Το Λατομείο Μυλόπετρας των Πετρωτών Ροδόπης

Το Λατομείο Μυλόπετρας των Πετρωτών Ροδόπης είναι ένα γεωλογικό μνημείο σπάνιας ομορφιάς που παραμένει αναξιοποίητο. Η αρχαία παράδοσης της περιοχής, που συνεχίστηκε μέχρι και τις μέρες μας, υπό την προστασία της μεγάλης μητέρας Θεάς που εικονίζεται στο βράχο του Λατομείου.

Στα όρια των Νοµών Ροδόπης και Έβρου, βρίσκεται ο οικισμός των Πετρωτών. Η περιοχή είναι γνωστή στους ντόπιους κυρίως για την απόμερη παραλία της, που βρίσκεται 4 χλμ. νοτίως του ομώνυμου χωριού. Η άγρια ομορφιά του τοπίου και ταυτόχρονα η αίσθηση της απομόνωσης μπορεί να γοητεύσει οποιονδήποτε επισκέπτη. Το βλέμμα του παρατηρητή μπορεί να χαθεί μέσα στον γαλάζιο ορίζοντα του Θρακικού πελάγους και να ταξιδέψει μέχρι τους θεόρατους βράχους των υψωμάτων του Ισμάρου, στα δυτικά, που σχηματίζουν μια φανταστική εικόνα που ομοιάζει με απόληξη πελώριας ουράς δράκου (περίγραμμα Ακρωτηρίου Σέρρειον) που βυθίζεται στη θάλασσα. Το αυθεντικό και αναλλοίωτο στο χρόνο φυσικό τοπίο καθώς και η απαράμιλλη ομορφιά του ευρύτερου χώρου, μπορεί να συνεπάρει ακόμα και τον πιο απαιτητικό φυσιολάτρη ή ερευνητή, παρότι συνεχίζει να βρίσκεται μέχρι και σήμερα, εγκαταλελειμμένος και αναξιοποίητος από τις εκάστοτε τοπικές διοικήσεις.

Σήμα κατατεθέν των Πετρωτών Ροδόπης, είναι ο βράχος της Ακρόπολης, που βρίσκεται στον λόφο του ομώνυμου χωριού. Η ανάβαση στην κορυφή μπορεί να γίνει μόνον από τη βόρεια πλευρά. Η νότια πλευρά του υψώματος, προσφέρει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να θαυμάσει την υπέροχη θέα προς το ηφαιστειακό τοπίο της περιοχής, τη ρεματιά Μακρύς Γιαλός που χύνεται νότια στη παραλία, τα λατομεία μυλόπετρας, το όρος Ίσμαρος και την Ιερή Νήσο Σαμοθράκη, με τους μεγαλοπρεπείς ορεινούς όγκους που ξεχωρίζουν μέσα στο βαθύ γαλάζιο του Θρακικού πελάγους.

Η ανθρώπινη παρουσία στην γύρω περιοχή ξεκινά από τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο, (Φωτιάδης, 2016), ενώ στη κορυφή του βράχου της Ακρόπολης Πετρωτών από τη Χαλκολιθική, όπως αποδεικνύουν τα πέτρινα εργαλεία και τα υπολείμματα προϊστορικής κεραμικής (Μπακαλάκης 1961-62: 259-261). Όστρακα κεραμικής με εγχάρακτη και αυλακωτή διακόσμηση μπορούν να αποδοθούν στην ύστερη Εποχή του Χαλκού και στην πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (Τριαντάφυλλος 1986: 60, 62. Τσιμπίδης – Πεντάζος 1971: 93-94 Σκαρλατίδου 1980: 433). Η ανθρώπινη δραστηριότητα στη θέση αυτή συνεχίστηκε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, τους Βυζαντινούς και Οθωμανικούς χρόνους μέχρι και σήμερα. 

