Ποντίκια: Η ιστορία του εγκαταλειμμένου σλαβόφωνου χωριού

Πως παρουσιάζουν τη σφαγή των 40 χριστιανών κοριτσιών τα ύποπτα κέντρα… σαν θυσία 40 Οθωμανών κατακτητών

Η Μητρόπολή μας θα πρέπει να ενδιαφερθεί για τις εκκλησίες του χωριού

Ποντίκια: Βρίσκεται 40 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Κομοτηνής και σε 400 μέτρα υψόμετρο. Υπάρχουν πολλοί θρύλοι και παραδόσεις για την προέλευση και τη δημιουργία του χωριού αυτού. Μια ηχογραφημένη κατάθεση από Βούλγαρο πανεπιστημιακό υπάρχει όπου ένας Πομάκος που καταγόταν από τον Μικρό Κέχρο του ανέφερε ότι το χωριό του Ατ Μεζάρ (τάφος αλόγου) πήρε το όνομά του από το άλογο του Αϊνορούζ Αλί που πέθανε και το έθαψαν εκεί. Για να κατακτήσει την περιοχή αυτή ο Αϊνορούζ Αλί έπρεπε να νικήσει την ξανθιά κοπέλα (Σαρκόζ) από το φρούριο Σαρκόζ δυτικά του υψώματος Κοκόσκα. Ο Αϊνορούζ Αλί αφού σκότωσε την ξανθιά κοπέλα της πέταξε τα μαλλιά πολύ νότια, όπου κτίστηκε το ορεινό χωριό Σαχανλί (τουρκικά Sach = τρίχες), τα πόδια της έπεσαν δυτικά του, όπου ιδρύθηκε το χωριό Balderan (τουρκικά balden = πόδι). Το σώμα της το πέταξε ανατολικά του φρουρίου. Σε αυτό το μέρος έκτισαν ένα μοναστήρι, το οποίο αργότερα έγινε χωριό που ονομάστηκε Μοναστήρι. Μετά το 1920 το χωριό αν και ερειπωμένο, μετονομάστηκε από την ελληνική διοίκηση σε Ποντίκια που υιοθέτησε αυτό το όνομα από την τουρκική λέξη Sochan (ποντίκι).

Μαρτυρία για το χωριό αυτό παρέχεται και από ένα οθωμανικό μητρώο για τον φόρο το 1492. Το χωριό αναφέρεται ως Sichanlu Derbent (=πέρασμα Sachanli) και είχε 29 οικογένειες, εκεί πρωτοδημιουργήθηκε ένα χάνι όπου διέμεναν και άλλαζαν άλογα οι υπάλληλοι του Ταχυδρομείου και της τότε Βασιλικής αλληλογραφίας καθώς και οι θησαυροί τους γιατί από εκεί περνούσε τότε ο δρόμος που χρησιμοποιούσαν που συνέδεε την Κομοτηνή με το Διδυμότειχο. Ο Σουλτάνος έβαλε τότε 12 ανθρώπους φύλακες από το χωριό που θα τους έπαιρνε τα κεφάλια αν ληστευόταν το θησαυροφυλάκιο. Μια άλλη θύμηση όπως μας ενημερώνουν οι κάτοικοι του χωριού μας λέει: Όταν έγινε ο υποχρεωτικός εκμωαμεθανισμός των χριστιανών της περιοχής τους μετέφεραν όλους στην περιοχή Σέχεμα Κεδίκ (γρήγορο πέρασμα, πέρασμα επιλογής). Όσοι από φόβο ασπάσθηκαν των Μωαμεθανισμό έμειναν ζωντανοί. Πρόκειται για τους ανθρώπους του κατάγονται από τα Πομάκικα χωριά Κέχρος, Χαράδρα, Άνω Καμπή, Βούρλα, Κάμπος, Κάτω Καμπή, Κερασιά, Χαμηλό, Χλόη, Μικρό Κέχρο καθώς επίσης και όλα τα άλλα ορεινά πομακικά χωριά. Όσοι αρνήθηκαν να δεχθούν το Ισλάμ, σφαγιάσθηκαν στην περιοχή Kanara Kedik (Πέρασμα Σφαγής, ανοιχτή πληγή αίματος). Την εποχή εκείνη χρονολογείται και το όνομα της τοποθεσία Kuziler (κορίτσια). Εδώ στην περιοχή Kojaele, 40 κορίτσια σφαγιάσθηκαν επειδή αρνήθηκαν να δεχθούν τον υποχρεωτικό εκμωαμεθανισμό. Κάθε χρόνο στο μέρος αυτό του Αγίου Αθανασίου 15 Μαΐου (παλαιό ημερολόγιο). Οι Πομάκοι διοργάνωναν κουρμπάνι στη μνήμη των σφαγιασθέντων κοριτσιών.

