Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Μέρος Δ’)

1941-1944
Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, κατά το 1941-1944. Αναφορές ιδιαίτερες στην Κομοτηνή και στο Νομό Ροδόπης. Οι εκτός Ελλάδος αγώνες των Ελλήνων (Ελ Αλαμέιν, Ρίμινι) στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η παρουσίαση των γεγονότων με τη βοήθεια της Ιστορίας, των διαφόρων μορφών της τέχνης, αλλά και με μαρτυρίες, όσων έζησαν τα γεγονότα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο - Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ

"Το έθνος να λυπάστε, αν φοράει ρούχα που δε τα ύφανε / ψωμί, αν τρώει, αλλά όχι από τη σοδειά του. / Κρασί, αν πίνει, αλλά όχι από το πατητήρι του": Χαλίλ Γκιμπράν (1883 - 1931): Λιβανέζος ποιητής και φιλόσοφος.

Ι. ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΑΝΘΡΩΠΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Οι Βούλγαροι βρήκαν στις ελληνικές περιοχές της Βόρειας Ελλάδος πραγματικούς θησαυρούς. Αποφάσισαν να εξοντώσουν οικονομικά τον ελληνικό πληθυσμό, παίρνοντας μια σειρά από μέτρα, όπως ήταν: Η δήμευση των σπιτιών, των δασικών εκτάσεων, των βοσκοτοπίων - λιβαδιών, ενώ παράλληλα οικειοποιούνταν κάθε κινητή και ακίνητη περιουσία των Ελλήνων, που αναγκάζονταν να φύγουν ή απελαύνονταν (=τους έδιωχναν). Η φορολογία που επέβαλαν στους Έλληνες οι Βούλγαροι ήταν σκληρή και αυθαίρετη. Η φορολογία της ακίνητης περιουσίας συχνά έφτανε στην αξία του ακινήτου. Εφαρμόσθηκαν απίστευτοι φόροι, όπως ανάρτησης επιγραφών στα βουλγάρικα ή βουλγαρικής σημαίας. Υπήρχε ακόμη και φόρος καρέκλας καφενείου, που ήταν μάλιστα 10 λέβα την ώρα. Συχνά οι Βούλγαροι φοροεισπράκτορες δεν έδιναν καμιά απόδειξη για τα χρήματα που έπαιρναν και έτσι οι Έλληνες ξαναπλήρωναν τον φόρο που ήδη είχαν πληρώσει. Οι Βούλγαροι απαλλοτρίωσαν νοσοκομεία, τράπεζες, ορυχεία, αλυκές.

Οι γεωργοί υποχρεώνονταν να θερίζουν και να αλωνίζουν, με αστυνομική επιτήρηση Βουλγάρων και να παραδίδουν το 90% της παραγωγής τους. Συχνές ήταν οι επιτάξεις τροφίμων, τροχοφόρων και υποζυγίων, χωρίς κανένα αντάλλαγμα.

Ας θυμηθούν οι παλιοί και ας μάθουν οι νεώτεροι πως στις 3 εξόδους από Κομοτηνή προς Ροδίτη, προς Κόσμιο και προς Καρυδιά και Πάνδροσο, κάποια συγκεκριμένα σημεία λέγονται ακόμη ΦΟΡΟΙ, διότι υπήρχε εκεί ομάδα Βουλγάρων που φορολογούσε και έπαιρνε το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων που οι γεωργοί έφερναν προς την πόλη, από τα αγροκτήματα που καλλιεργούσαν, στις παραπάνω περιοχές.

Από το 1943 μόνον Βούλγαροι μπορούσαν να πάρουν άδειες εμπορίου. Απαγόρευσαν σε γιατρούς, σε δικηγόρους και σε φαρμακοποιούς να ασκούν τα επάγγελμά τους.

