Υπάρχει ηθική χωρίς τον Θεό;

Οι μεγάλες αξίες που δίνουν νόημα στη ζωή μας και μας οδηγούν στον τρόπο που ζούμε είναι άραγε αποτέλεσμα κοινωνικών συμφωνιών, όπως για παράδειγμα ότι δεν επιτρέπεται να οδηγούμε στο αντίθετο ρεύμα του δρόμου ή είναι ζήτημα προσωπικού γούστου, όπως ότι μ’ αρέσουν τα ψάρια αλλά όχι το κρέας; 

Αυτό που ονομάζουμε Ηθική πηγάζει από τον Θεό, τον Δημιουργό του Σύμπαντος ή είναι ανθρώπινη επινόηση και σύμβαση; Αν δεν υπάρχει Θεός, τότε η ηθική είναι σίγουρα μια ανθρώπινη κοινωνική σύμβαση. Είναι ουσιαστικά μια υποκειμενική υπόθεση που έγινε και κοινωνική αλλά δεν είναι αντικειμενική και δεν είναι δεσμευτική. 

Αντίθετα σε μια θεϊστική κοσμοθεωρία (κάθε κοσμοθεωρία που παραδέχεται την ύπαρξη Θεού ή θεών) οι ηθικές αξίες υπάρχουν διότι πηγάζουν από τον Θεό. 

Αν όμως κάνουμε την υπόθεση ότι δεν υπάρχει Θεός, τότε αντικειμενική Ηθική δεν υπάρχει διότι ποιο είναι το σταθερό και αξιόπιστο κριτήριο του τι είναι ηθικό και τι όχι; Για παράδειγμα ας διερωτηθούμε ποια είναι η αξία της ανθρώπινης ύπαρξης; Αν δεν είναι ο Θεός που μας δημιούργησε σύμφωνα με τη δική Του εικόνα και με τη δυνατότητα να του μοιάζουμε ηθικά ως προσωπικότητες, τότε απλά δεν έχουμε ως υπάρξεις ιδιαίτερη αξία μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο. Αν δεν υπάρχει Θεός, γιατί αυτό που εμείς οι άνθρωποι ονομάζουμε καλό ή κακό είναι πραγματικά καλό ή κακό; Ακόμη, γιατί έχει νόημα να μιλάμε για ηθικές υποχρεώσεις στη ζωή μας; Οφείλουμε εμείς οι γονείς ν’ αγαπάμε τα παιδιά μας; Γιατί; Από πού πηγάζει αυτή η υποχρέωση; Οφείλουν τα παιδιά να σέβονται τους γονείς τους; Γιατί; Από πού πηγάζει αυτή η υποχρέωση; 

Ο Michael Ruse ένας φιλόσοφος της επιστήμης γράφει:

Η θέση του σύγχρονου εξελικτικού … είναι ότι οι άνθρωποι έχουν μια αντίληψη της ηθικής … διότι αυτή η αντίληψη έχει βιολογική αξία. Η ηθική είναι μια βιολογική προσαρμογή όπως ακριβώς είναι τα χέρια, τα πόδια, τα δόντια … Θεωρούμενη ως ένα λογικά αιτιολογημένο σύστημα ισχυρισμών, η ηθική είναι απατηλή.  Εκτιμώ πως όταν κάποιος λέει, ‘αγάπα τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου’ νομίζει πως αναφέρεται πάνω και πέρα από τον εαυτό του … Ωστόσο, … μια τέτοια αναφορά δεν έχει θεμέλιο. Η ηθική είναι μόλις ένα βοήθημα στην επιβίωση και την αναπαραγωγή, … και κάθε βαθύτερο νόημα είναι απατηλό …

Αυτή είναι η λογική της πίστης στην ανυπαρξία του Θεού. Κάθε τι πρέπει να ερμηνευθεί φυσιοκρατικά, που σημαίνει ως φυσικοχημική και βιολογική εξέλιξη. Ως αποτέλεσμα  έχει προκύψει μεταξύ των ανθρώπων ένα είδος ηθικής της «αγέλης» που λειτουργεί καλά στη διαιώνιση του είδους στον αγώνα για επιβίωση. Δεν φαίνεται όμως να υπάρχει κάτι το αντικειμενικά καλό σ’ αυτού του είδους την ηθική.   