Σημείωση Συντάκτη: Ψάχνοντας και συγκρίνοντας τις ημερομηνίες και τις γιορτές που γίνονταν εκεί στις περιοχές των πομακικών χωριών διαπιστώνουμε ότι το μακρύ χέρι γνωστού κέντρου έχει βάλει γερά τα νύχια του εκεί. Έτσι λοιπόν 40 ημέρες μετά το Χιντερλές έξω από την Χλόη τελούν πανηγύρι με θυσία κουρμπάνι όπου πάντα παρευρίσκεται ανώτερος - υπάλληλος του τουρκικού προξενείου. Εκεί λοιπόν εορτάζουν το Kirk (40), δηλαδή εκεί δήθεν θυσιάστηκαν 40 Γαζήδες Οθωμανοί όταν πήγαν να καταλάβουν τη Θράκη. Τη θυσία θύμηση αυτή την εορτάζουν οι Πομάκοι Αλεβί που γνώριζαν το σκεπτικό της εορτής αυτής. Τώρα λοιπόν εορτάζεται από τους Σουνίτες, έφτιαξαν και τα ανωτέρω παραμύθι των 40 Γαζήδων. Έτσι αυτή η εορτή που γινόταν προς τιμή των 40 σφαγιασθέντων χριστιανών κοριτσιών που δεν αλλαξοπίστησαν, αφού άλλαξαν την τοποθεσία τα πονηρά κέντρα άλλαξαν και το σκεπτικό της γιορτής, άλλωστε ποιος Πομάκος θα μπορούσε να έλθει ενάντια στο παραμύθι που έφτιαξε το μακρύ χέρι της Τουρκίας.
Έτσι λοιπόν δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι έχει αλλαχθεί όλο το σκεπτικό της γιορτής για να εξυπηρετήσει άλλους ύποπτους σκοπούς. Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι Πομάκοι δεν είχαν σχέση με τον πόλεμο των Οθωμανών και την εκστρατεία του αλλαξοπιστήσαντα Γαζή Εβρενός κατακτητή της Θράκης. Αυτοί αλλαξοπίστησαν μετά το 1680 και είναι πολλά τα σημεία στις περιοχές τους όπου όσοι δεν αλλαξοπίστησαν σφαγιάσθηκαν δίπλα στο ποτάμι μέχρι που το νερό έγινε κόκκινο ή αυτοκτόνησαν πέφτοντας από κορυφές βουνών.