Όλα τα οικονομικά αγαθά που υφάρπαξαν από τους Έλληνες τα μετέφεραν στη Βουλγαρία από την Κομοτηνή και συγκεκριμένα: 19 φορτηγά αυτοκίνητα γεμάτα, 11 επιβατικά λεωφορεία, 16 ταξί, 10 αλωνιστικά μηχανήματα, 75 μηχανές σποράς, 40 θεριστικές μηχανές, 42 σιτοκαθαριστικές, 70 χορτοδετικές. Πολλές χιλιάδες σπίτια λεηλατήθηκαν σε όλη την περιοχή της Κομοτηνής. Κατά τους υπολογισμούς του Νομαρχιακού Συμβουλίου Ροδόπης, έκλεψαν οι Βούλγαροι: 24.700 τόνους σιτάρι, 8.200 τόνους κριθάρι, 4.500 τόνους καλαμπόκι, 2.000 τόνους σίκαλη, 660 τόνους φασόλια και πολλά άλλα αγαθά του ευλογημένου κάμπου της Ροδόπης.

Συνηθισμένο, γενικά, ήταν το φαινόμενο, στη διάρκεια της 3ης βουλγαρικής κατοχής, όπως ονομάστηκε η περίοδος του 1941-44, για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η αρπαγή από τα σπίτια πολύτιμων αντικειμένων, τα οποία στη συνέχεια εκποιούσαν (=ξεπουλούσαν) στη Βουλγαρία.

ΙΙ. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΟ 1940-1950
Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Δημήτριο Ι. Δελιβάνη (1909-1997), σε άρθρο του για την οικονομία της Δυτικής Θράκης, στην Θρακική Επετηρίδα του 1980, η δεκαετία του 1940-1950 υπήρξε πολύ κακή για την οικονομική εξέλιξη της Δυτικής Θράκης. Αυτό οφειλόταν στην επίδραση της βουλγαρικής κατοχής αφενός και στον εμφύλιο σπαραγμό, αφετέρου, γεγονότα που καθυστέρησαν σημαντικά την αποκατάσταση των καταστροφών και δημιούργησαν καινούργιες, αναφέρει ο καθηγητής της Νομικής Σχολής Δημήτριος Δελιβάνης στο προαναφερθέν άρθρο. Οι Βούλγαροι με την κατοχή τους στη Θράκη προσπάθησαν να εκδιώξουν, όσο το δυνατόν περισσότερους Έλληνες και μάλιστα τους μορφωμένους, τους επιστήμονες, τους εφέδρους αξιωματικούς και όσους ήρθαν σαν πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και από τον Πόντο. Η λεηλασία όλων των περιουσιακών στοιχείων των Θρακών εκ μέρους των Βουλγάρων και κατά την έλευσή τους και κατά την αναχώρησή τους, ήταν πλήρης και προκάλεσε μάλιστα και την έκπληξη των λίγων ξένων, που έτυχε να βρίσκονται στις πόλεις της Δυτικής Θράκης, κατά τα έτη 1941-1944. Η βουλγαρική διοίκηση αφαίρεσε συστηματικά ό,τι ήταν δυνατόν να μετακινηθεί και ό,τι ήταν δυνατόν να χρησιμοποιήσει επιτόπου. Κατασχέσεις, επιτάξεις, δεσμεύσεις, καθορισμός τιμών εξαιρετικά χαμηλών, για όσα αγαθά αγόραζε η βουλγαρική διοίκηση και πολύ υψηλή για όσα προσέφερε στους Έλληνες κατοίκους. Η τακτική αυτή των Βουλγάρων, μας θυμίζει τον φόρο του Βαρλίκ, που επέβαλε η Τουρκία στους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης το 1941, σύμφωνα με τον οποίο φορολογούσε με 1 λίρα τους Τούρκους της Τουρκίας και με 100 λίρες τους Ρωμιούς της Πόλης, με αποτέλεσμα: ανεκτίμητες περιουσίες των Ελλήνων της Πόλης, να περάσουν σε μια στιγμή στα χέρια των Τούρκων. Όλα αυτά τα εφάρμοσαν οι βούλγαροι, συστηματικά και εντατικά, για τις προσφερόμενες υπηρεσίες τους προς τους Έλληνες, καθορίζοντας πάντα και το ανάλογο αντίτιμο για τις ζητούμενες υπηρεσίες εκ μέρους των Θρακιωτών. Κάτι ανάλογο είχαν εφαρμόσει οι βουλγαρικές αρχές και στην Ανατολική Μακεδονία, κατά τα έτη 1916-1918 και κατά τα έτη 1941-1944. Οι πολλές ζημιές που προκάλεσε αυτή η πολιτική σε βάρος των Ελλήνων της Δυτικής Θράκης, άργησαν να αποκατασταθούν για τους παρακάτω λόγους: α) Η ελληνική διοίκηση επανήλθε τον Μάρτιο του 1945, β) η εφαρμογή της ενδεδειγμένης πολιτικής συνάντησε δυσκολίες λόγω του πληθωρισμού και γ) επειδή γρήγορα ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος που προκάλεσε μεγαλύτερες καταστροφές. Πράγματι η ένταση του πληθωρισμού και η απεργιακή κινητοποίηση επιδεινώθηκαν μέχρι το 1949 και ήταν πιο έντονα αισθητές στη Δυτική Θράκη, μετά την βουλγαρική αφαίμαξη, παρά στην υπόλοιπη Ελλάδα. Έτσι δημιουργήθηκε σε πολλούς κατοίκους της Δυτικής Θράκης η εντύπωση της εγκατάλειψης και η σκέψη ότι δεν υπάρχει ελπίδα να πετύχει μια νέα προσπάθεια, για να κάνουν μια νέα αρχή. Θεώρησαν ότι τους συμφέρει πιο πολύ η μετανάστευση, είτε στα μεγάλα ελληνικά αστικά κέντρα, είτε στην Δυτική Ευρώπη, είτε ακόμη σε μεγάλες υπερπόντιες χώρες της Αμερικής και της Αυστραλίας, με τις πολυάριθμες ελληνικές παροικίες.

