Μοναστήρι: Το άγνωστο σλαβόφωνο χωριό της Ροδόπης

Για το σλαβόφωνο χωριό Μοναστήρι έχουμε αναφερθεί ξανά σε προηγούμενο άρθρο μας όπως και για τα 42 γυναικόπαιδα που οι Οθωμανοί το 1913 μετά από βιασμούς και άγρια βασανιστήρια τα δολοφόνησαν μέσα σε μια χαράδρα στην τοποθεσία "Ντουμανλί" κοντά στο χωριό Αβρέν της Βουλγαρίας.

Το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων μετά το 1913 εγκαταστάθηκαν στο Κάρτζαλι στη γειτονιά Gledka και στο κοντινό χωριό Gluhar. Οι υπόλοιποι έφυγαν το 1924 με την ανταλλαγή των σλαβικών πληθυσμών της Μακεδονίας και της Θράκης με τους Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας.

Το 1941-1944 όταν η Ροδόπη βρισκόταν υπό βουλγαρική κατοχή, ορισμένοι με καταγωγή από το Μοναστήρι επέστρεψαν στο χωριό τους, οπότε το 1944 με την αποχώρηση του βουλγαρικού στρατού αποχώρησαν και αυτοί για πάντα. Στο χωριό το 1954 εγκαταστάθηκαν Πομάκοι από το χωριό Τσούκα και την γύρω περιοχή.

Στα τελευταία χρόνια επισκέφθηκε το χωριό ο Βούλγαρος συγγραφέας Νikola Indjov του οποίου οι πρόγονοι καταγόταν από το Μοναστήρι.

Αυτός λοιπόν μας ενημερώνει: Σήμερα στο χωριό αυτό κατοικούν περί τους εκατό οικογένειες Πομάκοι που μιλούν την πομακική γλώσσα. Συνολικά οι Πομάκοι στην πλευρά της Ελλάδας είναι περί τα 60.000 άτομα.

Για το Μοναστήρι υπάρχει έγγραφο είσπραξης φόρων «τζιτζιά» του 1614 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία από μη χριστιανικούς πληθυσμούς. Η ιστορία του χωριού στις περισσότερες περιπτώσεις προέρχεται από αγνώστους που το επισκέφθηκαν κάποια στιγμή. Σύμφωνα με τον Dimitar Stoyanov Kir Echiev, δάσκαλο στο χωριό στις αρχές του εικοστού αιώνα, και αργότερα κάτοικο του Topolovgrad, αναφέρει ότι το χωριό είχε 500 οικογένειες σλαβόφωνων.

Οι παλιές γυναικίες και ανδρικές φορεσιές τους έμοιαζαν με αυτές των Σκοπιανών. Στο χωριό υπήρχαν κτηνοτρόφοι όλων των ειδών των ζώων όπως και των καμηλών, συλλέκτες ρίγανης, κτίστες, μυλωνάδες και γαλακτοπαραγωγοί. Στην περιοχή Uselishtetor, ήταν ορατά τα θεμέλια ενός αρχαίου βυζαντινού ναού, από τον οποίο προέρχεται το μοναδικό όνομα του χωριού για όλα τα χρόνια μέχρι και σήμερα και ήταν μάλιστα καταγεγραμμένο στα μητρώα του τουρκικού κράτους ως «Monastir Kolibelleri», δηλαδή Μοναστηριακές Καλύβες.

Ιδιαίτερη ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά του Βούλγαρου Αρχιμανδρίτη Κυρίλλου, επισκοπικού εφημέριου της Ξάνθης από τις αρχές του εικοστού αιώνα. Σύμφωνα με τον ίδιο, η γη του χωριού αυτού ανήκε στην Μονή Μπατσκόβου η οποία βρίσκεται νότια του Ασένοβγκραντ της Βουλγαρίας. Στο χωριό υπήρχαν δύο εκκλησίες, η Αγία Θεοτόκος και ο Άγιος Γεώργιος, επίσης και τέσσερα παρεκκλήσια του Αγίου Δημητρίου στην περιοχή «Σελίσθετο», του Προφήτη Ηλία στην περιοχή «Μπουρτσινάτα», του Αγίου Παντελεήμονος στην περιοχή «Κουρμπάνιστε» και του Αγίου Γεωργίου στην περιοχή «Εκκλησία». Η ασυνήθιστη συγκέντρωση εκκλησιών και παρεκκλησίων υποδηλώνει ότι το χωριό Μοναστήρι ήταν θρησκευτικό και προσκυνηματικό κέντρο.

