Η παροχή κοινωφελούς εργασίας ως κύρια ποινή και ως εναλλακτικός τρόπος έκτισης των ποινών, υπό τον νέο Ποινικό Κώδικα: μια χρυσή ευκαιρία για την τοπική αυτοδιοίκηση

Όπως είναι γνωστό, την 1.7.2019 τέθηκε σε ισχύ ο νέος Ποινικός Κώδικας (Ν. 4619/2019 - ΦΕΚ Α’ 95/11.06.2019). Παρά το γενικό θετικό πρόσημό του, καθώς πρόκειται για ένα σύγχρονο, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της σημερινής εποχής νομοθετικό κείμενο, εντούτοις προβλήθηκαν ιδιαίτερα από τα Μ.Μ.Ε. κάποιες φαινομενικές αστοχίες του, ενώ πολλά θετικά σημεία του παρέμειναν στο περιθώριο. 

Μία από τις σημαντικές καινοτομίες του νέου ΠΚ είναι η μετατροπή της παροχής κοινωφελούς εργασίας, που μέχρι σήμερα αποτελούσε αποκλειστικά εναλλακτικό τρόπο έκτισης της ποινής, σε κύρια ποινή. 

Ειδικότερα, υπό το προϊσχύσαν Δίκαιο η παροχή κοινωφελούς εργασίας προβλεπόταν μόνο ως δυνατότητα μετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής. Στην πράξη, μια ποινή περιοριστική της ελευθερίας μέχρι πέντε ετών μπορούσε να μετατραπεί σε χρηματική, υπό τους όρους του άρθρου 82 παρ. 1 προϊσχύσαντος ΠΚ. Κάθε ημέρα φυλάκισης ή κράτησης υπολογιζόταν σε ποσό από 5 έως 100 ευρώ, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του καταδικασθέντος.

Μετά τη μετατροπή της στερητικής της ελευθερίας ποινής, το δικαστήριο εκτιμούσε, αν εκείνος που καταδικάστηκε μπορούσε να καταβάλει αμέσως το σύνολο του ποσού της μετατροπής και, αν διαπιστωνόταν ότι υπάρχει αδυναμία άμεσης καταβολής, το δικαστήριο καθόριζε προθεσμία, από δύο ως τρία έτη, ώστε μέσα σε αυτήν να καταβάλει εκείνος που καταδικάστηκε το ανωτέρω ποσό σε δόσεις, που όριζε το ίδιο δικαστήριο. Περαιτέρω, αν εκείνος που καταδικάστηκε δήλωνε ότι δε θα μπορέσει να καταβάλει το ποσό της μετατροπής μέσα στην προθεσμία που ορίστηκε, το δικαστήριο μετέτρεπε τη χρηματική ποινή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. Στην περίπτωση αυτή, το δικαστήριο όριζε και τον αριθμό των ωρών κοινωφελούς εργασίας που κυμαίνονταν από 100 έως 240 ώρες για ποινή ως ένα έτος, 241 έως 480 ώρες για ποινή από ένα έως δύο έτη, 481 έως 720 ώρες για ποινή από δύο έως τρία έτη, 721 έως 960 ώρες για ποινή από τρία έως τέσσερα έτη και 961 έως 1.200 ώρες για ποινή από τέσσερα έως πέντε έτη. 

Σύμφωνα με το ίδιο άρθρο “η κοινωφελής εργασία παρέχεται χωρίς αμοιβή σε υπηρεσίες του κράτους, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των νομικών προσώπων του δημόσιου τομέα ή σε μη κερδοσκοπικά κοινωφελή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου ή και άλλα, τα οποία ορίζονται με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τυχόν συναρμόδιων Υπουργών.” Έτσι, ήταν συχνό φαινόμενο η κοινωφελής εργασία να παρέχεται σε υπηρεσίες των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ωστόσο, είναι γνωστό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ότι μέχρι σήμερα ο θεσμός της παροχής κοινωφελούς εργασίας δε λειτουργούσε πάντα σωστά, αφού σπάνια υπήρχαν οι κατάλληλες υποδομές.

Η έλλειψη οργάνωσης των αρμοδίων για την παρακολούθηση της παροχής κοινωφελούς εργασίας φορέων αποδεικνύεται από το γεγονός της προσωρινής αναστολής των διατάξεων του νέου Ποινικού Κώδικα, που σχετίζονται με την παροχή κοινωφελούς εργασίας. Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 98 του Νόμου 4623/2019 (ΦΕΚ A’ 134/09.08.2019) με τίτλο «Ρυθμίσεις του Υπουργείου Εσωτερικών, διατάξεις για την ψηφιακή διακυβέρνηση και άλλα επείγοντα ζητήματα» αναφέρεται ότι “αναστέλλεται η ισχύς των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα, ο οποίος κυρώθηκε με το ν. 4619/2019 (Φ.Ε.Κ. Α’ 95), κατά το μέρος που προβλέπουν την παροχή κοινωφελούς εργασίας είτε ως κύρια ποινή είτε ως μετατροπή στερητικής της ελευθερίας ποινής ή χρηματικής ποινής.” Η αναστολή του συγκεκριμένου μέτρου κρίθηκε επιτακτική μέχρις ότου οργανωθούν κατάλληλα οι δομές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ώστε να μπορεί να λειτουργήσει σωστά ο θεσμός της παροχής κοινωφελούς εργασίας, ενώ ήδη, ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Κώστας Τσιάρας, με επιστολή του προς την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος ζητεί την καλή συνεργασία και την κατάλληλη οργάνωση των δομών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ώστε να μπορούν να δέχονται κοινωφελή εργασία.

