Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Μέρος Ζ’)

1941-1944
Η Βουλγαροκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, κατά το 1941-1944. Αναφορές ιδιαίτερες στην Κομοτηνή και στο Νομό Ροδόπης. Οι εκτός Ελλάδος αγώνες των Ελλήνων (Ελ Αλαμέιν, Ρίμινι) στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η παρουσίαση των γεγονότων με τη βοήθεια της Ιστορίας, των διαφόρων μορφών της τέχνης, αλλά και με μαρτυρίες, όσων έζησαν τα γεγονότα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο - Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ
"Αυτό είναι το ιερό πανί, το γαλανό και τ' άσπρο / κομμάτι απ' ανοιξιάτικο και ξάστερο ουρανό. / Είναι λευκό σαν τον αφρό του κύματος που ανθίζει, / σε περιγιάλι ολόγλυκο, σε πέλαγο μακρινό. / Αυτό είναι το ιερό πανί, / που όταν περνά μπροστά μας, / υγραίνονται τα βλέφαρα / και σπαρταρά η καρδιά μας", γράφει ο Στέφανος Δάφνης (1882 - 1947), Έλληνας ποιητής, σε ποίημά του: για την ελληνική σημαία.

"Το 1912 ολόκληρη η Θράκη καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους που έφτασαν μέχρι την Τσατάλτζα (=πόλη της Τουρκίας). Τον Ιούλιο όμως του 1913 την ελευθέρωσε το Σύνταγμα Κρητών της 9ης Μεραρχίας Σερρών, με διοικητή τον συνταγματάρχη Καναβάτσογλου. Το πρωί της 14ης Ιουλίου 1913, μπήκε ως ελευθερωτής της πόλης ο ελληνικός στρατός. Η ελευθερία φτεροκόπησε και απλώθηκε σε ελληνικές και τουρκικές συνοικίες", γράφει στο βιβλίο της το σχετικό με τη Θράκη η δρ. Μαρίνα Π. Ζωγράφου, που γεννήθηκε το 1937 στην Κομοτηνή, αλλά με τον πόλεμο του 1940, μαζί με την οικογένειά της μετακόμισε, όπως και πολλοί άλλοι Κομοτηναίοι, στην Αθήνα και επανήλθε στην Κομοτηνή μετά την απελευθέρωση (τον Οκτώβριο του 1944).

α. Η έκπληξη των γυναικών της Κομοτηνής
Ο νικητής συνταγματάρχης Καναβάτσογλου, εγκατέστησε το Αρχηγείο του στο Διοικητήριο, που στεγάσθηκε στο παλιό Δικαστικό Μέγαρο Κομοτηνής. Σημαία ο στρατός δεν είχε να υψώσει στο Αρχηγείο. Δεν πρόλαβαν να καλοσκεφθούν το θέμα, όταν κατέφθασε η πρώτη ελληνική σημαία, ωραία και χρυσοποίκιλτη. Την είχαν φιλοτεχνήσει οι κυρίες και οι δεσποινίδες της Φιλοπτώχου Αδελφότητας Κυριών και Δεσποινίδων Κομοτηνής: "Η ΡΟΔΟΠΗ". Παλιά χρονικά αναφέρουν την ύπαρξη του πολιτιστικού συλλόγου: "ΟΜΟΝΟΙΑ" ακόμη από το 1885, με πολυποίκιλη εθνική και πολιτιστική δράση. Παράλληλη όμως δραστηριότητα, ασκεί και το γυναικείο σωματείο: "ΡΟΔΟΠΗ". "Σε μια εποχή ανδροκρατούμενη, που η γυναίκα δεν τολμούσε να βγει έξω από το σπίτι, υπήρχαν γυναίκες που τολμούσαν και μετείχαν στη ζωή και έδιναν κάτι από την τρυφερότητα της ψυχής τους", διαβάζουμε στο βιβλίο με τίτλο: "Φιλόπτωχος Κομοτηνής, ένας αιώνας προσφοράς". Την έκδοση του βιβλίου επιμελήθηκε η κ. Μουστάκα Νίκη, ενώ τα κείμενα και η επιμέλειά τους ανήκουν στην κ. Τσέτλακα Αφροδίτη. Διαβάζουμε στο παραπάνω πόνημα "Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, απελευθερώνεται η Κομοτηνή, μετά από 550 χρόνια τουρκικής κατάκτησης. Η 14 Ιουλίου 1913 είναι μέρα ιστορική. Είναι η πρώτη απελευθέρωση της πόλης μας και η μνήμη αυτής της ημέρας αποτυπώνεται με λευκή μεταξένια κλωστή πάνω στην ιστορική σημαία που κυμάτισε τότε στο διοικητήριο της Κομοτηνής της εποχής εκείνης. Είναι η σημαία που φιλοτέχνησαν, μέσα σε μια νύχτα, οι κυρίες και οι δεσποινίδες των φιλανθρωπικών συλλόγων της πόλης. Πάνω στην ιστορική αυτή σημαία έμελλε να αποτυπωθούν άλλες 4 ημερομηνίες, που αποτέλεσαν σταθμό της ιστορικής πορείας της Κομοτηνής, στα ταραγμένα χρόνια του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, κεντημένες και αυτές από γυναίκες της Κομοτηνής. Κάθε βελονιά και ένας παλμός της καρδιάς τους, γι' αυτήν την αγαπημένη πόλη. Τα επώνυμα των κυριών και των δεσποινίδων που φιλοτέχνησαν την ιστορική σημαία της Κομοτηνής ήσαν: Σκουτέρη, Βουτσιάδου, Σίμογλου, Αυδή, Ζώγιογλου, Μαλλιοπούλου, Ζωίδου, Πετροπούλου και Ντάφτσου. Την καταγάλανη σημαία, μήκους 1,50 (ενός μέτρου και 50 εκατ.) και πλάτους 1,25 (ενός μέτρου και 25 εκατ.) ένας κάτασπρος κεντημένος σταυρός την χώριζε σε 4 πλαίσια.

