Οι Αρχαίοι Θράκες και η θρακική γλώσσα που ομιλούσαν στην περιοχή μας

Οι Θράκες ήταν ένα ινδοευρωπαϊκό φύλο, που κατοικούσε σε μια περιοχή που ταυτίζεται χονδρικά με την Ευρωπαϊκή Τουρκία, την Βουλγαρία, την Δυτική Θράκη, την Μακεδονία από το Παγγαίο μέχρι το Βέρμιο και την Χαλκιδική, καθώς και περιοχές του κράτους των Σκοπίων και της Σερβίας. Μιλούσαν την Θρακική γλώσσα, μια γλώσσα ινδοευρωπαϊκή. Για την θρακική γλώσσα έχουμε ελάχιστα γραπτά μνημεία και οι γνώσεις μας περιορίζονται σε κύρια ονόματα Θρακών, τοπωνύμια και ελάχιστες λέξεις που μας δανείζουν Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς στα κείμενά τους. Οι Θράκες αναφέρονται για πρώτη φορά στην Ιλιάδα του Ομήρου.

Στην ελληνική μυθολογία ο Θράξ θεωρείτο ένας από τους γιούς του Θεού Άρη. Στην Άλκηστη ο Ευριπίδης μας αναφέρει ότι ένα από τα ονόματα του Άρη ήταν Θράξ, καθώς θεωρείτο προστάτης της Θράκης.

Οι Θράκες διαιρεμένοι σε ξεχωριστές φυλές δεν κατάφεραν να ενωθούν, αλλά ήταν διαιρεμένοι σε μικρές φυλές ή Βασίλεια. Στις ορεινές περιοχές ζούσαν οι πιο πολεμικές και άγριες φυλές, ενώ της πεδιάδας θεωρούνταν πιο ειρηνικοί. Οι Θράκες είχαν αναπτύξει μορφές τέχνης, όπως την μουσική, ένα είδος ποίησης και την χειροτεχνία. Σημαντική θρακική λατρεία είναι εκείνη του Θράκα Ιππέα ή Θράκα Ήρωα θεός του κάτω κόσμου, που απεικονίζεται σε ταφικά αγάλματα ως ιππέας να σκοτώνει με το ακόντιό του ένα θηρίο. Κατά την κλασική εποχή οι Θράκες λάτρευαν και ορισμένους ελληνικούς θεούς.

Οι πρώτες ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν στην περιοχή τους τον 8ο αιώνα π.Χ. Τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν τόπος πολυπληθείς, ώστε ο Ηρόδοτος τους ονομάζει τον δεύτερο πολυπληθέστερο λαό του τότε γνωστού κόσμου μετά τους Ινδούς. Την εποχή αυτή εντάθηκαν οι επαφές των Θρακών με τους Έλληνες. Οι οικισμοί τους ήταν μέχρι μόνο μεγάλα χωριά. Οι ονομασίες των οικισμών τους είχαν την κατάληξη σε -μβρια και -δάμα, - δάβα, - δέβα.

Η γλώσσα των Θρακών βαθμιαία παραγκωνίζεται από την ελληνική και λατινική γλώσσα μετά την μακεδονική και ρωμαϊκή κυριαρχία στην Θράκη. Στην Ροδόπη έχουμε στοιχεία για την ύπαρξη των θρακικών φύλων των Αγριάνων, των Βιστόνων, των Δίων, των Κικόνων, των Τραύων και των Σαΐων.

Οι Αγριάνες που κατοικούσαν στην ορεινή Ροδόπη θεωρούνται ότι είναι οι σημερινοί Πομάκοι. Οι Βίστονες κατοικούσαν γύρω από την Βιστωνίδα λίμνη. Έτρεφαν κατά την παράδοση τους ανθρωποφάγους ίππους. Μυθικός βασιλιάς τους ήταν ο Διομήδης και εκεί ο Ηρακλής πραγματοποίησε τον όγδοο άθλο του. Οι Δίοι κατοικούσαν περί την Ροδόπη. Οι Κίκονες διέμεναν ανατολικά των Βιστόνων με πρωτεύουσα την Ισμάρα δίπλα στην Μαρώνεια, εκεί παρήγαν τον "κικόνειο οίνο". Οι Τραύοι κατοικούσαν στην κοιλάδα του ποταμού Τραύου που πηγάζει από το Παπίκιο Όρος και αφού περάσει από την Μαξιμιανούπολη χύνεται στην Βιστωνίδα λίμνη. Άλλο θρακικό φύλο ήταν οι Σάιοι που κατοικούσε ένα μέρος τους στην περιοχή της Αρχαίας Στρύμης.