Ακόμη, σύμφωνα με την αθεϊστική άποψη, δεν υπάρχει θείος Νομοθέτης. Τότε, από πού πηγάζει η ηθική υποχρέωση; Ο επιφανής ηθολόγος Richard Taylor γράφει:

Ο σύγχρονος αιώνας, αποκηρύσσοντας περισσότερο ή λιγότερο την ιδέα του θείου Νομοθέτη, έχει ωστόσο προσπαθήσει να κρατήσει τις ιδέες του ηθικά σωστού και λάθους μην παρατηρώντας ότι βγάζοντας έξω τον Θεό έχουν επίσης εξαλείψει τις συνθήκες για ύπαρξη νοήματος στο ηθικά σωστό και ηθικά λάθος. Έτσι, ακόμη και μορφωμένοι άνθρωποι δηλώνουν μερικές φορές πως πράξεις όπως ο πόλεμος ή η έκτρωση ή η παραβίαση συγκεκριμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι ηθικά σωστή και φαντάζονται πως έχουν πει κάτι αληθές και σημαντικό. Ωστόσο δεν χρειάζεται να πει κάποιος σε μορφωμένους ανθρώπους πως ερωτήσεις όπως αυτές δεν έχουν απαντηθεί ποτέ εκτός θρησκείας.

Και συμπεραίνει:
Σύγχρονοι συγγραφείς στην Ηθική που ανέμελα συζητούν σχετικά με το ηθικά καλό και κακό και την ηθική υποχρέωση χωρίς καμία αναφορά στη θρησκεία, στην πραγματικότητα υφαίνουν διανοητικά πλέγματα από λεπτό αέρα· που ισοδυναμεί με το να πούμε πως συζητούν χωρίς νόημα. 
Είναι σημαντικό το να είμαστε σαφείς για το ζήτημα που μιλάμε. Η ερώτηση δεν είναι: Πρέπει να πιστεύουμε στον Θεό για να ζούμε ηθική ζωή; Δεν υπάρχει λόγος να σκεφτούμε πως άθεοι και θεϊστές δεν μπορούν να ζήσουν αυτό που με γενικές γραμμές έχουμε συνηθίσει να χαρακτηρίζουμε ως ηθική ζωή. Επίσης, η ερώτηση δεν είναι: Μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα σύστημα ηθικής χωρίς αναφορά στον Θεό;

Όταν ο αθεϊστής πιστεύει πως οι άνθρωποι έχουν αντικειμενικές αξίες, τότε μπορούμε να πιστέψουμε ότι μπορεί να επεξεργαστεί ένα σύστημα ηθικής με το οποίο ο θεϊστής θα συμφωνεί σε μεγάλο βαθμό. Η ερώτηση ακόμη δεν είναι: Μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε την ύπαρξη αντικειμενικών ηθικών αξιών χωρίς αναφορά στον Θεό; Ο θεϊστής θα ισχυριστεί τυπικά ότι δεν χρειάζεται κάποιος να πιστεύει στον Θεό για ν’ αναγνωρίσει μια αντικειμενική ηθική αξία. Για παράδειγμα, πρέπει ν’ αγαπάμε τα παιδιά μας. Το ερώτημα είναι: Αυτό που λέμε καλό και κακό, αν δεν πηγάζει από τον Θεό, τότε δεν είναι κάτι το υποκειμενικό και προσωρινό;

Δεν έχει νόημα να μιλάμε για αντικειμενικό καλό και κακό αν ο άνθρωπος είναι απλά και μόνο αυτό που οι φυσιοκράτες ισχυρίζονται. Είναι, λένε, ένα τυχαίο παράγωγο της φύσης που έχει εξελιχθεί σχετικά πρόσφατα επάνω σ’ έναν μικροσκοπικό πλανήτη μέσα στο εχθρικό και άμυαλο αχανές σύμπαν και που είναι καταδικασμένος να εξαφανιστεί προσωπικά και συλλογικά σ’ ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος μέσω της αναπαραγωγής συνεχίζει να υπάρχει πάνω στη γη. Αν η αναπαραγωγή συμβαίνει μέσω αιμομιξίας, θα πρέπει να πιστέψουμε πως κάνουμε κάτι κακό; Το ότι η αιμομιξία παρουσιάζει κάποια βιολογικά προβλήματα σημαίνει πως πρόκειται για κάτι αντικειμενικά κακό; Για τον αθεϊστή σίγουρα όχι. Αν ο τρόπος που σκεπτόμαστε και ζούμε καθορίζεται απλά από τη συνήθεια, το έθιμο, το συναίσθημα και τη μόδα, τότε κάποιος που έχει ως τρόπο ζωής του την αιμομιξία απλά ζει εκτός μόδας και τίποτε περισσότερο. 

