Η Τριπλή Κατοχή στην Ελλάδα (1941 - 1944) [Μέρος Β’]

Μετά την γερμανική εισβολή στη χώρα, στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, με την πείνα - λιμό της Κατοχής, την αντίδραση και την αντίσταση της πλειονότητας του ελληνικού λαού. Η επίδραση της Κατοχής και των αγώνων των Ελλήνων, στη Λογοτεχνία και στις καλές τέχνες

• Γράφει η φιλόλογος Ντίνα Σαμουρκασίδου

4. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
   
   "Οι Έλληνες από την δόξα της Αλβανίας πέρασαν στην ντροπή της σκλαβιάς. Και αυτό το γεγονός κρατούσε πολύν κόσμο μουδιασμένο", αναφέρει ο Χρήστος Ζαλοκώστας, χημικός μηχανικός, Έλληνας βιομήχανος του Πειραιά και συγγραφέας του βιβλίου: Το χρονικό της σκλαβιάς (1942-1944). Ωστόσο δεν άργησαν να αντιδράσουν στην οδυνηρή κατάσταση και ανέλαβαν αμέσως δράση. Σαν πρώτες πράξεις αντίστασης θεωρούνται οι παρακάτω:
   
   Ι. Η πατριωτική συμπεριφορά και η γενναία πράξη του Κωνσταντίνου Κουκίδη
   
   Κάτω από την Ακρόπολη, κοντά στην περιοχή "Αναφιώτικα" έχει τοποθετηθεί μια μικρή αφιερωματική στήλη, στην οδό Θρασύλλου, ενώ τιμητική πλακέτα υπάρχει και στους στρατώνες της Προεδρικής Φρουράς. Επίσης ο Μανώλης Γλέζος είχε προτείνει την μετονομασία πλατείας σε πλατεία Κωνσταντίνου Κουκίδη. Αυτή η στήλη αποτελεί ένα μνημείο τιμής για τον 17χρονο Κωνσταντίνο Κουκίδη, που έστησε εκεί ο Δήμος Αθηναίνων το 2000. Εδώ και 10ετίες μνημονεύεται ως μια συγκλονιστική πράξη αυτοθυσίας και αντίστασης, η ιστορία του Κουκίδη. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις, ο Κωνσταντίνος Κουκίδης, γεννημένος το 1924, ήταν Έλληνας Εύζωνος που είχε καθήκοντα σκοπιάς στην Ακρόπολη των Αθηνών, στις 27 Απριλίου του 1941, ημέρα εισβολής των Γερμανών κατακτητών στην Αθήνα. Ένα γερμανικό απόσπασμα με επικεφαλής τον λοχαγό Γιάκομπι και τον υπολοχαγό Έλσνιτς ανέβηκαν στην Ακρόπολη, για να αναρτήσουν την γερμανική σημαία, την σβάστικα. Ζήτησαν από τον 17χρονο Κουκίδη να υποστείλει την ελληνική. Ο Κουκίδης, βουβός και βουρκωμένος, κατέβασε την ελληνική σημαία, τύλιξε το κορμί του με αυτήν, πήδηξε από την Ακρόπολη και σκοτώθηκε.
   
   Η ιστορία για τον φρουρό της Ακρόπολης, που θυσιάστηκε για την τιμή της πατρίδας, κυκλοφόρησε σαν φήμη μετά την παράδοση της πόλης στους Γερμανούς. Έτσι την καταγράφει στο ημερολόγιό του ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος, αλλά και ο Βρετανός πράκτορας και μετέπειτα επιφανής ιστορικός, Νίκολας Χάμοντ. Αναφορά στο θέμα κάνει και ο συγγραφέας Μενέλαος Λουντέμης, στο διήγημά του: "τα άλογα του Κουπύλ", που γράφτηκε τον Οκτώβριο του 1944. Αναφέρει συγκεκριμένα: "Την κατέβασε, τυλίχθηκε μέσα σ' αυτήν και έπεσε χωρίς ηρωισμούς από τον βράχο της Ακρόπολης".
   