Ο νέος Ποινικός Κώδικας, όπως προαναφέρθηκε, μετέτρεψε την παροχή κοινωφελούς εργασίας σε κύρια ποινή. Στο άρθρο 81 του νέου Ποινικού Κώδικα  προσδιορίζονται οι δοµές, στις οποίες µπορεί να προσφέρεται η κοινωφελής εργασία, που είναι δηµόσιες υπηρεσίες, οργανισµοί τοπικής αυτοδιοίκησης ή µη κερδοσκοπικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, και διευκρινίζεται ότι η κοινωφελής εργασία προσφέρεται πάντα προς όφελος του κοινού. Είναι προφανείς οι λόγοι που ευνοούν την προσφυγή στην ποινή αυτή, όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις επιλογής της, αφού αντί της αδράνειας που συνεπάγεται η κράτηση του καταδικαζόµενου, προσφέρεται από αυτόν κοινωνικά χρήσιµο έργο, χωρίς ο καταδικασθείς να στερείται του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντός του. 

Επιπλέον, ο νέος Ποινικός Κώδικας κατήργησε τη μετατροπή της ποινής σε χρήμα και έτσι, η παροχή κοινωφελούς εργασίας είναι πλέον ο μονόδρομος, για να μην οδηγηθεί ο καταδικασθείς, ο οποίος δεν πληρoί τις προϋποθέσεις της αναστολής εκτέλεσης της ποινής υπό όρο, στη φυλακή. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι τα χρηματικά ποσά που εισέρρεαν στα ταμεία του Κράτους από τη μετατροπή αυτή συνιστούσαν ένα σπουδαίο έσοδο για το πολύπαθο Ελληνικό Κράτος. Ένας ακόμη λόγος, λοιπόν, που επιτάσσει την επιτυχία του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας, είναι η ισοστάθμιση των σημαντικών εσόδων, τα οποία αναμένεται να απολεσθούν από την κατάργηση της δυνατότητας μετατροπής των περιοριστικών της ελευθερίας ποινών σε χρηματικών, με τη μείωση των κρατικών δαπανών μέσω της ισάξιας παροχής κοινωφελούς εργασίας από τους καταδικασθέντες. 

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι αναμένεται να υπάρξει μια ραγδαία αύξηση των περιπτώσεων, στις οποίες θα επιβάλλεται η παροχή κοινωφελούς εργασίας, είτε ως κύρια ποινή είτε ως εναλλακτικός τρόπος έκτισης των περιοριστικών της ελευθερίας ποινών. Έτσι, προσφέρεται μια χρυσή ευκαιρία στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να αποκτήσουν ανέξοδα υπεραρκετούς “υπαλλήλους” για τη στελέχωση των υπηρεσιών τους, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους Πολίτες, για παράδειγμα με τη δημιουργία χώρων πρασίνου, τη συντήρηση παιδικών χαρών, σταδίων και οδών, τη βελτίωση της καθαριότητας, την περισυλλογή και φροντίδα αδέσποτων ζώων και γενικά την αντιμετώπιση φλεγόντων ζητημάτων, τα οποία ταλανίζουν τον τόπο. 

Για να λειτουργήσει ορθά όμως ο θεσμός αυτός, προαπαιτούνται αφενός σημαντικές πρωτοβουλίες από την πλευρά των ΟΤΑ, κατάλληλη οργάνωση των φορέων και δημιουργία νέων υποδομών, αφετέρου δε να διασφαλιστεί ο έλεγχος της ορθής εκτέλεσης των ποινών. 

Όταν ανακληθεί η αναστολή των διατάξεων του νέου Ποινικού Κώδικα, που αφορούν στην παροχή κοινωφελούς εργασίας και ξεκινήσει η εφαρμογή τους, οι ΟΤΑ οφείλουν να είναι έτοιμοι να δεχθούν την κοινωφελή εργασία χιλιάδων καταδικασθέντων. Από τότε και στο εξής, η έλλειψη προσωπικού και η ανεπαρκής στελέχωση των υπηρεσιών των ΟΤΑ δε θα μπορεί να αποτελεί πλέον δικαιολογία για τη χαμηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους Πολίτες.