Οι φυσιοκράτες βλέπουν τον άνθρωπο ως ένα ζωώδη οργανισμό που έχει εξελιχθεί σε ό,τι καλύτερο κατάφερε να γίνει. Αν όμως ο άνθρωπος δεν διαθέτει κάτι μη υλικό, αυτό που λέμε ψυχή, τότε γιατί είναι σπουδαιότερος από τα ζώα; Σε μια θεώρηση του ανθρώπου μέσω της υλιστικής ανθρωπολογίας, δεν υπάρχει λόγος να σκεφτεί κάποιος πως είμαστε πολυτιμότεροι από τα ποντίκια. Αν δεν υπάρχει νοημοσύνη, πέρα από τον σάρκινο εγκέφαλο, τότε το κάθε τι που σκεπτόμαστε καθορίζεται αποκλειστικά από τα ερεθίσματα που δέχονται οι πέντε αισθήσεις μας. Δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση. Αν όμως ο άνθρωπος δεν διαθέτει ελευθερία βούλησης τότε καμία του απόφαση και επιλογή δεν έχει αντικειμενική ηθική αξία. Είμαστε σαν τις κούκλες του κουκλοθέατρου που κάποιο χέρι ανθρώπου τις κινεί και κάποιο στόμα ανθρώπου μιλάει αλλά όχι αυτές. Πόσο υπεύθυνες μπορεί να είναι αυτές οι κούκλες για τις κινήσεις και τα λόγια που δήθεν προέρχονται από αυτές;

Έτσι, αν η φυσιοκρατία είναι αληθής, τότε δεν υπάρχει λόγος να χαρακτηρίζει κάποιος τον πόλεμο, την καταπίεση ή το έγκλημα ως κακό. Επίσης, δεν έχει  νόημα να επαινεί κάποιος την ισότητα, την αγάπη και τη δικαιοσύνη ως κάτι καλό. Δεν έχει σημασία ποιες αξίες επιλέγεις, διότι δεν υπάρχει καλό και κακό. Αυτό σημαίνει πως μια ακρότητα όπως το Ολοκαύτωμα ήταν πραγματικά ένα αδιάφορο ηθικά γεγονός. Εσύ ενδέχεται να σκέπτεσαι πως ήταν κάτι πολύ κακό αλλά οι Ναζί πίστευαν πως δεν ήταν. Ποιος λοιπόν έχει τη σωστή άποψη; Απλούστατα δεν υπάρχει σωστή άποψη διότι ούτε η μία είναι σωστή ούτε η άλλη είναι λάθος από τη στιγμή που δεν υπάρχει Θεός που ορίζει το καλό και το κακό. Ο Peter Haas στο βιβλίο του Ηθική μετά το Άουσβιτς διερωτάται πώς μια ολόκληρη κοινωνία μπόρεσε με τη θέλησή της να συμμετάσχει σ’ ένα πρόγραμμα μαζικού βασανισμού και γενοκτονίας υποστηριζόμενο από το κράτος για περισσότερο από μια δεκαετία χωρίς καμία σοβαρή εναντίωση. Γράφει σχετικά:

Χωρίς να περιφρονούν την ηθική, οι εγκληματίες ενήργησαν με αυστηρή ταύτιση με μια ηθική που έλεγε πως όσο δύσκολο και δυσάρεστο αν ήταν το καθήκον, η μαζική εξολόθρευση των Ιουδαίων και των Τσιγγάνων ήταν εντελώς δικαιολογημένη… το Ολοκαύτωμα ως μια υποστηριζόμενη προσπάθεια κατέστη δυνατή μόνο διότι ίσχυε μια καινούρια ηθική που δεν όριζε τη σύλληψη και την απέλαση των Ιουδαίων ως λάθος και πραγματικά την όριζε ως ηθικά ανεκτή και πάντοτε καλή.