   Μαρτυρία υπάρχει και από τον Στάθη Αρβανίτη, ο οποίος τονίζει: "Ήμουνα τότε 7 ετών. Μέναμε ακριβώς κάτω από την Ακρόπολη. Εκείνη την ηλιόλουστη Κυριακή της 27ης Απριλίου 1941, που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, μας είχε απαγορεύσει ο πατέρας μου να βγούμε από το σπίτι. Ήμουνα στην ταράτσα και έπαιζα με το αυτοκινητάκι μου. Ξαφνικά βλέπω ένα σώμα, μάλλον πρέπει να ήτανε ο τσολιάς, να πέφτει απ' την Ακρόπολη και να χτυπιέται στους βράχους. Κατέβηκα κάτω και το ανέφερα στον πατέρα μου, ο οποίος μέσα στην σύγχυση, την στιγμή που έμπαιναν οι Γερμανοί, κάπως δεν με πίστεψε. Μετά από 15 μέρες, έρχεται και μου λέει: Μικρέ, είχες δίκιο. Το είπε και το B.B.C.
   
   Ο Νίκος Μπατσικανής, μόνιμος στρατιωτικός της Πολεμικής Αεροπορίας και λογοτέχνης στο ποίημά του: Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΙΝΟΥ ΚΟΥΚΙΔΗ, μεταξύ άλλων γράφει και τα εξής:
   
   "Το γιασεμί ολάνθιστο μαράθηκε στην πάχνη. / Θρυμματισμένα πέταλα, έμειναν μόνο και άχνη. / Άνοιξε τις φτερούγες του τα' άγριο περιστέρι, / πέταξε σ' άλλους ουρανούς να βρει το καλοκαίρι. / Πάνω στον βράχο στάθηκε σαν Δωρική κολώνα, / λευκή μαρμαρυγή φωτός, να φέγγει στον αιώνα! / ΤΥΛΙΧΘΗΚΕ ΜΕ ΟΝΕΙΡΑ ΓΑΛΑΖΟΠΛΟΥΜΙΣΜΕΝΑ, / ΣΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ ΤΑ ΚΥΜΑΤΑ ΧΑΘΗΚΕ ΤΑ ΑΦΡΙΣΜΕΝΑ.
   
5. ΙΙ. Η ζωή, το έργο και ο θάνατοςτης Πηνελόπης Δέλτα
   Η Πηνελόπη Δέλτα υπήρξε Ελληνίδα συγγραφέα βιβλίων για παιδιά και νέους, αλλά και μια σπουδαία προσωπικότητα των γραμμάτων, με ζωηρή συμμετοχή στα εθνικά θέματα και στα γεγονότα του καιρού της. Στο πεζογραφικό της έργο προσπάθησε να επιτύχει, τόσο την ψυχαγωγία των μικρών αναγνωστών της, όσο και την ιστορική και ηθική διαπαιδαγώγησή τους.
   
   
   
   
   α. Γνωρίσματα της συγγραφής της και τα έργα της
   
   
   
   Το πατριωτικό αίσθημα, το καθήκον προς την πατρίδα, ο ηρωισμός, η θυσία, η ειλικρίνεια και η τιμιότητα, είναι αξίες που κυριαρχούν στα μυθιστορήματα, στα διηγήματα και στα παραμύθια που έγραψε, εμπνευσμένα τα τελευταία από τις περιπέτειες των Ελλήνων και με διδακτική διάθεση. ΉΤΑΝ ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΙΔΕΑΣ. Η γλώσσα των βιβλίων της: πλούσια δημοτική της εποχής της και το ύφος απλό. "Ο Τρελλαντώνης" και ο "Μάγκας" είναι μερικά από τα έργα της για παιδιά. Μεγάλη η προσφορά της στην παιδική Λογοτεχνία, την οποία εμπλούτισε με την ποιότητα της γραφής της. Για νέους και για μεγάλους, πολύ αξιόλογα θεωρούνται: "Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου", "Για την πατρίδα", που σχετίζονται με το Βυζάντιο. "Το παραμύθι χωρίς όνομα", αναφέρεται στο στρατιωτικό κίνημα στου Γουδή (1910). Το πολυδιαβασμένο έργο της: "Τα μυστικά του Βάλτου", προβάλλει τα γενόμενα στον Μακεδονικό αγώνα. Το 1925 εκδόθηκε το έργο της: "Η ζωή του Χριστού" ενώ το 1929 ξεκίνησε την συγγραφή της Τριλογίας: "Ρωμιοπούλες", την οποία ολοκλήρωσε το 1939. Πρόκειται για ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα.
   
   Αυτά είναι μερικά από τα έργα της, εμπνευσμένα κυρίως από τη ζωή και την ιστορία των Ελλήνων.
   
