Ποιο είναι το αληθινό σπίτι του Κεμάλ;

Στις 19 Μαΐου 2010, ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των 353.000 Ελλήνων του Πόντου και του ξεριζωμού 1.500.000 ομοεθνών μας από τις πανάρχαιες ελληνικές κοιτίδες, στις πανελλήνιες εξετάσεις οι υποψήφιοι εξετάζονταν στο μάθημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, στο διήγημα του Γ. Ιωάννου «Στου Κεμάλ το σπίτι». Δε θα ασχοληθώ με τον συγγραφέα ούτε με το κείμενό του. Επικεντρώνομαι μόνο στο αν το λεγόμενο σπίτι του Κεμάλ ήταν πράγματι δικό του. Μεταφέρω μαρτυρίες κυρίως από την πομακική εφημερίδα της Θράκης «Ζαγάλισα», η οποία επιχείρησε μεγάλη έρευνα για το θέμα αυτό και διαθέτει πολλά τεκμήρια στα αρχεία της (βλ. τεύχος 35, Νοέμβριος 2009).

Η μαρτυρία της Χρυσαυγής: Ο Κεμάλ γεννημένος σε ένα μικρό χωριό έξω από το Λαγκαδά, τη Χρυσαυγή (παλαιότερα Σαρίγερ) – και όχι τη Θεσσαλονίκη – έβοσκε μέχρι τα οκτώ του περίπου χρόνια αγελάδες και πρόβατα στους γύρω λόφους! Εκεί ο γιος του Αλβανού Αλή Ριζά και της Τουρκομακεδόνισσας Ζουμπεϊντέ Χανούμ φοίτησε στο δημοτικό σχολείο. Ήταν ένα συνηθισμένο παιδί της εποχής του. Όμως – άγνωστο για ποιους λόγους – η μητέρα του τον πήρε και εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Μέχρι το 1911 ζούσε και η γριά μαμή, η Φατμέ Χανούμ, που είχε παρευρεθεί στη γέννα του.

Το 1922, όταν οι χριστιανοί ανατολικοθρακιώτες πρόσφυγες πρωτοήρθαν στη σημερινή Χρυσαυγή, οι Τούρκοι του χωριού δεν είχαν φύγει ακόμα. Αποχωρούσαν σταδιακά μετά από ένα περίπου χρόνο έφυγε και η τελευταία οικογένεια. Στο διάστημα αυτό της συγκατοίκησης χριστιανών προσφύγων και ντόπιων μουσουλμάνων οι τελευταίοι αποκάλυψαν στους Έλληνες τα σχετικά με την ιστορία του Κεμάλ στοιχεία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 ο τουρκικός εθνικισμός δεν είχε προλάβει να δημιουργήσει το μύθο ότι ο Κεμάλ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Έτσι, ήταν πολύ φυσικό να ομολογούν τις αλήθειες που γνώριζαν.

Στο σπίτι, που γεννήθηκε ο Κεμάλ, στη Χρυσαυγή, εγκαταστάθηκε η οικογένεια του πρόσφυγα από την ανατολική Θράκη Ανδρέα Στάθη (πέθανε το 1979), ο οποίος αργότερα έγινε πρόεδρος του χωριού. Οι συγχωριανοί του αστειευόμενοι, λόγω της εγκαταστάσεώς του στο εν λόγω σπίτι, τον αποκαλούσαν με το παρατσούκλι «Κεμάλ»! Το σπίτι, φτωχό, χτισμένο από πέτρες και πλιθιά βρισκόταν στην άκρη του χωριού πολύ κοντά σε άλλα δύο και  μακριά από το τζαμί. Ήταν διώροφο, με δύο δωμάτια στον επάνω όροφο και κάτω το χαγιάτι. Είχε και αυλή. Μέχρι τις αρχές του 1980 οι τοίχοι του σώζονταν σε ύψος μισού περίπου μέτρου.