Θυμάμαι πριν 25 χρόνια περίπου είχα πάει στη Σαρακηνή εκεί φίλοι Πομάκοι του χωριού μου έλεγαν πως γίνεται όταν σκάβουμε στο κάτω νεκροταφείο να θάψουμε κάποιον βρίσκουμε χάλκινους σταυρούς ή χάλκινα δαχτυλίδια με σταυρό. Τους έλεγα εκεί είναι οι ρίζες σας, διαβάστε, ρωτήστε παλαιότερους και θα σας εξηγήσουν.
Μια άλλη θύμηση των σλαβόφωνων υπάρχει για το χωριό Yuchkatlar. Αυτό το όνομα προήλθε από 3 κορίτσια που σφαγιάσθηκαν σε αυτό το μέρος γιατί αρνήθηκαν να γίνουν Μωαμεθανές. Αυτές τις έθαψαν εκεί δίπλα στο χωριό αυτό.
Όσοι Πομάκοι δεν αλλαξοπίστησαν έφυγαν και ζούσαν μέσα στα γύρω δάση. Σύμφωνα μάλιστα με την παράδοση τους προστάτευε ο Γενίτσαρος Σουλεϊμάν. Ο Πασάς όμως δεν του συγχώρεσε και τον δολοφόνησαν με δόλιο τρόπο στην περιοχή του χωριού Ποντίκια. Σε ανάμνηση της προστασίας τους, ο ντόπιος πληθυσμός ονόμασε αυτήν την κορυφή Suleymanovo Padalo. Κάθε χρόνο και σε αυτό το μέρος του Αγίου Αθανασίου θυσίαζαν 200 αρνιά κουρμπάνι και έλεγαν "Ο Θεός να προστατεύει την ψυχή του Σουλεϊμάν". Στο μέρος αυτό υπήρχε τουρμπές (τάφος) όπου ήταν θαμμένος ο προστάτης των χριστιανών. Αυτό το μέρος το έλεγαν και εκκλησία.
Τον δολοφόνο του Σουλεϊμάν τον σκότωσαν οι κάτοικοι του χωριού εκεί δίπλα στην Σάπκα στην περιοχή Konatshe. Μέχρι το 1913 πριν την καταστροφή του χωριού, όλοι όσοι περνούσαν από αυτό το μέρος που πέταξαν τον φονιά του Σουλεϊμάν πετούσαν εκεί μια πέτρα και έλεγαν "ανάθεμα". Σιγά - σιγά υψώθηκε εκεί ένας σωρός από πέτρες, ήταν έκφραση κατάρας του κόσμου που ζούσε εκεί.

Τα Ποντίκια μαζί με την Μαρώνεια ήταν τα μεγαλύτερα χριστιανικά χωριά της Ροδόπης. Επίσης από τα Ποντίκια υπήρχαν οικογένειες που συγγένευαν εξ αίματος με τους Πομάκους του Κέχρου και άλλων γύρω πομάκικων χωριών. Έτσι για παράδειγμα η οικογένεια του προέδρου του Κέχρου είχε συγγένεια με την οικογένεια του Tsitelkovski και του Karadzhovia. Αποκαλούσε ο ένας τον άλλον θείους, οι γυναίκες δεν κρύβονταν από τους άνδρες των οικογενειών των Ποντικιών. Ο Dimitar Slavkov και ο γιος του Slavko και πολλοί άλλοι όταν επισκέπτονταν τον Κέχρο το 1941-44, γινόταν δεκτοί ως πολύ στενοί συγγενείς. Αυτή η συγγένεια χρονολογείται πολλά χρόνια προς τα πίσω.

Εκκλησίες στα Ποντίκια
Μέχρι το 1856 που δημοσιεύθηκε από τον Σουλτάνο το Χατ-ι Χουμαγιούν (ήταν διάταγμα που επέφερε τη σημαντικότερη αναδιοργάνωση των τριών μη μουσουλμανικών θρησκειών που υφίσταντο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία). Ο εκκλησιασμός τους τελούνταν σε κλειστούς χώρους ή σε πολύ μικρά παρεκκλήσια για να μη προκαλούν τους Οθωμανούς. Το 1844 με σουλτανικό φιρμάνι ανήγειραν την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, ύστερα άρχισαν να χτίζουν ορισμένα παρεκκλήσια, το ένα βρισκόταν κοντά στην εκκλησία με θολωτή στέγη χτισμένο εξ ολοκλήρου από πέτρα. Το άλλο ήταν στο Μπιτ Παζάρ, στο βωμό προς τιμή του Αγίου Δημητρίου, ένα άλλο ήταν στην περιοχή Πουλιανάτα του Αγίου Αθανασίου στις 30 Ιανουαρίου (παλαιό ημερολόγιο). Το παρεκκλήσι της Pceva βρισκόταν στο δρόμο προς την Σάπκα και γιόρταζε την Πεντηκοστή. Το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας βρισκόταν στο Kalagerski Kamen (στον Καλόγερον το βουνό). Και το παρεκκλήσι της Αγίας Πέτκας (Αγία Παρασκευή) στην περιοχή της Εκκλησίας Ισοκάτων, 5 χιλιόμετρα δυτικά του χωριού. Ένα ακόμη παρεκκλήσι υπήρχε σ' αυτήν την περιοχή του Αγίου Γεωργίου. Ανήμερα του Αγίου (6 Μαΐου) θυσίαζαν αρνιά. Στον τάφο του Γενίτσαρου Σουλεϊμάν γιόρταζαν του ανοιξιάτικο Άγιο Αθανάσιο στις 15 Μαΐου. Θυσίαζαν 150-200 παχιά αρνιά ορισμένες οικογένειες για την υγεία των μελών τους. Τα αρνιά αυτά τα έσφαξαν στη μνήμη του Γενίτσαρου Σουλεϊμάν που τόλμησε να προστατεύσει τον χριστιανικό πληθυσμό της περιοχής αυτής.