   β. Η οικογενειακή κατάσταση της Πηνελόπης Δέλτα
   
   Ήταν το 3ο από τα 6 παιδιά του Έλληνα μεγαλοεπιχειρηματία, βουλευτή, υπουργού και δημάρχου Αθηνών Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη από την πλούσια και πολύ γνωστή οικογένεια των Χωρέμηδων από την Χίο. Γεννήθηκε η Πηνελόπη Δέλτα τον Απρίλιο του 1874 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Έζησε σ' ένα αυστηρό αρχοντικό περιβάλλον, με κατ' οίκον μαθήματα, όπως συνηθιζόταν στις μεγαλοαστικές οικογένειες της εποχής της και όπως ανέφερε και η τηλεοπτική εκπομπή: "Σαν Σήμερα". Οι γονείς της υπήρξαν ιδιαίτερα αυστηροί σε θέματα ανατροφής και ακολούθησαν για την μόρφωση των παιδιών τους, όσα συνηθίζονταν στον κοινωνικό τους περίγυρο: εκμάθηση ξένων γλωσσών και της ελληνικής γλώσσας, με βάση την καθαρεύουσα. Το 1882 η οικογένεια μετακόμισε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και συγκεκριμένα στην Κηφισιά. Το 1895, σε ηλικία 21 ετών, παντρεύτηκε τον Φαναριώτη Στέφανο Δέλτα, που συνεργαζόταν με τον πατέρα της Πηνελόπης. Ήταν επιχειρηματίας, τραπεζίτης και δημοτικιστής και μέλος της οικογένειας των Καραθεοδωρή. Και έτσι από Μπενάκη, όπως λεγόταν, πήρε το επώνυμο "Δέλτα", από τον άνδρα της. Το ζευγάρι απέκτησε τρεις κόρες. Ο Στέφανος Δέλτας, ιδρυτής του Κολλεγίου Αθηνών, εκτός από το επώνυμο, έδωσε και την δυνατότητα στην Πηνελόπη να μελετήσει με άνεση την Λογοτεχνική παραγωγή της Δημοτικής γλώσσας. Μεταξύ των σπουδαίων προσωπικοτήτων που γνώρισε η Πηνελόπη, στη διάρκεια της ζωής της, ήταν: ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Ίων Δραγούμης κ.α. Με τον τελευταίο γνωρίστηκε, όταν αυτός υπηρετούσε ως πρόξενος στην Αλεξάνδρεια, το 1905 και μεταξύ τους αναπτύχθηκε ένα πολύ δυνατό αίσθημα, που όμως δεν είχε συνέχεια, διότι η συγγραφέας, μεγάλωσε με ηθικές αρχές και ήθελε να μείνει πιστή στον σύζυγό της και αφοσιωμένη στις κόρες της. Το 1925 εμφανίσθηκαν τα πρώτα συμπτώματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας, μιας ασθένειας που την ταλαιπώρησε μέχρι τον θάνατό της.
   
   γ. Ο Θάνατος της Πηνελόπης Δέλτα
   
   Στις 27 Απριλίου του 1941, ημέρα που οι Γερμανοί κατακτητές μπήκαν στην Αθήνα, την πόλη με τα κατάκλειστα σπίτια, η πατριώτισσα Πηνελόπη Δέλτα, έβαλε τέλος στη ζωή της. Ένιωθε πως όλα καταρρέουν γύρω της, ακόμη και η ίδια της η χώρα. Ταλαιπωρημένη και καταπονημένη από την χρόνια ασθένεια, που είχε πολύ επιδεινωθεί και της είχε παραλύσει πάρα πολύ τα άκρα και θλιμμένη από τον ανεκπλήρωτο έρωτά της για τον Ίωνα Δραγούμη, πήρε την μοιραία απόφαση για το απονενοημένο διάβημα. Βασανίσθηκε για 5 μέρες μετά την αυτοθανάτωσή της και άφησε την τελευταία της πνοή στις 2 Μαΐου του 1941. Σύμφωνα με την έγγραφη επιθυμία της, την έθαψαν στον κήπο του πολυτελούς σπιτιού στην Κηφισιά και πάνω στον τάφο την λέξη: ΣΙΩΠΗ.
   
   Και έτσι έφυγε από τη ζωή μια σπουδαία προσωπικότητα και τόσο αξιόλογη μορφή, την ημέρα που οι Ναζί έμπαιναν θριαμβευτές στην πρωτεύουσα της Ελλάδος, την Αθήνα.
   