Τα πράγματα όμως ευτυχώς εξελίχθηκαν πολύ καλύτερα, από ό,τι προβλεπόταν, στο τέλος της εμφύλιας διαμάχης. Η οικονομία της Δυτικής Θράκης, ολοένα και περισσότερο άρχισε να ενισχύεται. Σ' αυτό συνετέλεσαν τα εξής: α) Η εκτέλεση σημαντικών δημοσίων έργων, αν και ούτε το σιδηροδρομικό δίκτυο, ούτε οι μεγάλες οδικές αρτηρίες βρίσκονταν σε πολύ καλή κατάσταση, β) η ανέγερση οικοδομών αξιοπρεπών, για την επαρκή στέγαση των Δημοσίων Υπηρεσιών, γ) η εκτέλεση οικοδομικών εργασιών, που χρηματοδοτούσαν οι μετανάστες, με χρήματα που με κόπο κέρδισαν στην αλλοδαπή και οι οποίοι είτε επιστρέφουν στα πάτρια εδάφη, είτε παρατείνουν περισσότερο την εργασιακή τους δραστηριότητα στην ξενιτιά, δ) οι επενδύσεις και οι τρέχουσες δαπάνες των μεγάλων στρατιωτικών μονάδων, στις οποίες προστέθηκε το Δ' Σώμα Στρατού στην Ξάνθη. Αυτές οι στρατιωτικές μονάδες παραμένουν μόνιμα στην Δυτική Θράκη, διότι πάντα οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας βρίσκονται "επί ξυρού ακμής" (=στην κόψη του ξυραφιού). Με τον τρόπο αυτό εγκαθίστανται για μεγάλο χρονικό διάστημα στρατιωτικοί στη Θράκη ενισχύοντας και την οικονομική ζωή της περιοχής της Θράκης και την εθνική της ασφάλεια, ε) η έναρξη λειτουργίας των πανεπιστημιακών σχολών, του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, στην Κομοτηνή, στην Ξάνθη και στην Αλεξανδρούπολη αρχικά και αργότερα και σε άλλες πόλεις του Έβρου, που είναι και ο μεγαλύτερος νομός της Θράκης και η ανάπτυξή του έχει βαρύνουσα σημασία και σπουδαιότητα. Και βέβαια η παρουσία νέων παιδιών, που στελεχώνουν τις πανεπιστημιακές σχολές της Θράκης, συντελούν στην οικονομική της εξέλιξη και όχι μόνον.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο - ΤΕΡΑΣΤΙΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ, ΑΠΟ ΤΟ 1941 ΕΩΣ ΤΟ 1944
"Ας θυμηθούμε, σε ποιους θριάμβους οδηγεί η ομοψυχία έναν λαό (όσο μικρός και αν είναι και όσο μεγάλους αντιπάλους και αν έχει) και σε ποιες αθλιότητες η αδελφική διένεξη" γράφει ο Ευάγγελος Παπανούτσος (1900 - 1982), παιδαγωγός, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος.