Η κεντρική εκκλησία του Αγίου Δημητρίου ήταν εξοπλισμένη με όλα τα απαραίτητά της. Οι τοίχοι της ήταν από γρανίτη και μάρμαρο, τα θεμέλια της ήταν ένα μέτρο μέσα στο έδαφος, οι πέτρες ήταν κολλημένες μεταξύ τους με τσιμέντο. Η στιγμή ήταν ξύλινη και σκεπασμένη με πέτρινες πλάκες. Την Μεγάλη Παρασκευή πλούσιοι χωρικοί συναγωνίζονταν ποιος θα "αγόραζε" πιο ακριβά τις εικόνες του Χριστού, της Παναγίας κλπ. αγίων μεταφέροντας τες μέσα στο χωριό για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους. Μερικές φορές οι αμοιβή ανερχόταν σε 10-15 χρυσές λίρες.
Μέχρι το 1844 ποιοι ήταν ιερείς δεν γνωρίζουμε, ο πρώτος ιερέας που διορίστηκε στη νεόκτιστη εκκλησία ήταν ο ιερέας Milik με καταγωγή από το Ivaylograd. Ήταν ιερέας για 40 χρόνια από το 1844 μέχρι το 1884. Γνώριζε λίγα γράμματα αλλά είχε πολύ καλές σχέσεις με τον Έλληνα Μητροπολίτη της Κομοτηνής και πάντα προσπαθούσε να εμφυσήσει το ελληνικό πνεύμα στους χωρικούς αυτούς.
Το 1884 παρέδωσε την εκκλησία στον ιερέα Ηλία Αγγέλοβ Μπακερτζίεβ ο οποίος γεννήθηκε στα Ποντίκια το 1859. Αυτόν τον σπούδασε ένας πλούσιος Έλληνας στην Αλεξανδρούπολη και τον έπεισε να γίνει ιερέας πιστεύοντας μάλιστα ότι θα λειτουργούσε υπέρ του Ελληνισμού. Αυτός κατηχήθηκε και έμαθε τα εκκλησιαστικά θέματα από τον Έλληνα Μητροπολίτη της Κομοτηνής. Εκείνη την εποχή πρόεδρος του χωριού ήταν ο Τσολάκ Βάλτσο. Αυτός ήταν εντεταγμένος στον αγώνα της Εξαρχίας κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, έτσι όταν πήγε σε χωριό του να αναλάβει ο Παπά Ηλίας βρήκε αντίσταση από ορισμένους κατοίκους και πίεση να ενταχθεί στην Εξαρχία. Στη διάρκεια 6 ετών μέχρι το 1890 η εκκλησία σφραγίσθηκε δύο φορές από τους Οθωμανούς αστυνομικούς και τον εκπρόσωπο της Μητρόπολης Μαρωνείας. Το σκουλήκι όμως του βουλγαρικού εθνικισμού και της εξαρχίας δούλευε, έτσι στις 4 Δεκεμβρίου του 1890 μετά από σφοδρές πιέσεις έχοντας μαζί και τις υπογραφές όλων των χωρικών ο Παπά Ηλίας στάλθηκε στον αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο, τον προϊστάμενο της Εξαρχικής Επισκοπής Αδριανούπολης. Του ζήτησαν να μεσολαβήσει στον Έξαρχο Ιωσήφ Α' για να γίνουν δεκτοί στην βουλγαρική Εξαρχική Εκκλησία. Το αίτημα αυτό παραδόθηκε και στον εκπρόσωπο της Οθωμανικής κυβέρνησης. Έτσι λοιπόν ο ελληνοσπουδαγμένος αυτός ιερέας Ηλίας και άνθρωπος των Ελλήνων μετά από τις πιέσεις των χωριανών του και παρά τη θέλησή του έγινε η αιτία τα Ποντίκια να ενταχθούν από τα πρώτα χωριά της Ροδόπης και που αναγνώρισαν την Εξαρχία.