   ΙΙΙ. Ο Απόστολος Σάντας, ο Μανώλης Γλέζος και η γερμανική σημαία
   
   Στα τέλη Μαΐου του 1941 είχε συμπληρωθεί ένας μήνας από την παράδοση της Αθήνας στους Γερμανούς, που ολοκλήρωσαν τις επιχειρήσεις τους, με την κατάληψη της Κρήτης.
   
   Ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης (Απόστολος) Σάντας ήταν δύο 19χρονοι φοιτητές που δάκρυζαν, όπως χιλιάδες Αθηναίοι, όταν έβλεπαν την γερμανική σβάστικα δηλαδή την σημαία των Γερμανών να κυματίζει στην Ακρόπολη. Το χιτλερικό σύμβολο προκαλούσε την ελληνική περηφάνια. Έπρεπε, λοιπόν, να κατέβει.
   
   α. Το ριψοκίνδυνο σχέδιο απομάκρυνσης της σβάστικας
   
   Το παράτολμο σχέδιο γεννήθηκε στο μυαλό τους, όπως αναφέρει το sansimera, ένα ανοιξιάτικο σούρουπο στο Ζάππειο, καθώς αντίκριζαν την Ακρόπολη και αποφάσισαν να το υλοποιήσουν. Πήγαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη και διάβασαν ό,τι σχετικό υπήρχε για τον Ιερό Βράχο. Στην Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια ανακάλυψαν όλες τις σπηλιές και τις τρύπες της Ακρόπολης. Γρήγορα κατάλαβαν ότι η μόνη διαδρομή που έπρεπε να ακολουθήσουν, για να μην γίνουν αντιληπτοί από τους Γερμανούς φρουρούς, ήταν μέσω του Πανδρόσειου Άντρου (=κρυφής σπηλιάς). Το πρωί της 30ης Μαΐου 1941, ο Γλέζος και ο Σάντας πληροφορήθηκαν από το ραδιόφωνο ότι η Κρήτη είχε πέσει. Οι Γερμανοί με προκηρύξεις καμάρωναν για το κατόρθωμά τους. Οι δύο νεαροί αποφάσισαν να δράσουν το ίδιο βράδυ. Όπλα δεν είχαν, παρά μόνον ένα φαναράκι και ένα μαχαίρι. Η ώρα είχε φθάσει 9:30 το βράδυ. Η μικρή φρουρά της Ακρόπολης ήταν μαζεμένη στην είσοδο των Προπυλαίων και διασκέδαζε με νεαρές Ελληνίδες, πίνοντας μπύρες και μεθώντας.
   
   β. Η υλοποίηση του σχεδίου και η επιτυχία του
   
   Με άγνοια κινδύνου, πήδηξαν τα σύρματα, σύρθηκαν ως την σπηλιά του Πανδρόσειου Άνδρου και άρχισαν να σκαρφαλώνουν από τις σκαλωσιές, που είχαν φτιάξει οι αρχαιολόγοι για τις ανασκαφές. Φθάνοντας σε απόσταση λίγων μέτρων από τον ιστό της σημαίας, δεν αντιλήφθηκαν κανένα φρουρό και με γρήγορες κινήσεις κατέβασαν από τον ιστό λίγο δύσκολα, διότι ήταν καλά στερεωμένο με συρματόσχοινα το σύμβολο του ναζισμού. Ήταν μια τεράστια σημαία, διαστάσεων 4x2 μέτρων. Είχαν φτάσει πια μεσάνυχτα. Οι δύο γενναίοι Έλληνες δίπλωσαν και πήραν μαζί τους την σημαία. Και ακολουθώντας το ίδιο δρομολόγιο, απομακρύνθηκαν από την Ακρόπολη, χωρίς να γίνουν και πάλι αντιληπτοί από τους Γερμανούς, που συνέχιζαν την διασκέδασή τους. Ο καλός Θεός τους προστάτευσε. Εξάλλου, όπως έλεγαν και οι Αρχαίοι πρόγονοί μας: Τοις τολμώσιν η τύχη ξύμφορος (= Σ' αυτούς που τολμούν, η τύχη ένα ψευδώνυμο του Θεού, σύμφωνα με τον Σαίξπηρ βοηθάει). Με έκπληξη η γερμανική φρουρά αντιλήφθηκε νωρίς το πρωί ότι η σβάστικα έλειπε από τον ιστό. Οι Γερμανικές αρχές, πανικοβλημένες, διέταξαν ανακρίσεις. Μόλις στις 11 το πρωί ανάρτησαν μια νέα σημαία στον κενό ιστό.
   