Δίπλα στο παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου υπήρχε ένας παλιός τάφος, άγνωστο σε ποιόν. Αυτό το μέρος ονομάζεται «Τάφος του Βλάντικ». Στην αρχή οι γυναίκες πήγαιναν εκεί για να ανάψουν κεριά για κάθε καλό, όπως και σε κάθε μεγάλη γιορτή και όταν πήγαιναν στα νεκροταφεία να ανάψουν τα καντήλια των προγόνων τους έλεγαν πάντα "τώρα να πάμε να ανάψουμε και ένα κερί για τον Επίσκοπο". Αυτό το έχει καταγράψει και ο τοπικός ιστορικός Iiko Dimitrov, με καταγωγή από το ίδιο χωριό.

Ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος της Ξάνθης όπως τον προαναφέραμε μα ενημερώνει ότι οπωσδήποτε το Πατριάρχης Ευθύμιος εξορίσθηκε όχι αλλού, αλλά στο χωριό Μοναστήρι.

Είναι γνωστό ότι αφού τον συνέλλαβαν το 1393 στην πρωτεύουσα του Β' Βουλγαρικού Βασιλείου το Βελίκο Τύρνοβο τον εξόρισαν και έζησε στην εξορία ακόμα 10 χρόνια.

Ιδού τι γράφει ο Grigoriy Tsamblak: Ο Eftimi Tarnouski στάλθηκε εξορία στο νότο στη Θράκη και ότι πέθανε το 1402. Όταν έφτασε σε αυτό το μέρος δάκρυσε και είπε «εδώ θα περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου».

Ο Nikola Indjov γράφει πάλι, υπάρχουν λόγοι να υποθέσουμε ότι η ζωή του τελείωσε στο χωριό Μοναστήρι. Σύμφωνα με αυτό που μου έλεγαν η μητέρα και ο πατέρας μου, υπήρχε ένα μέρος που ονομαζόταν «Τάφος Vladikuv» άλλο μέρος «Tarnovske lozya» και άλλα παρόμοια μέρη, υποδηλώνοντας συνειρμικούς δεσμούς με την παρουσία στο χωριό ενός κληρικού με υψηλό εκκλησιαστικό βαθμό.

Σε όλο το χωριό υπήρχαν τοπωνυμικά, μυθολογικά και λαογραφικά ακούσματα γ' αυτό το θέμα. Λέγανε οι γονείς μου ότι σε μια εκκλησία ο Πατριάρχης Ευθύμιος φύτεψε έναν πλάτανο, που τώρα πρέπει να είναι εξακοσίων ετών.

Σε μια από τις δύο πρώην εκκλησίες σήμερα βρίσκεται το σπίτι του Χαμπίμπ και του Χουσεΐν. Όλα τα ανωτέρω που σας ανέφερα τα ενημέρωσαν στον αντιδήμαρχο Χουσεΐν Εμίν Μπαμπά με επιστολή μου που του έδωσε ο αδελφός του Χαμπίμπι τον οποίο είχα γνωρίσει κατά την πρώτη μου επίσκεψη στο χωριό την άνοιξη του περασμένου έτους. Τώρα με βοήθησαν και οι δύο. Μου υπέδειξαν δύο μέρη για τα οποία δεν γνώριζα τίποτα, του «Ιβάνκοφ Γκρομπ» και του «Ταρνοβίτσα».

Τα δύο αδέλφια διαμένουν στο μεγαλύτερο ίσως σπίτι στο χωριό Μοναστήρι. Είναι το μεγαλύτερο σπίτι γιατί κτίστηκε από τις πέτρες της εκκλησίας. Εδώ βρίσκεται και ο αιωνόβιος πλάτανος. Φυσικά η αναζήτηση των ιχνών του Πατριάρχη Ευθύμιου όπου και αν βρίσκεται πρέπει πρώτα απ' όλα να γίνει από αρχαιολόγους και ιστορικούς. Φιλοδοξία μου ως συγγραφέας είναι να επιστήσω την προσοχή του κοινού στην υποθετική πιθανότητα ο μεγάλος τάφος του Ευθυμίου να βρίσκεται στο Μοναστήρι.