Στο γαλάζιο πλαίσιο απέναντι από τον σταυρό του κονταριού κεντήθηκε η πρώτη αυτή ιστορική ημέρα: 14 ΙΟΥΛΙΟΥ 1913. Κάθε βελονιά και δάκρυ. Με χειροκροτήματα υψώθηκε η σημαία στον εξώστη του κτιρίου του Διοικητηρίου, για να κυματίζει χαρούμενη. Όμως η ευτυχία δε κράτησε πολύ. Στις 10 Αυγούστου 1913, με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου, υπογράφθηκε το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων και αυτή ρύθμισε την τύχη των εμπόλεμων μερών. Η Ελλάδα αναγκάσθηκε να παραδώσει στους Βουλγάρους τη Δυτική Θράκη, την οποία και κατέλαβαν το Νοέμβριο του 1913.

β. Η 7χρονη περιπέτεια της ιστορικής σημαίας
Τα απελευθερωτικά στρατεύματα αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την Κομοτηνή. Απομακρύνθηκε και η τελευταία διμοιρία του ελληνικού στρατού, με διμοιρίτη τον Κρητικό Λοχία Γεώργιο Παπαηλιάκη. Ο αδελφός του υπήρξε δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Ύστερα από 26 μέρες χαράς, οι Βούλγαροι επισφράγισαν την ερήμωση, διατάσσοντας την απέλαση του ελληνικού στοιχείου, που βρήκε καταφύγιο σε πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας και στα νησιά. Έξι εφιαλτικά χρόνια πέρασαν. Τον Νοέμβριο του 1919 με τη συνθήκη του Νεϊγύ, το νότιο ήμισυ της Δυτικής Θράκης, παραχωρήθηκε στους συμμάχους. Η λωρίδα αυτή της Θράκης γίνεται τώρα διασυμμαχική. Γαλλικά στρατεύματα κατοχής εγκαταστάθηκαν στην περιοχή με διοικητή τον Γάλλο στρατηγό Σαρπύ. Το σπίτι του συμπολίτη μας Κώστα Τσολάκη, χρησιμοποιήθηκε σαν Αρχηγείο του Γάλλου Διοικητή. Με τη νέα διαμορφωθείσα κατάσταση, πολλές οικογένειες παλιννόστησαν στα πάτρια εδάφη. Τα ευχάριστα νέα ήρθαν το έτος 1920, όταν η ελληνική κυβέρνηση, ύστερα από σκληρές διαπραγματεύσεις και δύσκολη πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Χαρισίου Βαμβακά εξουσιοδοτείται από την Ανώτατη Συμμαχική Διοίκηση, να καταλάβει τη Δυτική Θράκη, μόνον με ελληνικά στρατεύματα.