Γνωστούς Θράκες από την Μυθολογία και την Ιστορία από την Ροδόπη έχουμε τον Διομήδη Βασιλιά των Βιστόνων, τον Μάρωνα γιο του Ευάνθου ιερέα του Απόλλωνα στον Ίσμαρο, τον Τεγύριο βασιλιά των Κικόνων στην Ισμάρα, τον Εύμολπο και τον γιο του Ίσμαρο που πήγανε στην Ελευσίνα και καθιέρωσαν τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Κατά τον Πλήνιο η καλλιέργεια της αμπέλου και η απόσταξη του οίνου αποδίδεται σ' αυτόν. Ο Εύμολπος ήταν γιος του Μουσαίου ή του Ποσειδώνα και της νύμφης Χιόνας. Η Χιόνα ήταν θυγατέρα του Βορέα βασιλιά των Κικόνων στον Ίσμαρο. Στην περιοχή της Μαρώνειας ζούσε και ο Κύκλωπας Πολύφημος, ο Θεός Άρης λέγεται ότι διέμενε στην Θράκη. Σε μια άλλη εκδοχή και σύμφωνα με τον Ευριπίδη (στο έργο του των Θρακών οι Χρυσές Ασπίδες), αναφέρει ότι ο Άρης ήταν προστάτης των Θρακών και του οποίου η χρυσή ασπίδα φυλασσόταν στο ναό του στην Βιστωνίδα, στην πρωτεύουσα του βασιλιά Διομήδη.

Η μελέτη των Θρακών και του θρακικού πολιτισμού είναι γνωστή ως Θρακολογία και αφορά τον θρακικό πολιτισμό από την απώτατη αρχαιότητα μέχρι και τον 4ο αιώνα. Στην Βουλγαρία έχει ιδρυθεί και σχετικό ινστιτούτο παράρτημα της βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Σε πολλά πανεπιστήμια της Βουλγαρίας υπάρχει έδρα Θρακολογίας.

Στην Βουλγαρία η αρχαιολογική έρευνα του θρακικού πολιτισμού άρχισε τον 20ό αιώνα κυρίως στην περιοχή της Νότιας Βουλγαρίας. Αποτέλεσμα των ανασκαφών ήταν η ανακάλυψη πολλών θρακικών τάφων και ιερών. Επίσης ανασκάφηκε μεγάλος αριθμός περίτεχνων φιλοτεχνημάτων χρυσών και αργυρών θησαυρών. 

Έχουν βρεθεί και ορισμένες επιγραφές σε αγγεία και σε δαχτυλίδια όπως αυτό που βρέθηκε στο Εζέροβο. Η σπουδαιότητα της εύρεσης του δαχτυλιδιού αυτού είναι ότι υπάρχουν λίγα γραπτά μνημεία των Θρακών γιατί θεωρούσαν την γραφή ντροπή και οι γνώσεις μας για την γλώσσα τους είναι περιορισμένες. 

Μέχρι πρόσφατα, η θρακική γλώσσα της περιοχής μας πιστοποιούνταν αποκλειστικά στη Σαμοθράκη από 75 επιγραφές σε θραύσματα κεραμικής (6-5ος αιώνας π.Χ.) και μια λίθινη επιγραφή (5-6ος αιώνας π.Χ.), που βρέθηκαν στο Ιερό των Μεγάλων Θεών. Τα τεκμήρια ωστόσο έχουν αυξηθεί με: α) τη δημοσίευση τριών ακόμη επιγραφών που βρέθηκαν στο ιερό της Βενδεδός (Σαμοθράκης) και τριών λίθινων επιγραφών από την Μαρώνεια (4ος αιώνας π.Χ.) και κυρίως β) την ανακάλυψη στη Αρχαία Ζώνη, εντός του ναού του Απόλλωνα 217 επιγραφών σε θραύσματα κεραμικής και τεσσάρων λίθινων επιγραφών.