Ο βράχος της Ακρόπολης των Πετρωτών ήταν από την προϊστορική εποχή ένα μεγάλο και υπαίθριο ιερό. Τόσο στη κορυφή όσο και στη ρίζα του βραχώδους ασβεστολιθικού υψώματος, εντοπίζονται λαξευμένες τελετουργικές κοιλότητες, θυσιαστήρια με αυλάκι ροής και διαμπερείς οπές επί του βράχου, ένας ηλιακός κύκλος, λαξευτοί θρόνοι, ένα αβαθές σπήλαιο με βωμό, τοξοτές κόγχες, ένα λαξευτό κυκλικό πηγάδι για καθαρμούς (ή βαπτιστήριο), και άλλοι διάφοροι λαξευτοί βοηθητικοί χώροι. Σύμφωνα με τον Αρχαιολόγο Στ. Κιοτσέκογλου, ο συνδυασμός των τελετουργιών καθαρμού ή βαπτίσματος και της θυσίας των ζώων στους βωμούς, είναι πανομοιότυπος με τις τελετουργίες μύησης, που ασκούνταν στις Καβείριες τελετουργίες στο κοντινό νησί της Σαμοθράκης. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αυτών των κατασκευών χρονολογούνται από τον 7ο αι. π.Χ. στη Σαμοθράκη με τις τελετουργίες να τελούνται καθόλη τη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Όπως τεκμηριώνει το σπουδαίο εύρημα της μολύβδινης σφραγίδας (sigillo) στο σπήλαιο στη ρίζα του βράχου της Ακρόπολης Πετρωτών, που χρονολογείται κατά τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο, όπου γίνονταν τελετουργίες μύησης και προφανώς σφράγιζαν τα ανάλογα δίπτυχα στους μυημένους (Κιοτσέκγλου 2020). 

Η παρουσία της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, με ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά (οφθαλμικές κόγχες), ενσαρκώνεται στον βράχο με την αναγκαία ύπαρξη μίας αρσενικής φαλλικής θεότητας, στην περίπτωσή μας των ακτίνων του Ήλιου, που ως φαλλικό ισοδύναμο την γονιμοποιούν. Η λατρεία της Μητέρας Θεάς και Ήλιου, στον βράχο της Ακρόπολης των Πετρωτών, προϋπήρχε πολύ πριν τον 7ο αιώνα π.Χ. και χάνεται στα βάθη τους απώτατου παρελθόντος (Κιοτσέκογλου 2018, σελ. 148-156). 

Η περιοχή των Πετρωτών είναι επίσης γνωστή για τη έντονη δραστηριότητα του λατομείου εκμετάλλευσης μυλόπετρας, που ξεκινά από την αρχαιότητα και φθάνει ως και τις μέρες μας. 

Από τα Νεολιθικά χρόνια ακόμα, ο βράχος της Ακρόπολης είχε ιδιαίτερη σημασία καθώς πάνω και γύρω από αυτόν, γινόταν εξορύξεις για την κατασκευή πέτρινων εργαλείων. Δυστυχώς, το νεολιθικό λατομείο δεν έχει αξιοποιηθεί τουριστικά, παρόλο που είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία της περιοχής («Κρωβύλη: Το χωριό που αργοσβήνει», άρθρο του Παρ. Ανδρούτσου, Εφημ. Χρόνος, 2019).

Νοτιοδυτικά του γνωστού βράχου υπάρχει ένα δύσκολο μονοπάτι (λόγω εγκατάλειψης, πυκνής βλάστησης και διάβρωσης), που οδηγεί στην κοίτη του ρέματος Μακρύς Γιαλός. Βόρεια και νότια της ρεματιάς και σε ύψος 100 μ. περίπου, δεσπόζουν τα δύο εντυπωσιακά λαξευτικά μέτωπα των Πετρωτών, γνωστά και ως λατομεία μυλόπετρας των Πετρωτών.

