Θρακόμελο: Επιτακτική η ανάγκη αλλαγής της φύσης των εκδηλώσεων των πολιτιστικών συλλόγων στα Ελευθέρια Θράκης

Επιτακτική χαρακτηρίζει την ανάγκη αλλαγής της φύσης των εκδηλώσεων των πολιτιστικών συλλόγων στα Ελευθέρια Θράκης ο Στέλιος Ματακάκης, εκ μέρους του «Μ.Σ Θρακόμελο». Σε συνέχεια της δημόσιας τοποθέτησης στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης ο "Χ" ζήτησε να αναπτύξει περαιτέρω την σκέψη του. Ο λόγος σε εκείνον:

"Εκείνο που μας ώθησε στο να παρέμβουμε και να υποστηρίξουμε δημόσια την θέση μας για μια τέτοια αλλαγή, προκύπτει, αφ’ ενός από την εμπειρία μας και τις παραστάσεις που έχουμε συλλέξει όλα αυτά τα χρόνια που δραστηριοποιούμαστε μουσικά σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, αλλά και στο εξωτερικό. Είχαμε την τύχη να συνεργαστούμε με κορυφαίους μουσικούς του χώρου μας, αλλά και με χοροδιδασκάλους, χορευτικά σωματεία, πολιτιστικά ιδρύματα, κλπ. Όλα αυτά μας τροφοδότησαν με εικόνες και εμπειρίες, τις οποίες και συγκρίνουμε με τα αντίστοιχα τεκταινόμενα στην πόλη μας. Αφ’ εταίρου, οι εγκύκλιες σπουδές μας στο αντικείμενο της παραδοσιακής μουσικής, όχι μόνο στην μορφολογική της ανάλυση, αλλά εντασσόμενη στο επιτελεστικό της πλαίσιο και έτσι όπως αυτό υποστηρίζεται από τις επιστήμες της ανθρωπολογίας του χορού και της εθνομουσικολογίας, μας επιτρέπουν να παίρνουμε σήμερα θέση, προκειμένου να επανα-οριοθετήσουμε ως πολίτες της Κομοτηνής και ως Θρακιώτες τη σχέση μας με την διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Το βασικό ερώτημα που προκύπτει εδώ είναι το εξής: Ο παραδοσιακός χορός λειτουργεί ως εύπεπτο καταναλωτικό προϊόν ή ως συλλογική έκφραση;

Προφανώς, το ζήτημα που επιχειρείται να ανοίξει εδώ δεν μπορεί να καλυφθεί μέσα σε λίγες γραμμές, καθώς αποτελεί θεματικό πεδίο των παραπάνω επιστημών (και όχι μόνο), για το οποίο έχουν ειπωθεί πολλά τα τελευταία χρόνια, σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Το θέμα ωστόσο, είναι πως οι πολιτιστικοί σύλλογοι της πόλης δείχνουν να απαξιώνουν ή να αγνοούν όλη αυτή τη γνώση. Ό,τι και από τα δύο και αν συμβαίνει, σε βάθος χρόνου αυτό, ενδεχομένως, να αποβεί καταστροφικό για τον λαϊκό μας πολιτισμό και έτσι όπως αυτός διαχειρίζεται στην πόλη μας.

Αρκεί να ανατρέξει κανείς στους σκοπούς ίδρυσης των περισσότερων χορευτικών συλλόγων και θα διαπιστώσει πως ένας από τους βασικότερους είναι, όπως αναφέρεται, "η διάσωση και η διάδοση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς". Ποια παράδοση ακριβώς διασώζεται, και με ποιους τρόπους διαδίδεται; Μέσω ποιων παιδαγωγικών μεθόδων έρχονται σε επαφή τα νέα παιδιά με τους παραδοσιακούς χορούς; Τι γνώσεις και τι συναισθήματα αναπτύσσουν όταν θα πρέπει να εμφανιστούν σε μια σκηνή, και κάτω από την πίεση των φωνών των χοροδιδασκάλων, αλλά και του άγχους της προβολής να πρέπει να εκτελέσουν όλες τις χορευτικές φιγούρες "άψογα"; Τι ενδιαφέρον μπορεί να προκαλεί μια τέτοια παρουσίαση των χορών και των εθίμων σε έναν έφηβο, ο οποίος ζει στην ψηφιακή εποχή; Ο καθένας μπορεί να δώσει τις δικές του απαντήσεις. Εμείς, ωστόσο, συντασσόμαστε με την άποψη πως, όσοι διαχειρίζονται τον παραδοσιακό χορό και τη μουσική θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτά δημιουργήθηκαν, έδρασαν, και έφτασαν από γενιά σε γενιά στα χέρια μας.