Μπροστά στο ενδεχόμενο της βουλγαρικής κατοχής, περίπου 60.000 Έλληνες εγκατέλειψαν την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, από τον Μάρτιο του 1941. Το γεγονός αυτό αναφέρει και ο αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Βουλουτιάδης, σε άρθρο του στην εφημερίδα "Χρόνος" της Κομοτηνής, που αναφέρεται στη Θράκη. Γεγονός είναι πως μετά την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στους Βουλγάρους εκ μέρους των Γερμανών, στις 21 Απριλίου 1941, οι Βούλγαροι προσπάθησαν για 3η φορά -ήδη από το 1913, έχουμε την 1η βουλγαροκρατία- να εκβουλγαρίσουν την περιοχή και έδιωξαν ένα μεγάλο μέρος Θρακιωτών Ελλήνων προς την υπόλοιπη Ελλάδα. Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το 1944, η Δυτική Θράκη επανήλθε στην Ελλάδα, αλλά αρκετοί από τους Θρακιώτες δεν επέστρεψαν πια πίσω στην Δυτική Θράκη.

Η είσοδος του βουλγαρικού στρατού οδήγησε στην αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος των Ελλήνων προς την Κεντρική Μακεδονία. Συνολικά από το 1941 έως και το 1944, εγκατέλειψαν την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης 170.000 έως 200.000 Έλληνες σε σύνολο 875.369 ψυχών.

Από αυτούς οι 10.000 μετανάστευσαν στη Γερμανία και 12.000 μουσουλμάνοι πήγαν στην Τουρκία. Τέλος τον Μάρτιο του 1943, παραδόθηκαν 4.200 Εβραίοι από τους Βουλγάρους στους Γερμανούς και εξοντώθηκαν στα γερμανικά στρατεύματα συγκέντρωσης.

Σε αντίθεση με τις μετοικήσεις των Ελλήνων, ήρθαν στην Ελλάδα 100.000 Βούλγαροι, ταυτόχρονα με την άφιξη του βουλγαρικού στρατού. Αρχικά ήρθαν πολιτικοί υπάλληλοι με τις οικογένειές τους. Είναι οι λεγόμενοι Βούλγαροι έποικοι. Εγκαθίστανται στην Κομοτηνή, διότι τα κίνητρα γι' αυτούς ήσαν ισχυρά. Καταλαμβάνουν όποιο σπίτι θέλουν, είτε είναι κενό, είτε κατοικημένο και πετούν, κυριολεκτικά, στους δρόμους τους ιδιοκτήτες τους. Παίρνουν επιπλέον ένα σεβαστό χρηματικό βοήθημα από το κράτος τους, για να εποικίσουν τη Θράκη.

Αργότερα ακολούθησαν Βούλγαροι έμποροι και επιχειρηματίες, με την ψευδαίσθηση του εύκολου πλουτισμού. Σύντομα εγκαταστάθηκαν σε γη και σπίτια που ανήκαν σε Έλληνες, με αποτέλεσμα να συνυπάρχουν μέχρι και πέντε οικογένειες, όπως διαβάζουμε σε άρθρο της εφημερίδας το Πρώτο Θέμα.

Από τους Έλληνες αγρότες αφαιρέθηκε το μισό του γεωργικού κλήρου, τα αποθέματα των ζωοτροφών και τα εργαλεία τους. Στους εποίκους δόθηκαν 30 έως 50 στρέμματα εύφορης γης και στους Έλληνες 6 έως 10 στρέμματα άγονων αγρών. Υπολογίζεται ότι οι Βούλγαροι έποικοι έμειναν για 3 χρόνια περίπου στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Οι δυστυχείς χωρικοί ήσαν υποχρεωμένοι να καλλιεργούν τα χωράφια τους, τα οποία είχαν παραχωρηθεί στους Βουλγάρους εποίκους και στο τέλος να βρουν και χρήματα να πληρώσουν και τους φόρους των χωραφιών αυτών.

[Συνεχίζεται την επόμενη εβδομάδα με το Μέρος Ε’]