Σύμφωνα με τους, Γ. Κοσιάρη και Κ. Μιχαήλ, τα πυροκλαστικά πετρώµατα (των ηφαιστειακών δράσεων) είναι τα πλέον διαδεδομένα πετρώµατα στην περιοχή των Πετρωτών. Οι αδροµερείς τόφφοι επικρατούν των λαπιλλικών και αποτελούνται συνήθως από ηφαιστειακό ύαλον, κρυστάλλους ή θραύσµατα κρυστάλλων (χαλαζία, αστρίων) καθώς και λιθικάθραύσµατα, σε ποικίλες µεταξύ τους αναλογίες.

Η ανάγκη επεξεργασίας των γεωργικών προϊόντων (δημητριακά, ελιές), οδήγησε τον αρχαίο άνθρωπο στην επινόηση κατάλληλων λίθινων εργαλείων για το χέρι. Η εμπειρία έδειξε ότι, το εργαλείο έπρεπε να είναι πιο σκληρό από το προϊόν που ήθελε να αλέσει, να είναι αδρόκοκκο µε τραχεία επιφάνεια για να συγκρατεί τους σπόρους, να λαξεύεται σχετικά εύκολα και να βρίσκεται κοντά στη γεωργική δραστηριότητα. Ο αδροµερής ψαµµίτης ή και χαλαζίτης έχει όλες αυτές τις ιδιότητες, για να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή της μυλόπετρας. Ελλείψει όµως του ψαµµίτη έψαχνε να βρει άλλο πέτρωµα στην περιοχή του και σε µεγάλο βαθµό κατάλληλο για την επίτευξη του σκοπού του. Στην περίπτωση των Πετρωτών, ο Θρακιώτης λαξευτής βρήκε αυτό που επιζητούσε, επάνω στα πυροκλαστικά πετρώµατα (πυροκλαστικό λατυποπαγές) των αντικριστών υψωμάτων Β και Ν του ρέματος.

Η εκμετάλλευση - λάξευση άρχισε από τα χαμηλότερα σηµεία, κοντά στις όχθες του ρέματος και µε την πρόοδο των εργασιών προχωρούσε προς τα ανώτερα επίπεδα όπου σήµερα βρίσκονται τα κύρια λαξευτικά µέτωπα. Παράλληλα τα χαµηλότερα σηµεία αποτελούσαν και τον χώρο απόθεσης των μπαζών.

Η χάραξη και λάξευση των μυλόπετρων γινόταν στο µέτωπο του λατοµείου, γεγονός το οποίο µαρτυρούν οι λαξευµένες µυλόπετρες που δεν πρόλαβαν να αποκοπούν από το µέτωπο. Με την αποκοπή και την αποκαθήλωση µιας μυλόπετρας η τελική της επεξεργασία (φινίρισµα) και η διάνοιξη της οπής άξονα γινόταν στο δάπεδο του λατοµείου. Ο τρόπος μεταφοράς των μυλόπετρων στον χώρο απόθεσης - φόρτωσης γινόταν µέσα από ειδικά κατασκευασμένο αυλάκι - οδηγό (ίχνη του φαίνονταν καθαρά) που ξεκινούσε από το δάπεδο του λατομείου και κατέληγε χαµηλά κοντά στην κοίτη του ρέµατος που ήταν ο χώρος απόθεσης. Αφού σήκωναν την µυλόπετρα όρθια, περνούσαν µέσα από την οπή ένα άξονα τις άκρες του οποίου έδεναν µε σχοινιά και αφού την οδηγούσαν στο στόµιο του καναλιού την άφηναν σιγά σιγά να κυλήσει µέχρι το ρέµα. 

Από τον χώρο απόθεσης γινόταν η φόρτωση σε κάρα και η μεταφορά τους προς την αγορά µέσω της Εγνατίας Οδού όπου ίχνη της βρίσκονται περίπου 500 μ. ΒΔ των λαξευτικών κέντρων. Δεν αποκλείεται και η µεταφορά τους δια θαλάσσης αφού η παραλία Πετρωτών απέχει µόλις 3 - 3,5 χλμ. από τα λατομεία (Κοσιάρης Γ. και Κ. Μιχαήλ, 2004).