Τα ξημερώματα λοιπόν της 14ης Μαΐου 1920, ημέρα Πέμπτη, οι Δυνάμεις της 9ης Μεραρχίας Σερρών, προελαύνουν ανεπτυγμένες από τα υψώματα της Μεσσούνης και των Υφαντών, προς την περιοχή της Κομοτηνής. Ελευθερωτής ο ελληνικός στρατός, με επικεφαλής τον στρατηγό Παμίκο Ζυμβρακάκη προχωρεί, υπερήφανος και συγκινημένος, μπροστά από το παλιό κτίριο του Δημαρχείου, προς το κέντρο της κεντρικής πλατείας της Κομοτηνής. Παρόντες ήσαν, όπως βλέπουμε σε παλιές φωτογραφίες, ο Γάλλος στρατηγός Σαρπύ, αλλά και ο Έλληνας Αρμοστής Χαρίσιος Βαμβακάς και ο Έλληνας δήμαρχος Κομοτηνής, Απόστολος Σούζος. Τα στρατεύματα αυθημερόν προωθήθηκαν και κατέλαβαν όλη την Δυτική Θράκη. Η Κομοτηνή ορίσθηκε έδρα της 29ης Μεραρχίας και ο Χαρίσιος Βαμβακάς τακτοποιήθηκε σαν γενικός Διοικητής.

Η πρώτη σημαία, εκείνη η ιστορική του 1913, επί 7 ολόκληρα χρόνια βρισκόταν στην Κρήτη, διότι ο λοχίας Γεώργιος Παπαηλιάκης εμπιστεύθηκε το σύμβολο του Έθνους μας, τη γαλανόλευκη σημαία, στο σπίτι του παππού του. Όταν πληροφορήθηκε ο Παπαηλιάκης την εκ νέου απελευθέρωση της Θράκης, έστειλε τη σημαία στον δήμαρχο Απόστολο Σούζο, με μια συγκινητική επιστολή. Ο Παπαηλιάκης ήταν σπουδαίος στρατιώτης και πατριώτης, που εκτός από την σημαία πρόσφερε και πολλές υπηρεσίες στο Έθνος κατά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

γ. Χαρές για την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης
Όταν έλαβαν τη σημαία, οι ίδιες ευγενικές κυρίες, που την φιλοτέχνησαν, κέντησαν πάλι, με δάκρυα χαράς, στο απέναντι γαλάζιο τετράγωνο, το ιστορικό γεγονός της οριστικής πια απελευθέρωσης της Κομοτηνής και της Δυτικής Θράκης: 14 Μαΐου 1920, ενώ στο αμέσως κάτω γαλάζιο τετράγωνο της σημαίας, κέντησαν το θλιβερό γεγονός της 19ης Αυγούστου 1913. Η εργασία ήταν πανομοιότυπη, με την ίδια λευκή και μεταξωτή κλωστή. Κατά το έτος 1928, ο αείμνηστος δήμαρχος Σοφοκλής Κομνηνός, καθιέρωσε την έπαρση της ιστορικής μας σημαίας για πάντα, με μια σεμνή και επίσημη τελετή.

Τα επόμενα χρόνια κύλησαν σχετικά ειρηνικά. Οπότε φτάσαμε στη δικτατορία του Μεταξά και ύστερα από λίγο στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο του 1940. Μετά από την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων, στα βουνά της Πίνδου και της Ηπείρου, οι στρατιές του Χίτλερ κυρίευσαν την πατρίδα μας και εγκατέστησαν το καθεστώς της μαύρης τους κατοχής.

Η Δυτική Θράκη παραχωρείται στους Βουλγάρους. Δημόσια και Δημοτικά κτίρια λεηλατούνται. Οι αρχές όλες εγκαταλείπουν τον λαό στη κυριαρχία των αδίστακτων Βουλγάρων.

δ. Η ιστορική σημαία σε νέες περιπέτειες λόγω βουλγαρικής κατοχής
Η ιστορική σημαία πάλι σε περιπέτειες. Αυτήν τη φορά ο διευθυντής του Δήμου Κομοτηνής, Μιχάλης Σταθόπουλος, την διέσωσε από τους Βουλγάρους κατακτητές. Την εμπιστεύθηκε στον κλητήρα του Δήμου, τον καλό πατριώτη Νέστορα Γεωργιάδη, που με τη σειρά του την παρέδωσε, με χίλιους κινδύνους στον δημοτικό υπάλληλο Νικόλαο Μακαρώνη. Έτσι από χέρι σε χέρι τη μετέφεραν στη Θεσσαλονίκη. Κρυμμένη και ταπεινωμένη, η όμορφη σημαία ξενιτεύεται για δεύτερη φορά. Το φρόνημα γίνεται υψηλό και με αντοχή περνούν τις δύσκολες μέρες οι γενναίοι Θρακιώτες. Όταν έπαψε η κατοχή, έλαμψε ο ήλιος της Λευτεριάς, γράφει στο βιβλίο της για τη Ροδόπη και την Κομοτηνή η δρ. Μαρίνα Π. Ζωγράφου. Τα ελληνικά στρατεύματα που για τέσσερα χρόνια πολέμησαν τον εχθρό, με τη βοήθεια των συμμάχων μπήκαν στην Κομοτηνή και έδιωξαν τον Βούλγαρο δυνάστη που αποδείχθηκε πολύ σκληρός.