Όταν ρώτησα τα δύο αδέλφια τους Πομάκους, διαπίστωσα ότι, δεν γνώριζαν τίποτα για όσα σας προσέφερα αλλά αντί και για το κάψιμο του χωριού από τους Οθωμανούς το 1913, για τους βιασμούς, τα βασανιστήρια και τον φόνο των 42 γυναικόπαιδων του χωριού, μεταξύ αυτών και της γιαγιάς μου Ζλάτα Βάλτσεβα. Επομένως δεν μπορώ να πάρω πληροφορίες από αυτούς τους ανθρώπους για τα τελευταία δέκα χρόνια ζωής του Πατριάρχη και τον τόπο ταφής του, αυτό ίσως θα μπορούσαν οι ειδικοί να το αναζητήσουν στα ελληνικά, βουλγαρικά και οθωμανικά αρχεία.

Στο χωριό αναζήτησα επιτύμβιες στήλες νεκρών αλλά δεν βρήκα κάτι, υπάρχει όμως ένα σημείο που δείχνει ότι μάλλον εκεί ήταν τα νεκροταφεία των χριστιανών του χωριού. Μοναστήρι - Ροδόπης Nikola Indjov 11-11-2006.

Ο Ευθύμιος Τουρνόβου γεννήθηκε το 1320 και απεβίωσε το 1402-1405, ήταν Βούλγαρος Πατριάρχης και λόγιος του 14ου αιώνα. Έγινε μοναχός σε μια περιοχή του Τυρνόβου. Επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη όπου παρέμεινε επί ένα χρόνο. Επίσης μόνασε επί επτά χρόνια στη Μονή Μεγίστης Λαύρας και στη Μονή Ζωγράφου. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος για αγνώστους λόγους τον εξόρισε για σύντομο διάστημα στην Λήμνο.

Μετά τον θάνατο του Πατριάρχη Τυρνόβου Ιωαννικίου Β', το 1375 εξελέγη Πατριάρχης Τυρνόβου α) διότι διέθετε κύρος, πνευματικότητα και λογιοσύνη και β) πολιτικούς: ως εκ τούτου ήταν το πιο κατάλληλο πρόσωπο για να διευθετήσει τη ρήξη ανάμεσα στο Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και την Βουλγαρική Εκκλησία, που προέκυψε στα μέσα του 14ου αιώνα.

Μετά την πτώση του Τυρνόβου στους Τούρκους το 1393 εξορίσθηκε στη Μονή Μπάτσκοβου. Το 1905 υποδείχθηκε από τον ηγούμενο της μονής Θεοτόκου του Μπάτσκοβου τάφος που περιείχε οστά με ένα χειρόγραφο το οποίο ανέφερε πως ανήκουν στον Ευθύμιο. Το εύρημα όμως αυτό εξακολουθεί να διχάζει την επιστημονική κοινότητα μέχρι και σήμερα.

Η Βουλγαρική Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο και τιμά τη μνήμη του στις 20 Ιανουαρίου.

Εμείς αφού βρήκαμε τα γραπτά του Βούλγαρου συγγραφέα Νikola Indjov τα φέρνουμε στη δημοσιότητα, απ' εδώ και πέρα τον λόγο έχουν η Μητρόπολη Μαρωνείας της Κομοτηνής, οι ιστορικοί να μελετήσουν τα αρχεία του Οθωμανικού Κράτους, της Βουλγαρίας και της Ελλάδος και η Αρχαιολογική Υπηρεσία Κομοτηνής.

Σ.Σ. Στις 13.10.2022 για του λόγου το αληθές επισκέφθηκα το χωριό Μοναστήρι που βρίσκεται σε υψόμετρο 800 μ. και 57 χιλιόμετρα βόρεια της Κομοτηνής, εκεί συνάντησα τον Χαμπίμπ και μου ανέφερε ότι πολλά από αυτά που μας αναφέρει ότι όντως ο Βούλγαρος συγγραφέας επισκέφθηκε το χωριό 2-3 φορές και πολλά από αυτά που μας ανέφερε τα γνωρίζει και ο ίδιος. Γι' αυτό τον λόγο τον έχουν οι αρμόδιοι για τις επόμενες κινήσεις.