην αγαθοεργία. Αφού έκτισε τον ψηλό αυτό πύργο, το ρολόϊ του έκανε κάλεσμα και κήρυγμα. Ήταν μεγάλη η ανάγκη της πόλης για τέτοιο σημείο αναφοράς. Αυτό διέταξε στον Αμπντούλ Καντήρ Κεμάλ Πασά, δηλαδή το άτομο που διατελεί το κυβερνητικό έργο στην επαρχία. Αυτό το ρολόι ήχησε στα πέρατα από την καλοσύνη του σουλτάνου. Θα γίνει ρητή απόδειξη για τα αγαθά και ώριμα έργα. Αυτή η τέλεια χρονολογία είναι ακριβής, όπως η γνώση του ρολογιού. Από αυτό το ρολόι ο λαός της πατρίδας ενημερώθηκε για την ώρα. Χρόνος κατασκευής ? έτος εγίρας 1303».

Το εσωτερικό κλιμακοστάσιο είναι ξύλινο, αυτοφερόμενο, συνεχούς ανάβασης και αποτελείται από 85 σκαλοπάτια. Στο κενό του φαναριού του υπάρχει μεταλλική κατασκευή από 4 μεταλλικές διατομές σχήματος «Π» (UNP), οι οποίες ενώνονται μεταξύ τους με μεταλλικές λάμες και πύρους. Η χρήση της κατασκευής αυτής δεν έχει προσδιοριστεί. Σε νεώτερους χρόνους έχουν γίνει επεμβάσεις για την ενίσχυση του κλιμακοστασίου με χρήση ξύλινων διατομών που στερεώνονται πάνω στη μεταλλική κατασκευή (λειτουργώντας έτσι ως αντηρίδες).

Ο μηχανισμός του ρολογιού βρίσκεται τοποθετημένος στο υψηλότερο σημείο του κορμού και διαθέτει 4 ωρογόπλακες, μια σε κάθε πλευρά του πύργου. Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου το ρολόι δεν λειτουργούσε το 2013, ενώ στις αρχές του 2014 δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για την προμήθεια ενός νέου μηχανισμού ρολογιού. Σύμφωνα με τον τοπικό Τύπο το ρολόι λειτουργεί ξανά από το Μάιο του 2014.

Από τη Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεώτερων και Σύγχρονων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού προτείνεται ο χαρακτηρισμός του πύργου του ρολογιού ως μνημείου σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6 του Ν. 3028/2002 διότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής της εποχής του αλλά και της κοινωνικής εξέλιξης της περιοχής. Διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την αυθεντικότητά του και λόγω της θέσης και της ιστορίας αποτελεί σημείο αναφοράς για την πόλη, λειτουργώντας ως τοπόσημο και παράλληλα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των κατοίκων της Κομοτηνής.

Εισηγείται το χαρακτηρισμό ως μνημείο του πύργου του ρολογιού που βρίσκεται στην οδό Ερμού στην πόλη της Κομοτηνής του Δήμου Κομοτηνής (Ν. Ροδόπης), Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας ? Θράκης, ιδιοκτησίας ελληνικού δημοσίου (Δήμος Κομοτηνής), διότι πρόκειται για ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά κατασκευή, που αποτελεί σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της πόλης. Είναι άμεσα συνδεδεμένος με τις ιστορικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές στην περιοχή και η διατήρησή του θα συμβάλλει αποφασιστικά στον εμπλουτισμό του πολιτιστικού αποθέματος της πόλης της Κομοτηνής. Ο χαρακτηρισμός του πύργου ως μνημείου εστιάζεται στο γεγονός ότι αποτελεί ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική κατασκευή που συνδέεται με την ιστορία της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής στην Κομοτηνή, αλλά αποτελεί και τμήμα του ιστορικού κέντρου. 

Να θυμίσουμε ότι τον περασμένο Ιούνιο με απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων Μνημείο είχε χαρακτηριστεί ομόφωνα μνημείο ο Πύργος του Ρολογιού της Ξάνθης.