   γ. Τα αποτελέσματα της ηρωικής πράξης των δύο νεαρών φοιτητών
   
   Ο Γλέζος και ο Σάντας έθαψαν την τεράστια σβάστικα στο σπήλαιο, από όπου πέρασαν. Έκοψαν μόνο από ένα κομματάκι απ' αυτήν με το μαχαίρι που κρατούσαν και το έβαλαν στον κόρφο τους, για ενθύμιο όπως πολύ αργότερα, σε εκπομπή του Φρέντυ Γερμανού, ομολόγησαν. Γλέζος και Σάντας καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο. Οι άνδρες της φρουράς εκτελέστηκαν. Οι Έλληνες διοικητές των αστυνομικών τμημάτων απαλλάχθηκαν από τα καθήκοντά τους, ενώ για τους φύλακες της Ακρόπολης δεν προέκυψε κάποιο ενοχοποιητικό στοιχείο.
   
   Η υποστολή της σβάστικας από την Ακρόπολη αποτέλεσε ουσιαστικά την 1η αντιστασιακή πράξη στην κατεχόμενη Αθήνα. Ήταν μια ενέργεια με συμβολικό χαρακτήρα, αλλά είχε τεράστια απήχηση στους Έλληνες και τόνωσε το ηθικό τους. Κατά την διάρκεια της Κατοχής ο Μανώλης Γλέζος συνελήφθη τρεις φορές από τους Γερμανούς και κατόρθωσε να δραπετεύσει, ενώ ο Λάκης Σάντας ξέφυγε από τους διώκτες του.
   
   Το τολμηρό εγχείρημά τους προκάλεσε κύμα ενθουσιασμού, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, όπου μεταδόθηκε η είδηση. Η πράξη τους ενέπνευσε τους Έλληνες στο να αντιστέκονται στον κατακτητή και καθιέρωσε και τους δύο ως σύμβολα αντίστασης, κατά της χιτλερικής Κατοχής. Μάλιστα ο Γάλλος στρατηγός Ντεγκόλ, χαρακτήρισε τον Μανώλη Γλέζο ως "πρώτο Παρτιζάνο της Ευρώπης".
   
   δ. Ποιοι ήταν οι δύο ήρωες: Λάκης Σάντας και Μανώλης Γλέζος;

• Ο Απόστολος (Λάκης) Σάντας: Υπήρξε εμβληματική μορφή της Εθνικής Αντίστασης, Γεννήθηκε το 1922 στην Πάτρα, με καταγωγή από την Λευκάδα. Το 1934 μετατέθηκε στην Αθήνα ο πατέρας του, ο οποίος ήταν Δημόσιος υπάλληλος, οπότε όλη η οικογένεια μετατέθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα. Το 1940 ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές και το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου (1940) γράφθηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησε μετά την Κατοχή. Γνωρίσθηκε με τον Μανώλη Γλέζο και έγιναν καλοί φίλοι. Μετά από την ηρωική τους πράξη στην Ακρόπολη, κυνηγήθηκε από τους Γερμανούς και εντάχθηκε σε αντιστασιακές οργανώσεις, κατά των Γερμανών. Τραυματίσθηκε το 1944. Διώχθηκε για τα φρονήματά του και μετά την απελευθέρωση, γι' αυτό και εγκαταστάθηκε τελικά στον Καναδά. Το 1963 επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά από προτροπή του πατέρα του, αλλά συνελήφθη κατά τη διάρκεια της 7χρονης δικτατορίας (1967-1974). Το Σεπτέμβριο του 2010 εκδόθηκε το βιβλίο του: Μια Νύχτα στην Ακρόπολη: Μνήμες από μια σπουδαία εποχή. Εκφράζει σ' αυτό τις σκέψεις του για κείνη τη νύχτα που καθόρισε τη ζωή του. Με την πολιτική δεν ασχολήθηκε ποτέ, όπως ο φίλος του Μανώλης Γλέζος, τον οποίον εκτιμούσε πολύ. Δεν ταίριαζε, όπως ο ίδιος έλεγε, η πολιτική με τον χαρακτήρα του. Ήταν σεμνός και ιδεολόγος.
  
  Πέθανε στην Αθήνα το 2011 σε ηλικία 89 ετών. Κηδεύτηκε στην Μητρόπολη Αθηνών και ετάφη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, με δημόσια δαπάνη. Τον επικήδειο Λόγο του εκφώνησε ο φίλος του Μανώλης Γλέζος, ενώ η ελληνική σημαία κυμάτιζε μεσίστια στον βράχο της Ακρόπολης προς τιμήν του σημαντικού αγωνιστή, που έδρασε τότε που χρειάσθηκε.
  