Σύμφωνα με την αναφορά του Έλληνα Μητροπολίτη της Μαρώνειας από την Κομοτηνή Νικολάου, το 1886, ένα χρόνο αφότου έγινε ιερέας στο χωριό ο παπά Ηλίας, ξέσπασε ο πρώτος καυγάς για το κλείσιμο της Εκκλησίας. Το 1888, ο ιερέας Ιβάν Κόεφ, πρωτοσύγγελος της Εξαρχικής Μητρόπολης Αδριανούπολης περιόδευσε σε όλα τα σλαβόφωνα χωριά της Ροδόπης όπως και στα Ποντίκια ενθαρρύνοντάς τους να αποχωριστούν από το Πατριαρχείο και να ενταχθούν στην Εξαρχία. Έτσι λοιπόν εντάχθηκε αυτό το χωριό στη βουλγαρική Εξαρχία όπως προαναφέραμε. Στο κέντρο του χωριού ήταν η πλατεία. Γύρω υπήρχαν τα μαγαζιά, το χάνι, το σχολείο και η εκκλησία στο κάτω άκρο. Βόρεια του χωριού βρίσκεται ο Μεγάλο Νεκροταφείο, πιο ανατολικά υπήρχε μια μικρότερη πλατεία το Μπίτ Παζάρ. Βόρεια του χωριού βρισκόταν το Suleimanovo Padolo (η εκκλησία). Ο δρόμοι ήταν στενοί, ξύλα, αλεύρι και άλλες προμήθειες μεταφέρονταν με γαϊδούρια, άλογα και μουλάρια, για μεγαλύτερα φορτία προσλάμβαναν καμήλες από την Αλεξανδρούπολη.
Στο σχολείο του χωριού σλαβόφωνοι διδάσκαλοι μέχρι το 1895 τους δίδασκαν την ελληνική γλώσσα και ανάγνωση. Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν κυρίως σίκαλη για το ψωμί τους, επίσης ασχολούνταν πολύ με την κτηνοτροφία. Στις 4-5 Σεπτεμβρίου 1913 οι βασιβοζούκοι Τούρκοι πυρπόλησαν όλο το χωριό χρησιμοποιώντας και το πετρέλαιο που έπαιρναν από τα μαγαζιά του χωριού. Το χωριό ισοπεδώθηκε, δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα. Μόνο τα θεμέλια της εκκλησίας ξεχώριζαν και γύρω - γύρω σωροί από πέτρες από τα κατεστραμμένα από τη φωτιά σπίτια. Ότι υπήρχε μέσα στην εκκλησία τα ιερά σκεύη, οι εικόνες, όλα κάηκαν και ότι γυάλινο υπήρχε έλιωσε.