Η παραδοσιακή μουσική και ο χορός, στις προβιομηχανικές κοινότητες της υπαίθρου της Θράκης, είχαν πολύ-επίπεδο ρόλο. Δεν αποτελούσαν απλώς, το μέσον για την διασκέδαση των ανθρώπων, όπως μονόπλευρα τείνει να προτάσσει η σημερινή εποχή, αλλά μέσω του τραγουδιού και του χορού αποτυπωνόταν οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, οι προσλαμβάνουσες τους για τη ζωή και την Φύση, οι φόβοι τους, γεγονότα που προκαλούσαν τα ήθη της εποχής, οι έρωτες, η πίκρα για την ξενιτιά και πάρα πολλά άλλα. Αρκεί να λάβουμε υπ’ όψιν μας πως το τραγούδι είχε και εκπαιδευτικό χαρακτήρα: τα νεότερα μέλη της κοινότητας μάθαιναν τους άγραφους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς και τα όρια των ηθών της κοινότητάς τους από τα μεγαλύτερα μέλη μέσω των τραγουδιών. Σε ό,τι αφορά το κομμάτι του χορού, αρκεί να διερωτηθεί κανείς ποια ψυχολογικά, αλλά και πρακτικά πεδία κάλυπτε η καθιερωμένη κυριακάτικη συνάθροιση των ανθρώπων στην πλατεία του χωριού τους και η ανάγκη να εκφραστούν μέσω του τραγουδιού και του χορού συλλογικά.

Θα μπορούσαμε να μακρηγορήσουμε αναφέροντας περισσότερες πληροφορίες για το πρίσμα μέσω του οποίου αντικρίζουμε την παράδοσή μας. Ωστόσο δεν είναι η προτεραιότητά μας αυτή, ούτε και ο ρόλος μας. Ο σκοπός μας είναι να προβληματίσουμε τους συμπολίτες μας που ασχολούνται με τον παραδοσιακό χορό και να αρχίσουν να διερευνούν περισσότερες πτυχές του, και να μην μένουν μόνο στο κομμάτι της τεχνικής του χορού. Είναι αληθές ότι ο τρόπος που παρουσιάζεται ο παραδοσιακός χορός για πολλά χρόνια στην πόλη μας έχει την βάση του σε παλαιότερες θεωρίες και θεάσεις περί του τρόπου διαχείρισης του παραδοσιακού χορού. Τα χρόνια πέρασαν, σε πολλές πόλεις τα πράγματα εξελίχθηκαν, όμως εμείς επιμένουμε σε αυτό τον αναχρονιστικό τρόπο παρουσίασης, που κατά την άποψή μας, δεν έχει να προσφέρει τίποτα το καινούργιο πια.

Επιπλέον, ουκ ολίγες φορές γίναμε μάρτυρες ενός, άνευ περιεχομένου, ανταγωνισμού μεταξύ των συλλόγων, ο οποίος και καλλιεργείται ακριβώς από την ίδια την φύση που εμπεριέχει η έννοια της "παράστασης". Η υφή αυτής της έννοιας είναι ικανή να αναδεικνύει, δυστυχώς, τέτοιου είδους συναισθήματα, καθώς μετατρέπει την χαρά του χορού σε ένα πεδίο αντιπαράθεσης και ενός άτυπου διαγωνισμού, όμοιου με ενός talent show.  