ε. Επάνοδος του λαού και της ιστορικής σημαίας στην Κομοτηνή, με τιμές και πανηγυρισμούς
Ο λαός της Κομοτηνής, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1944 έζησε το πανηγύρι της χαράς και του επαναπατρισμού. Επαναπατρίσθηκαν αμέσως οι Κομοτηναίοι πρόσφυγες - συμπολίτες μας και ο αείμνηστος συμπατριώτης μας Νικόλαος Μακαρώνης, που με τόσους φόβους και ελπίδες, φύλαξε την ιστορική σημαία και την παρέδωσε, βαθύτατα συγκινημένος και υπερήφανος στον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, αιρετό δήμαρχο Χρήστο Μαρκίδη, τον Ιανουάριο του 1945. Αυτός την φίλησε και την εναπόθεσε με σεβασμό στο κιβώτιο. Την επόμενη μέρα, αφού κεντήθηκε στο 4ο τετράγωνο, η ιστορική μέρα της απελευθέρωσης: 9 Σεπτεμβρίου του 1944, ο δήμαρχος την ύψωσε στο κοντάρι του Δημαρχείου. Πόσο ταιριάζουν, στην ειρηνική πια ατμόσφαιρα της πόλης μας και της ελευθερίας, οι στίχοι του Θρακιώτη ποιητή Κατραπάνη Θανάση (1880 - 1934) από τη Σηλυβρία της Αν. Θράκης "Νικητής όταν πίσω γυρίσεις, / τότες μόνον, την δόξα θα 'δεις, / στο κεφάλι σου μόνη να βάζει / το στεφάνι, στεφάνι τιμής!

Στις 24 Μαρτίου του 1946, στη μικρή πλατεία της Κομοτηνής, μεταξύ του δημοτικού άλσους (=μεγάλου πάρκου της πόλης) και του παλαιού Δημοτικού Μεγάρου (=δίπλα στο ξενοδοχείο "Δημόκριτος" και απέναντι από το Νέο Δημαρχείο), όπου τώρα βρίσκεται η προτομή του Θρακιώτη ποιητή, Γεωργίου Βιζυηνού, έλαβε χώρα μια σεμνή τελετή. Είχαν κληθεί οι στρατιωτικές και πολιτικές αρχές του τόπου και το τμήμα του 306 Τάγματος Εθνοφυλακής. Και βεβαίως υπήρχε και πλήθος κόσμου. Ο διοικητής του 306 Τάγματος κρατώντας με συγκίνηση ένα μετάλλιο, το προσφέρει στο δήμαρχο Δημήτριο Μπλέτσα (1899 - 1990), που υπήρξε ο μακροβιότερος δήμαρχος Κομοτηνής. Παρασημοφορεί την ιστορική σημαία και την ένδοξη πόλη της Κομοτηνής ως ορόσημο για την αυτοθυσία και τον ηρωισμό του λαού. Βουρκώνουν τα μάτια. Μετά ακούγεται ο λόγος του δημάρχου, σε ατμόσφαιρα μεγαλείου και έξαρσης. Η φιλαρμονική παιανίζει τον εθνικό ύμνο. Έτσι έληξε η ωραία και σεμνή τελετή. Η πρώτη εκείνη σημαία των 90 και περισσότερων χρόνων, έζησε 4 μεγάλες ιστορικές στιγμές, στην πορεία της ιστορίας της πόλης μας και όλες τις περιπέτειες των μακροχρόνιων πολέμων. Τώρα φυλάσσεται, με ευλάβεια και προσοχή σα το πιο σεβαστό κειμήλιο, στο Αρχείο του Δημοτικού Μεγάρου. Αντίγραφο πιστό, για να θυμίζει όλο το μεγαλείο και το λαμπρό παρελθόν της, χρησιμοποιείται, όπου κρίνεται απαραίτητο.

Τα ονόματα των δημάρχων που αναφέρθηκαν, βλέπουμε να φέρουν κεντρικοί δρόμοι της πόλης από το Δημαρχείο μπροστά και ευθεία (Απ. Σούζου και Νικ. Ζωίδη), αλλά και πλαγίως (σαν αρχή της Σισμάνογλου, Δημ. Μπλέτσα).

[Συνεχίζεται στην επόμενη έκδοση με το Μέρος Η’]