Αυτό που μπορεί να προκαλέσει δέος και θαυµασµό στον επισκέπτη, είναι οι δύο υπόγειες αίθουσες εκμετάλλευσης– λάξευσης και τα λαξευμένα σκαλοπάτια που οδηγούν σ` αυτές (η υπόγεια αίθουσα του νότιου μετώπου δεν είναι προσβάσιμη). Η κατάβαση στις υπόγειες αίθουσες είναι επικίνδυνη. Αυτή που ξεχωρίζει για το πελώριο μέγεθος της, είναι η δεύτερη μεγάλη υπόγεια αίθουσα και η κάθοδος σε αυτήν είναι απαγορευτική. Αν κάποιος παρατηρήσει τις διαστάσεις αυτού του πελώριου λαξευτικού κέντρου, θα απορήσει και θα διερωτηθεί για το πώς δημιουργήθηκε όλο αυτό κάποτε. 

Οι μυλόπετρες φαίνεται πως ήταν τα κύρια κατασκευαστικά προϊόντα. Δύο είδη μυλόπετρας λαξευόντουσαν: οι μικρών διαστάσεων που μπορούσαν να περιστραφούν µε το χέρι, οι «οικιακές συσκευές» θα μπορούσαμε να πούμε ή όπως ήταν γνωστά τα «χεροµύλια» και οι ογκωδέστερες μυλόπετρες που ήταν μεγαλύτερων διαστάσεων και η περιστροφή τους γινόταν κυρίως από ζώα ή ακόμη και µε νερό (νερόμυλοι).

Αν συνυπολογιστούν, οι διαστάσεις των λαξευμένων μετωπών, ο όγκος των υπολειμμάτων που έχουν απομείνει και το απαιτούμενο υλικό για την κατασκευή μιας μυλόπετρας, εκτιμάται ότι μπορεί να είχαν λαξευτεί και κατασκευαστεί αρκετές χιλιάδες μυλόπετρες. Ύστερα από προφορική πληροφορία ότι στον βυθό της θάλασσας κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Ζώνης – Μεσημβρίας εντοπίστηκαν μυλόπετρες, ενισχύεται η άποψη ότι το λατομείο των Πετρωτών λειτουργούσε από αρχαιοτάτων χρόνων και µε περιόδους διακοπών, η λάξευση συνεχίστηκε µέχρι και τις μέρες µας. Από πληροφορίες των παλαιότερων κατοίκων της περιοχής, η λειτουργία του λατομείου σταμάτησε λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Κοσιάρης Γ. και Κ. Μιχαήλ, 2004).

Σχόλια Απ. Τσακρίδη: 

Στην κορυφή του Β’ λαξευτικού μετώπου, στη κάθετη επιφάνεια της ΝΔ πλευράς του λόφου και με κατεύθυνση προς το ρέμα, διακρίνονται οι λατρευτικές οφθαλμικές κόγχες της Μεγάλης Μητέρας Θεάς των Θρακών πάνω από τη λαξευμένη ταφική κόγχη. Η παρουσία της Μεγάλης Θεάς (οφθαλμικές κόγχες) που καθαγιάζει το βράχο και της ταφικής κόγχης που δέχεται τις ακτίνες του ήλιου (Παυσ. 9,30,10), μας θυμίζει τις αναφορές του Παυσανία για τον τάφο του Ορφέα και τα συμβάντα που ακολούθησαν όταν τα οστά του Ορφέα είδαν τις ακτίνες του (Κιοτσέκογλου 2020). Επίσης αποτελεί μία ισχυρή ένδειξη για την προγενέστερη χρήση του βραχώδους υψώματος, πριν δηλαδή χρησιμοποιηθεί ως θέση λαξευτού μετώπου, χωρίς όμως αυτό να αποκλείει την συνύπαρξη λατρευτικού και λατομικού χώρου. 