Ακατανόητες στην αρχή, οι μη ελληνικές επιγραφές της Ζώνης που βρέθηκαν από την αρχαιολόγο κ. Τσατσοπούλου - Καλούδη, αποδείχθηκε ότι αποτελούν την μεγαλύτερη συγκέντρωση θρακικών επιγραφών που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

Η φορά της θρακικής γραφής είναι από αριστερά προς τα δεξιά και ορισμένες φορές από δεξιά προς τα αριστερά. Η ίδια ποικιλία ανάμεσα στις δύο φορές της γραφής απαντάται και στις επιγραφές της Σαμοθράκης που ανακαλύφθηκαν από τον αρχαιολόγο κ. Δημήτρη Μάτσα. Το πλήθος τους και η δομή αυτών των επιγραφών επέτρεψαν στους αρχαιολόγους για πρώτη φορά να προσεγγίσουν μια τοπική θρακική διάλεκτο, η οποία μάλιστα εμφανίζει εξαιρετική συγγένεια με την ελληνική γλώσσα, ενισχύοντας έτσι την άποψη για κοινή καταγωγή Ελλήνων και Θρακών.

Χάρη στις νέες αυτές επιγραφές, αρχίζουμε να κατανοούμε την θρακική γλώσσα, αλλά μόνο αυτή που χρησιμοποιείται σε αυτή την περιοχή. Η θρακική γλώσσα πιθανότατα χωρίζεται σε διαλέκτους. Η συγκεκριμένη θρακική διάλεκτος που χρησιμοποιείται εδώ στην περιοχή μας, είναι στενά συνδεδεμένη με την ελληνική και την φρυγική και θέτει ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα προϊστορικά και ιστορικά ερωτήματα που μερικές φορές υπερβαίνουν τα γεωγραφικά όρια της περιοχής αυτής.

Τέλος πάνω από 45 χρόνια λειτουργεί το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με έδρα την Κομοτηνή, δυστυχώς όμως δεν έγινε αντιληπτή η ίδρυση έδρας Θρακολογίας κάτι που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στα βουλγαρικά πανεπιστήμια της γειτονικής χώρας, όπου η έδρα αυτή μονοπωλείται παγκοσμίως, παρ' όλο που οι Βούλγαροι εμφανίστηκαν σ’ ένα μέρος της γεωγραφικής περιοχής των Θρακών τον 6ου αιώνα περίπου π.Χ., τότε που οι Θράκες ήδη είχαν αφομοιωθεί από τους Έλληνες. Έτσι προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν και να οικειοποιηθούν την ιστορία και τον πολιτισμό τους, εμφανίζονται σαν συνεχιστές με τις έδρες Θρακολογίας που ίδρυσαν στα πανεπιστήμια τους, όπως επίσης διοργανώνουν παγκοσμίως εκθέσεις θρακικού πολιτισμού. Ορισμένοι Βούλγαροι επιστήμονες προσπαθούν να εντάξουν τις επιγραφές που βρέθηκαν στην περιοχή τους σαν θρακοπρωτοσλαβική γλώσσα και γραφή κάτι βέβαια που δεν έχει καμία επιστημονική αξία μια και είναι γνωστό πότε πρωτοεγκαταστάθηκαν οι Σλάβοι στις περιοχές αυτές.

Κι ενώ πάντα τα ανωτέρω συμβαίνουν στα βουλγαρικά πανεπιστήμια με τις υπάρχουσες σχολές Θρακολογίας, στο δικό μας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ορισμένοι καθηγητές έγιναν "ιπτάμενοι" εμφανιζόμενοι λίγες φορές τον χρόνο στις έδρες τους, ή ασχολούμενοι με προγράμματα που είναι εκτός τόπου και χρόνου της Θράκης.

Γι' αυτό θα πρέπει άμεσα από χθες να δημιουργηθεί έδρα Θρακολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, με το τμήμα του να βρίσκεται στην Μαρώνεια στην περιοχή των Θρακών Κικόνων, ή στον Ίασμο στην περιοχή των Θρακών Βιστόνων. Θα πρέπει επίσης να δημιουργηθεί και έδρα Θρακολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μια και εκεί ζούσαν οι Θράκες, μέχρι τον Όλυμπο όπως μας αναφέρουν οι αρχαίοι συγγραφείς. Ίδωμεν πότε θα εισακουσθούμε.

Πηγές
Θρακική γλώσσα - Τσατσοπούλου - Καλούδη, έκδοση τόμος Υπουργείο Πολιτισμού, Αρχαία Ζώνη Ιερό του Απόλλωνα
Θράκη: Δημήτρης Καρακούσης
Θρακική Επετηρίδα: Ευστράτιος Καλογερέας