• Μανώλης Γλέζος: Γεννήθηκε στην Απείρανθο Νάξου το 1922. Το 1935 μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα, για εύρεση εργασίας. Τελείωσε το 6τάξιο Γυμνάσιο και το 1940 εισήχθη στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών (Α.Σ.Ο.Ε.Ε) ή κατ' άλλους στην Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία.
  
  Υπήρξε ήρωας της Εθνικής Αντίστασης, πολιτικός, δημοσιογράφος, συγγραφέας και οικογενειάρχης. Υπήρξε ενεργός πολιτικός και μέλος του ελληνικού Κοινοβουλίου. Συνολικά καταδικάστηκε 28 φορές για την πολιτική του δραστηριότητα, από τις οποίες 3 φορές σε θάνατο. Έμεινε συνολικά σε φυλακές για τα φρονήματά του και τις πολιτικές δράσεις του 16 χρόνια από τη ζωή του.
  
  Βραβεύτηκε μεταξύ άλλων βραβείων και με το διεθνές βραβείο Ειρήνης του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης το 1959, αλλά και με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Φοίνικα το 1997. Διετέλεσε επίτιμος διδάκτωρ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά και του Πανεπιστημίου Πατρών. Οι συνεχείς δικαστικές του περιπέτειες μέχρι την οριστική του απαλλαγή με την γενική αμνηστία του 1971, προκάλεσαν την αντίδραση της κοινής γνώμης.
  
  Ασχολήθηκε, με ζήλο, με το ζήτημα των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα, από την περίοδο του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Την τελευταία 5ετία της ζωής του πήρε σαφή θέση υπέρ του ΟΧΙ στο Δημοψήφισμα του 2015 και τέθηκε κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών (1997) του 2018. Έγραψε πολλά βιβλία. Μερικά από αυτά είναι: Η συνείδηση της Πετραίας Γης. Ένα άλλο είναι το ζήτημα των γερμανικών επανορθώσεων στην Ελλάδα: Διεθνείς και Εθνικές Διαστάσεις (συλλογικό έργο).
  
• Δεν ήθελε να τον αποκαλούν ήρωα. Για κείνον ήρωας ήταν ο μικρότερος αδελφός του Νίκος, που εκτελέσθηκε από τους Γερμανούς στην Καισαριανή, στον Μάιο του 1944, αφήνοντας πίσω το εξής σημείωμα, για τη μάνα του: "Αγαπητή μητέρα, σας φιλώ. Χαιρετισμούς. Σήμερα πάω για εκτέλεση. Πηγαίνω. ΠΕΦΤΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ".
  
• Ήταν ένας μεγάλος καημός για τον Μανώλη Γλέζο, για τον οποίο σπάνια μιλούσε, ο πρόωρος χαμός του αγαπημένου του Νίκου. Πέθανε ο δραστήριος αγωνιστής το 2020 σε ηλικία 97 ετών. Κηδεύτηκε με Δημόσια Δαπάνη, με θρησκευτική Κηδεία, όπως είχε ζητήσει από τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο. Η εξόδιος ακολουθία του τελέστηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, στο ναό των Αγίων Θεοδώρων, σε στενό οικογενειακό κύκλο, λόγω των απαγορεύσεων, για τον περιορισμό της εξάπλωσης του covid, ενώ η σημαία κυμάτιζε μεσίστια στην Ακρόπολη, σαν ελάχιστος φόρος τιμής. Ο τάφος του προσφέρθηκε τιμητικά από τον Δήμο Αθηναίων.
  
  Ο Νασίμ Χικμέτ (1902 - 1963), ήταν Τούρκος ποιητής, που έγραψε ένα ποίημα για τον Μανώλη Γλέζο, όπου μεταξύ άλλων, γράφει τα εξής: Εκείνος αγάπησε την φωτεινή σαν τον Απρίλη Ελληνική Θάλασσα. / Αγάπησε τις γιγάντιες ελιές, νέες και γέρικες. / Εκείνος αγάπησε την ελληνική γλώσσα / που μιλιέται σαν τραγούδι από χορωδία /… και τα χέρια των Ελλήνων ψαράδων. / Ήταν άνθρωπος για μεγάλες αγάπες, / γι' αυτό θέλαν να τον σκοτώσουν μπροστά στον τοίχο, / όπως σκότωσαν τον αδελφό του.