 Ένας πολύ σημαντικός άξονας που επίσης μας απασχολεί, είναι ο ρόλος των μουσικών στο υπάρχον πλαίσιο των εκδηλώσεων. Ως γνωστόν, σε όλες τις εθιμικές επιτελέσεις, αλλά και στα γλέντια και τους χορούς, οι μουσικοί βρισκόταν σε άμεση, μη λεκτική πολλές φορές, επικοινωνία με τους χορευτές. Η τόσο βαθιά αυτή επικοινωνία οδηγούσε στην κορύφωση του γλεντιού, και έτσι, τόσο οι μουσικοί, όσο και οι χορευτές έφταναν ως το σημείο της έκστασης. Σήμερα οι μουσικοί περιορίζονται από το ασφυκτικό πλαίσιο που επιτάσσει η φύση της "παράστασης", κι έτσι ο μουσικός μετατρέπεται σε έναν απλό διεκπεραιωτή μιας εκδήλωσης, ίδιο με τον ρόλο που μπορεί να έχει ένα CD ή κάποιο αρχείο μουσικής.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα παραπάνω, η πρόταση μας για το καινούργιο πλαίσιο εκδηλώσεων, περιλαμβάνει την δημιουργία πολλών θεματικών γλεντιών, και αν όχι την κατάργηση, την δραστική μείωση του χρόνου εμφάνισης των πολιτιστικών συλλόγων. Έχουμε την τύχη να ζούμε σε μια πόλη, οι κάτοικοι της οποίας έλκουν την καταγωγή τους από διαφορετικά μέρη του ελληνισμού: ντόπιοι, Ανατολικοθρακιώτες, Ανατολικορωμυλιώτες, Εβρίτες, Πόντιοι, Σαρακατσάνοι, Καππαδόκες, Αρβανίτες, κ.α. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να αποδειχτεί το δυνατό χαρτί της πόλης, καθώς θα μπορούσε δυνητικά να αποτελέσει πόλο έλξης των κατοίκων των γύρω περιοχών. Κάθε ένας σύλλογος να οργανώνει το γλέντι του σε ξεχωριστό σημείο, διαφορετική ημέρα. Ο χώρος της κεντρικής πλατείας δεν ενδείκνυται σε καμία περίπτωση για κάτι τέτοιο, καθώς η αισθητική των εκεί καταστημάτων δεν συνάδει με το ύφος και τη διάθεση που επιχειρείται να δημιουργηθεί σε ένα παραδοσιακό γλέντι.

Τα μηνύματα που μέχρι στιγμής λάβαμε από την πλευρά της δημοτικής αρχής είναι ενθαρρυντικά. Μένει να προχωρήσουν και οι σύλλογοι στο επόμενο βήμα και να υιοθετήσουν την πρόταση αυτή. Πιστεύουμε πως και οι ίδιοι οι πολίτες της Κομοτηνής θα αγκαλιάσουν μια τέτοια προσπάθεια, καθώς σε παρόμοια εγχειρήματα κατά το παρελθόν έδειξαν να τα στηρίζουν έμπρακτα, π.χ. αποκριάτικες εκδηλώσεις του Δήμου.  Για εμάς το νόημα της παράδοσης, αυτό που προκύπτει από την ανθρωπολογική της μελέτη, είναι το εξής: σεβασμός, αλληλεγγύη, συνεργατικότητα.

Αγαπητοί σύλλογοι, αν επιθυμείτε όντως να διασώσετε και να διαδώσετε την πολιτιστική μας κληρονομιά, όπως διατείνεστε, υιοθετήστε και εφαρμόστε τις παραπάνω έννοιες. Τα "σωστά" βήματα, οι φανταχτερές φορεσιές και τα τεχνητά χαμόγελα επάνω στην εξέδρα δεν αρκούν… Ας αποδείξουμε στην επόμενη γενιά για ποιον, πραγματικά, λόγο αγαπήσαμε όλοι μας την παράδοσή μας."