Η ιστορία της Θράκης μέσα από τις λέξεις

Με μία ενδιαφέρουσα ομιλία με έντονο τοπικό "χρώμα" ξεκίνησαν κι επίσημα οι εκδηλώσεις των Ελευθερίων Θράκης, στην πόλη της Κομοτηνής, το απόγευμα της Τετάρτης 2 Μαΐου στο αμφιθέατρο του ιδρύματος Παπανικολάου. Εκεί κλήθηκε να πραγματοποιήσει την εναρκτήρια ομιλία η κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών Δ.Π.Θ. και καθηγήτρια Γλωσσολογίας Ζωή Γαβριηλίδου με θέμα "η ιστορία της Θράκης μέσα από τις λέξεις".

Την κεντρική ομιλήτρια προσφώνησε η πρόεδρος της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Πολιτισμού, Παιδείας, Αθλητισμού και δημοτική σύμβουλος Κομοτηνής Νατάσα Λιβεριάδου, η οποία μίλησε για την έμφαση που δίνεται κάθε χρόνο - από πλευράς ΔΚΕΠΠΑ Κομοτηνής - ώστε η εναρκτήρια ομιλία να είναι σοβαρή και να έχει σχέση με την ιστορία της περιοχής. Μίλησε με τα καλύτερα λόγια για την κα Γαβριηλίδου και ζήτησε από το κοινό να "αγκαλιάσει" όλες τις εκδηλώσεις των Ελευθερίων από 2 έως 15 Μαΐου, που είναι αφιερωμένες στην 98ο επέτειο της ενσωμάτωσης της Κομοτηνής στον ελληνικό κορμό. 

Η ΟΜΙΛΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΠΟΣΠΑΜΑΤΑ
Με την παραδοχή ότι "οι γλώσσες δεν έχουν σταθερό και αμιγές λεξιλόγιο", ξεκίνησε την ομιλία της η κα Γαβριηλίδου, για να συνεχίσει ως εξής: "Το λεξιλόγιο, σαν την κινούμενη άμμο, υπόκειται σε έντονη γλωσσική μεταβολή, η οποία σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στον δανεισμό, δηλαδή σε επίδραση λεξιλογίου άλλης γλώσσας. Επίσης, το λεξιλόγιο δεν είναι αμιγές, είναι πολυσυλλεκτικό, δηλαδή τα στοιχεία του προέρχονται από πολλές πηγές, π.χ. κληρονομιά από προηγούμενες φάσεις της ιστορίας της γλώσσας ή δανεισμό από άλλες γλώσσες.

Kληρονοµηµένες λέξεις μιας γλώσσας χαρακτηρίζονται αυτές που περνούν µε τον προφορικό λόγο από γενιά σε γενιά και ανάγονται απευθείας στη γλώσσα από την οποία αυτή προέρχεται. Οι κληρονομημένες λέξεις της νέας ελληνικής είναι αυτές που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά (ουρανός, πατέρας, γη), την ελληνιστική κοινή (αλώνι, κίτρινος) ή τη μεσαιωνική ελληνική (ψωνίζω, ψίχα)". 

Σε άλλο σημείο του λόγου της εξήγησε ότι "το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται σε μια δεδομένη συγχρονία σε μια περιοχή αποτελεί καθρέφτη της ιστορίας της, αντανακλά ιστορικά γεγονότα και είναι δείκτης του πολιτισμικού επιπέδου. Πιο συγκεκριμένα, τώρα, το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται σήμερα στην ελληνική που ομιλείται στη Θράκη είναι πολυστρωματικό, συνυπάρχουν δηλαδή, στη σημερινή γλωσσική συγχρονία στη Θράκη, πάμπολλα στοιχεία που προέρχονται από γλωσσικές στρώσεις διαφορετικού βάθους, που φτάνουν ίσαμε το απώτερο παρελθόν. Αυτές οι γλωσσικές στρώσεις αποτελούν τους καλύτερους μάρτυρες της ιστορίας της Θράκης, για την ακρίβεια την αποτυπώνουν και αυτό θα επιχειρήσουμε στη σημερινή ομιλία: Να ανατρέξουμε στο ιστορικό παρελθόν αλλά και το παρόν της Θράκης μέσα από τις λέξεις". 

Κατόπιν έκανε μία μακρά και ενδιαφέρουσα αναφορά στην Θράκη μέσα από τις λέξεις στην αρχαία εποχή, τη ρωμαϊκή εποχή, τη βυζαντινή εποχή, την άλωση από τους Φράγκους και την οθωμανική κατάκτηση, τη νεώτερη ιστορία, για να φτάσει στην ιστορική αναφορά της ενσωμάτωσης της Θράκης στον ελληνικό κορμό και στο σήμερα. 

ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Ενδιαφέρον παρουσίασε και το λεξιλόγιο που ανέδειξε η Ζωή Γαβριηλίδου, φέρνοντας μνήμες κυρίως στους μεγαλύτερους του ακροατηρίου κι αποδεικνύοντας ότι η γλώσσα έχει ιστορική συνέχεια. "Χρέος μας είναι να την διατηρήσουμε", μας είπε άλλωστε λίγο πριν την ομιλία της. Ας δούμε κάποιες από τις εκφράσεις και λέξεις.
Έλεγε η μια μου η γιαγιά
Γιαζίκ!
Η μέση σου είναι στο μεϊντάνι
Τσιγαρίλα λέσι
Ερημιά τζαν τζιν
Ο πεθερός μου
Κιουμουρλούκ’
Κιορ
Η άλλη μου γιαγιά
Ιστέ 
Με πονούν τα ζνίχια μου
Μπακαλούμ‘ας δούμε’!
Επίθετα που περιγράφουν χαρακτήρες, φυσικά παρουσιαστικά κτλ
αχαΐρευτος = ανεπρόκοπος
Απτάλης - απτάλα/απταλού = ατσούμπαλος, απρόσεχτος
Αχμάκης – Αχμάκα = βραδύνους, αργόστροφος
Τιτίζης – τιτίζα = μη-μου-άπτου, υποχόνδριος, τελειομανής.
γιαβουκλούς = ο αγαπητικός, ο ερωμένος, και γιαβουκλού = η ερωμένη, 
γουλιάρης = ο λαίμαργος.
γλαντί = ο καχεκτικός - ο αδύνατος, 
γιαλαντζής = ο ψεύτης. 
πατάκα (θηλυκό)  = ασταθής και παχειά
ντερβίσης = μάγκας
χαϊβάνι = άνθρωπος χαμηλής νοημοσύνης
το αλάνι (ο αλανιάρης, τα αλάνια) = άνθρωποι που συχνάζουν σε ανοιχτούς χώρους, από το τούρκικο alan, και συνεπώς είναι μάγκες.
κιόρ/ κιόρα (θηλυκό) = τυφλός
Λελέκι = πελαργός και μεταφορικά ο πολύ λεπτός άνθρωπος
Μουσαφίρης = φιλοξενούμενος - επισκέπτης
Μπουνταλάς = κουτός - ανόητος
Σαγουσούσης – Σαγουσούσα ή Σαϊγουσούσης - Σαϊγουσούσα = κρυψίνους και δόλιος ίσως και υστερόβουλος.
Ντουγάνι /  Ντογάνι (το) = (μτφ) μικρόμυαλος, αργόστροφος
Ταμαχιάρης / ταμαχιάρια = άπληστος, πλεονέκτης
Σουρτούκης-σουρτούκα = ο συνεχώς περιπλανώμενος, που δεν μένει καθόλου σπίτι
Ουσιαστικά 
Αλμπάνης = ο πεταλωτής.
αλισβερίσι = δοσοληψία.
(τα) βάγια = οι δάφνες της εκκλησιάς.
το κεσάτι-κεσάτια = χρέη, οφειλές
το αντέτι = συνήθεια, έθιμο
πατιρντί = θόρυβος, δυνατός ήχος, patirdi
νταβαντούρι = σύγχυση, φασαρία
μπούζι-πάγος, buz, και "μπουζγκιμπί" = "κρύο σαν χιόνι"
γιαγκίνι = η φωτιά, η πυρκαϊά.
κατμάς = κρέας κατώτερης ποιότητας.
Τσακμάκι = αναπτήρας
το τζέρτζελο/ο τζερτζελές = η κατάσταση που όλοι περνούν καλά και συνδυάζει την διασκέδαση με αστεία ή ευχάριστα περιστατικά.
Τσάρκα = περιπλάνηση, βόλτα
Χούι = ιδιοτροπία
Χουνέρι ή και χ’νέρι = πάθημα-εξαπάτηση
Σοκάκι = δρόμος (για σουρτούκηδες: ‘’ δε σ’ αφήνουν τα σοκάκια!’’)
Τσεσβές (σμυρνιο)
Ρήματα
Νταγιαντίζω = υποφέρω, αντέχω, και επίθετο ανταγιάνιστος = ανυπόφορος. 
γαμπρίζω = φλτερτάρω 
Θαρρεύω = νομίζω-Ηθάρεψα πως ήφυγες. 
Κουντουρντίζω
Επιρρήματα
ανακούρκουδα ή ανεκούρκουδα = οκλαδόν.
(Στα) κουτουρού = ασύνετα-απερίσκεπτα
Ντεμέκ =Το προσποιητό, το δήθεν, το «και καλά», το κατά φαντασίαν.
Ντουγρού = Ίσα, κατ' ευθείαν.

ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΙΣ ΘΡΑΚΙΩΤΙΣΣΕΣ ΓΙΑΓΙΑΔΕΣ
Η κα Γαβριηλίδου ολοκλήρωσε την ομιλία της αναφέροντας τα εξής: "Από αυτό το μακρινό ταξίδι στην ιστορία των λέξεων στη Θράκη συμπεραίνουμε ότι καταγράφεται μια συνομιλία αυτού του υλικού και των εποχών όπου ανήκει μέσα στους αιώνες: Μια συνομιλία πραγματική και όχι φανταστική, που έχει τη δύναμη να μετατρέπει επίλεκτα στοιχεία της διαχρονίας σε ουσία δραστική μέσα στην εκάστοτε συγχρονία. Και έτσι σήμερα πλάι στη λέξη έθιμο χρησιμοποιούμε την έκφραση ‘έτσι για το αντέτι’, αντί για να πούμε εντελώς βλάκας λέμε ‘ντιπ χαιβάνι’ (και το ευχαριστιόμαστε περισσότερο, πλάι στη λέξη συνήθεια έχουμε την έκφραση πρώτα βγαίνει η ψυχή και μετά το χούι, λέμε έχω μπουσαφιριά και σπανιότερα έχω καλεσμένους. Και αυτό είναι πραγματικά ο πλούτος της γλώσσας που προκύπτει από τα ιδιώματα. Άξιο αναφοράς είναι πως στο τέλος η ομιλία αφιερώθηκε στις Θρακιώτισσες γιαγιάδες "που μας μάγεψαν με τα μασάλια τους και τη μαγειρική τους", όπως είπε η ομιλήτρια.