Η πραγματικότητα αυτή επιμελώς αποσιωπήθηκε από τον τουρκικό μεγαλοϊδεατισμό. Παρουσίασαν τον Κεμάλ γεννημένο στη μεγάλη πόλη της Θεσσαλονίκης, η οποία ήκμαζε στα Βαλκάνια την εποχή εκείνη και όχι σε ένα άγνωστο φτωχό χωριουδάκι έξω από το Λαγκαδά.
Μαρτυρίες Τούρκων: Τούρκοι πρόσφυγες, που έφυγαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών από το παλιό Σαρίγερ γνώριζαν την αλήθεια. Παρά την προπαγάνδα, έρχονταν πριν το 1981 κυρίως για προσκύνημα στον αληθινό τόπο γέννησης του Μουσταφά Κεμάλ. Ένας ντόπιος, ο αγελαδοβοσκός Κωνσταντίνος Γιαμουτζής, γνώστης καλός της αληθινής ιστορίας ξεναγούσε τους επισκέπτες στα ερείπια του σπιτιού. Αργότερα άρχισαν να έρχονται και λεωφορεία από την Τουρκία μέχρι το καλοκαίρι του 2007. Πολλοί επισκέπτες Τούρκοι γνωρίζουν καλά την αλήθεια και την επιβεβαιώνουν. Μάλιστα, κάποιος Τούρκος από τη Σμύρνη προσκύνησε, φίλησε το χώμα και εις ανάμνηση πήρε πέτρες από τα θεμέλια του σπιτιού. Όταν ρωτήθηκε εάν θα επισκεπτόταν και το σπίτι στη Θεσσαλονίκη, απάντησε: «Αυτό είναι ψέμα. Ντροπή που άλλαξαν τον τόπο γέννησης του Μουσταφά Κεμάλ. Προσβάλλουν τη μνήμη του. Δε θα επισκεφτώ το ψευτο-σπίτι της Θεσσαλονίκης».

Το έτος 1981, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Μουσταφά Κεμάλ, επισκέφθηκε την τότε κοινότητα Χρυσαυγής ο Τούρκος πρόξενος Θεσσαλονίκης μαζί με τον γραμματέα του και τουρκικό τηλεοπτικό συνεργείο (βλ. εφημ. «Ελληνικός Βορράς», 10 Μαΐου 1981). Ο ίδιος παρακάλεσε τους κατοίκους να του υποδείξουν το ακριβές σημείο γέννησης του Μουσταφά Κεμάλ. Στάθηκε με σεβασμό και το απαθανάτισε φωτογραφίζοντάς το πληθωρικά. Σε κάποια στιγμή αποκάλυψε στους Έλληνες συνοδούς του: «Γνωρίζω ότι αυτή είναι η αλήθεια, αλλά είναι δύσκολο να το παραδεχθούμε επίσημα και καταλαβαίνετε το λόγο…». Προθυμοποιήθηκε μάλιστα να χρηματοδοτήσει την ανέγερση μουσείου, το οποίο θα συντελούσε στην ανάπτυξη και προβολή του χωριού.

Μια διαμαρτυρία: Το 1981 επίσης οι βουλευτές Νικήτας Βενιζέλος και Κ. Μπαντουβάς, με ερώτησή τους στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, αμφισβήτησαν επίσημα τη θεωρία ότι το σπίτι δίπλα στο τουρκικό προξενείο Θεσσαλονίκης είναι αυτό στο οποίο γεννήθηκε ο Κεμάλ επικαλούνταν μάλιστα μαρτυρία της αδελφής του, της Μακμπουλέ, η οποία διασώθηκε σε τουρκικές βιβλιογραφικές πηγές (Aydemir κτλ).

Ελληνική οσφυοκαμψία: Εύλογο, λοιπόν, το ερώτημα: Γιατί το ελληνικό κράτος δέχθηκε ως πόλη γέννησης του Κεμάλ τη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα το σπίτι της οδού Αγίου Δημητρίου, δίπλα στο τουρκικό προξενείο; Την απάντηση μας τη δίνει το κλίμα της ελληνοτουρκικής προσέγγισης που επικρατούσε τη δεκαετία του 1930 με τις πολλές υπερβολές και μεγαλοστομίες μεταξύ των ελληνικών (κυρίως) και τουρκικών κυβερνήσεων. Ο τουρκικός εθνικισμός – με την ανοχή του ιδίου του Κεμάλ – είχε ήδη ανακηρύξει ως πόλη γέννησής του τη Θεσσαλονίκη. Δεν θα ήταν ευγενικό εκ μέρους της Ελλάδος να απομυθοποιήσει το σενάριο. Δε θα είχε άλλωστε καμία σημασία για τα δεδομένα της εποχής εκείνης.