Στο χωριό μέσα αν και οι περισσότεροι κάτοικοι το είχαν εγκαταλείψει επτά άτομα άρρωστοι, παππούδες και ένα 5χρονο αγόρι τους έσφαξαν όλους με τα μαχαίρια. Αρχηγός των Βασιβοζούκων ήταν ο Εσρέφ Μπέης και ο ταγματάρχης του τακτικού στρατού Σουλεϊμάν Ασκέρι Μπέη. Τελικά οι καταγόμενοι από τα Ποντίκια που σκοτώθηκαν στο χωριό και στα γύρω δάση από τους Οθωμανούς ήταν περί τα 300 άτομα.
Στα τέλη του 1913 από τους διασκορπισμένους κατοίκους των Ποντικιών εγκαταστάθηκαν οι περισσότεροι στα Αρριανά όπου έκτισαν μια εκκλησία με ιερέα τον χωριανό τους παπά Ηλία Αγγελόβ. Άραγε σε ποιο σημείο του χωριού βρισκόταν αυτή η εκκλησία και σήμερα υπάρχουν θεμέλιά της;
Το 1919 ο Γάλλος Γενικός Διοικητής της Διασυμμαχικής Κυβέρνησης έδωσε όλα τα δικαιώματα στους σλαβόφωνους. Στις 14 Μαΐου 1920 απελευθερώθηκε η Θράκη από τον ελληνικό στρατό. Τότε ένα μεγάλο μέρος των Ποντικιωτών παρέμεινε στη Θράκη και ζούσαν σε διάφορα άλλα χωριά εκτός από 30 οικογένειες που εγκαταστάθηκαν εκ νέου στο χωριό τους χτίζοντας καλύβες.
Το 1921-22 που διεξήχθη ο ελληνοτουρκικός πόλεμος πολλοί από τα Ποντίκια πολέμησαν μαζί με τους Έλληνες κατά των Τούρκων. Με την εγκαθίδρυση της ελληνικής εξουσίας στη Δυτική Θράκη άνοιξαν εσπερινά σχολεία εκμάθησης ελληνικής γραφής και ανάγνωσης για τους ενήλικες και ημερήσια σχολεία για τους νέους σλαβόφωνους.
Την 1 Μαρτίου 1924 με την υπογραφή του πρωτοκόλλου μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας δημιουργήθηκε Επιτροπή "Εθελουσίας" Αποδημίας Ελλήνων από την Αν. Ρωμυλία και σλαβόφωνων της Ελλάδος. Έτσι όσοι είχαν απομείνει εγκατέλειψαν την Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν σε χωριά του Κάρτζαλι, Rezbartsi, Gluhar, Gledka, Veselchan και αλλού.
Πάντως οι σλαβόφωνοι αυτοί που ομιλούσαν τη σκοπιανή διάλεκτο αν από τα παλιά χρόνια βρισκόταν υπό ελληνική διοίκηση δεν θα άφηνε να μπει το σκουλήκι της Εξαρχίας ούτε του βουλγαρικού εθνικισμού οπότε τώρα όλους αυτούς τους χριστιανούς θα τους είχαμε συμπολίτες μας, θα είχαν διδαχθεί την ελληνική Παιδεία και μόνο ίσως οι παλαιότεροι από αυτούς θα ομιλούσαν την σκοπιανή διάλεκτο.
Τέλος η Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής με τον άξιο και πολυπράγμονα Μητροπολίτη μας κ.κ. Παντελήμονα μια και από τα παλιά χρόνια εκτός μικρού διαστήματος το χωριό αυτό ανήκε εκκλησιαστικά στη δικαιοδοσία της θα πρέπει να χαρτογραφήσει, φωτογραφήσει και όπου μπορεί να αναστηλώσει τουλάχιστον την κεντρική εκκλησία του χωριού που την έκτισαν με σουλτανικό φιρμάνι το 1844 καθώς επίσης και τα εξωκκλήσια του χωριού αυτού. Επίσης το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, το Τμήμα Ιστορίας Εθνολογίας με τον άξιο πρόεδρο της κ. Γιώργο Τσιγάρα θα μπορούσε να κάνει έρευνα για το πολύπαθο αυτό χωριό.

Πηγές  Σαχανλή: Ιστορία
και Εθνογραφική έρευνα,
δρ Iliya Slavkov, Boryana Dimitrova