Ο λατοµικός χώρος έχει αλλοιωθεί µε το πέρασμα του χρόνου λόγω των διαβρωτικών διεργασιών. Αν οι διεργασίες όμως μπορούν να θεωρηθούν ως φυσιολογική φθορά του τοπίου, τότε δεν θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο και για τον άνθρωπο που συνεργεί µε την συμπεριφορά του στην καταστροφή. Τα σημάδια λαθρανασκαφών στο χώρο των λατομείων είναι διάσπαρτα και έντονα.

Ο χώρος των λατομείων των Πετρωτών Ροδόπης, βρίσκεται σ` ένα ύψιστου κάλλους φυσικό τοπίο µε έντονο τοπογραφικό ανάγλυφο µε ποικίλη φυτική κάλυψη όπου επικρατεί η σπάνια Μαύρη Πεύκη. 

Οι σχηματισμοί του ηφαιστειακού λατυποπαγούς αποτελούν από µόνοι τους ένα αξιόλογο γεωλογικό μνημείο που σε συνδυασμό µε τα λαξευτικά κέντρα αναδεικνύονται σε ένα μοναδικής σημασίας Τεχνολογικό Μουσείο που σημαδεύει έντονα τη σχέση του ανθρώπου µε την πέτρα δια μέσου των αιώνων (Κοσιάρης Γ. και Κ. Μιχαήλ, 2004).

Η διάνοιξη επίσης του μονοπατιού και η τοποθέτηση σημάνσεων προς το χώρο του λατομείου καθώς και η ανάδειξη του με τουριστικές φωτογραφίες θα μπορούσε να προσελκύσει ντόπιους και ξένους επισκέπτες. 

Επιπρόσθετα, η αποκατάσταση του υπάρχοντος αλλά κατεστραμμένου φωτισμού (με νέους προβολείς) του βράχου της Ακρόπολης των Πετρωτών, θα βοηθούσε στην αναβάθμιση και προβολή του μνημειακού χώρου. 

Όπως αναφέρθηκε στη παρουσίαση των θέσεων για τη προοπτική αξιοποίησης του Λατομείου Πετρωτών, από τους, Γ. Κοσιάρη και Κ. Μιχαήλ του Ι.Γ.Μ.Ε.- Π.Μ.Α.Μ.Θ. για το Δελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας τοµ. XXXVI, 2004 στα Πρακτικά του 10ου Διεθνούς Συνεδρίου της Θεσσαλονίκης τον Απρίλιο του 2004, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη διαφύλαξης κατ’ αρχήν του λαξευτικού κέντρου και στη συνέχεια η ανάδειξη του ως γεωπάρκου - γεώτοπου. Αυτό θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο μελέτης σε βάθος όπου θα καταδείκνυε ένα σηµαντικό κομμάτι της ζωής και των δραστηριοτήτων των παλαιότερων κατοίκων της Θράκης. Τη μελέτη αυτή θα μπορούσε να την αναλάβει η Τοπική Αυτοδιοίκηση του Δήμου Σαπών σε συνεργασία µε την αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία του Νομού Ροδόπης.
 

Βιβλιογραφία - Πηγές: 

Φωτιάδης M., 2016: Fotiadis M. 2016, Leaf-Points from Petrota (Greek Thrace) and the Palaeolithic Chronology of the Vrachos Chert Quarry, British School At Athens 2016, 1-11

Μπακαλάκης 1961-62: Γ. Μπακαλάκης, Αρχαιολογικαί έρευναι εν Θράκη, ΑΔ 1961-62, Χρον. 259-261

Τριαντάφυλλος 1986: 60, 62: Δ. Τριαντάφυλλος, Υπαίθρια Ιερά στη Χώρα των Κικόνων, Θρα. Χρον. 41. 1986 57-66