Το 1934 η ελληνική κυβέρνηση ανάρτησε έξω από το σπίτι μια πινακίδα με τη επιγραφή: «Εδώ γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ». Το 1937 η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά σε μια συμβολική κίνηση προς τη «φίλη» Τουρκία έδωσε εντολή στο δήμο Θεσσαλονίκης να το αγοράσει από τους Έλληνες που το κατοικούσαν, την οικογένεια Σεραφειμίδου, οι οποίοι ήταν έμποροι υποδημάτων. Οι ιδιοκτήτες αρνήθηκαν να το πουλήσουν, προφανώς για λόγους εθνικής ευαισθησίας τότε το κράτος προχώρησε στην υποχρεωτική απαλλοτρίωσή του… Στη συνέχεια ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κ. Μερκουρίου ενημέρωσε επίσημα με επιστολή του την κυβέρνηση του Ισμέτ Ινονού ότι χαρίζει το σπίτι στο τουρκικό κράτος. Το 1938, όταν πέθανε ο Κεμάλ, η οδός Αποστόλου Παύλου, κάθετη στην οδό Αγίου Δημητρίου, μετονομάστηκε επί Μεταξά και δημαρχίας Κοσμόπουλου (πατρός), με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου σε οδό Κεμάλ Ατατούρκ. Μόλις το 1955 ξαναπήρε και πάλι το παλιό της όνομα. Στις μέρες μας επανέρχεται το ίδιο ζήτημα.

Η ελληνική κυβέρνηση, αν και γνώριζε την αλήθεια, επιδίωκε με την κίνηση αυτή να κολακεύσει τον ίδιο τον Κεμάλ, προφανώς γιατί διαισθανόταν εμπλοκή στον επικείμενο πόλεμο. Η επίσημη αναγνώριση του σπιτιού θα έκλεινε οριστικά το ζήτημα. Η όλη υπόθεση θυμίζει μάλλον φαρσοκωμωδία με τη συμβολή του ελληνικού κράτους.

Η διαχείριση: Οι Τούρκοι μετά την ανέλπιστη ελληνική δωρεά, εξόπλισαν το «μαϊμού – σπίτι» με «μαϊμού» έπιπλα – απομιμήσεις από τα ανάκτορα Ντολμά Μπαχτσέ και Τόπ Καπί της Κωνσταντινούπολης. Ακόμα και …ρούχα του Κεμάλ εκθέτουν στο μουσείο δίνοντας την εντύπωση στον σημερινό επισκέπτη ότι τα εκθέματα χρησιμοποιήθηκαν μέσα στο συγκεκριμένο σπίτι από τον ίδιο, κι ας μην τα ακούμπησε ποτέ.

Ο Κεμάλ και η μητέρα του ασφαλώς συγκάλυψαν την απάτη. Άλλωστε, τι θα μπορούσαν να κάνουν; Να αρνηθούν τέτοιο δώρο; Να διακηρύξουν, δηλαδή, ότι δε γεννήθηκε σ’ αυτό το σπίτι, αλλά σε άγνωστο χωριό του Λαγκαδά, σε ένα χωριατόσπιτο βουτηγμένο στις λάσπες; Αυτό θα μείωνε την εικόνα και την ιστορία του μεγάλου ηγέτη της σύγχρονης Τουρκίας και εξολοθρευτή του ποντιακού Ελληνισμού.

Ιδεολογική λειτουργία: Το «μαϊμού» - σπίτι επιτελεί έκτοτε μια σημαντική ιδεολογική λειτουργία. Για τον τουρκικό επεκτατισμό είναι το σημαντικότερο ιστορικό αξιοθέατο της Θεσσαλονίκης, που συμβάλλει στην τόνωση του εθνικού φρονήματος των «Τούρκων» επισκεπτών. Σε αυτό κατευθύνονται συστηματικά πλέον σχολεία και σύλλογοι από τη Θράκη, προκειμένου να προωθείται ακόμη περισσότερο ο ενσυνείδητος εκτουρκισμός των Πομάκων. «Μόνο που το προσκύνημα είναι σε μαϊμού – μέρος…».

Και η «Ζαγάλισα» καταλήγει: «Οι Πομάκοι, όταν επισκεπτόμαστε τη Θεσσαλονίκη πρέπει να γνωρίζουμε την αλήθεια. Πρέπει να πάψουμε να τρώμε κουτόχορτο στο ροζ ψευτόσπιτο! Είναι προτιμότερη μια βόλτα στο λούνα πάρκ της Θεσσαλονίκης!».