Τσιμπίδης – Πεντάζος 1971: 93-94: Ε. Τσιμπίδης – Πεντάζος, Αρχαιολογικαί έρευναι εν Θράκη, ΠΑΕ 1971, 86-118, (pl. 104-146)

Σκαρλατίδου 1980: Ε. Σκαρλατίδου, Ανασκαφικές εργασίες, ΑΔ 35, 1980 Β2 Χρον. 431-436 

Κιοτσέκογλου Σ. 2018: Μεγαλιθικά Μνημεία στην Αιγιακή Θράκη. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση, Διδακτορική διατριβή, Blagoevgrad Βulgaria 

Κιοτσέκογλου 2020: Τρίτο Διεθνές Συμπόσιο Μεγαλιθικά Μνημεία και Λατρευτικές Πρακτικές

Που διεξήχθη στις 7 έως 11 Σεπτεμβρίου 2020, Νότιο - Δυτικό Πανεπιστήμιο «Neofit Rilski”,

Πανεπιστημιακό Κέντρο Ερευνών Αρχαίων Ευρωπαϊκών και Ανατολικών Μεσογειακών Πολιτισμών, Blagoevgrad, Bulgaria

Κοσιάρης Γ. και Κ. Μιχαήλ, 2004: ΟΙ ΜΥΛΟΠΕΤΡΕΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΤΩΝΜΑΡΩΝΕΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ , Γ. Κοσιάρης και Κ. Μιχαήλ Ι.Γ.Μ.Ε. - Π.Μ.Α.Μ.Θ., Ξάνθη, ∆ελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας τοµ. XXXVI, 2004 στα Πρακτικά του 10ου ∆ιεθνούς Συνεδρίου της Θεσσαλονίκης, Απρίλιος 2004 

Εξερευνήστε το τοπίο, τα πετρώματα και τη φύση της Μαρώνειας. Γνωρίστε την ιστορία και τον πολιτισμό της. ΕΡΓΟ: ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΓΕΩΤΟΠΩΝ - ΓΕΩΠΑΡΚΩΝ,ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΕΡΕΥΝΑ ΥΠΑΙΘΡΟΥ, ΚΕΙΜΕΝΑ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Γ. Κοσιάρης, Κ. Μιχαήλ, ΙΓΜΕ – ΠΜΑΜΘ,

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ, ΚΕΙΜΕΝΑ, ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΣΧΕΔΙΑΣΗ: Ειρ. Θεοδοσίου, ΙΓΜΕ, Διεύθυνση Γενικής Γεωλογίας και Γεωλογικών Χαρτογραφήσεων (ΔΓΓΧ), 

Διευθυντής ΔΓΓΧ: Π. Τσόμπος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΣΧΕΔΙΑΣΗ, ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Εκδόσεις Kαλειδοσκόπιο, www.kaleidoscope.gr ISBN 978-960-87453-8-4 © Copyright ΙΓΜΕ, Γεωδιαδρομές 2009

Χρόνος, Παράσχος Ανδρούτσος: «Κρωβύλη: το χωριό που αργοσβήνει»

ΣΑΠΕΣ-ΠΕΤΡΩΤΑ, κανάλι YouTube: XristosKonstantinidis

Φωτογραφία: Άποψη από τη κορυφή του Βόρειου τμήματος πυροκλαστικών σχηματισμών (Β λαξευτικό μέτωπο), στην επάνω μεριά της μύτης του βράχου, κάτω δεξιά της φωτογραφίας, διακρίνεται μια ημιλαξευμένη μυλόπετρα και απέναντι διακρίνεται το Νότιο τμήμα πυροκλαστικών σχηματισμών (Ν. λαξευτικό μέτωπο)

Βρείτε τα τελευταία νέα της Κομοτηνής, της Ροδόπης και της Θράκης ευρύτερα
στο Google News του www.xronos.gr