Ο Άγιος Βασίλης που όλοι έχουμε μέσα μας

Κάθε χρόνο τις άγιες μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς εκατομμύρια παιδιά σε κάθε γωνιά της γης, περιμένουν με μια μεγάλη δόση γλυκιάς προσμονής, τον ερχομό του Αι Βασίλη, του αγαπημένου ασπρομάλλη γέροντα που ακούει τις ευχές και τις επιθυμίες τους, αναλαμβάνει να κάνει τα όνειρά τους πραγματικότητα και που με το σακί του γεμάτο δώρα θα ταξιδέψει σε μια νύχτα ολόκληρο τον κόσμο, για να αφήσει κάτω από κάθε Χριστουγεννιάτικό δέντρο τα δώρα που του ζήτησαν με τα γράμματα ή τις ευχές τους. Την περίοδο των γιορτών λοιπόν, αρκετοί γονείς με ρωτούν αν πρέπει να αφήνουν τα παιδιά τους να πιστεύουν στον Άγιο Βασίλη, αν πρέπει να αποκαλύψουν την αλήθεια και πότε και τέλος τί απαντάμε σε  ένα παιδί όταν αυτό μας ρωτάει αν υπάρχει Άγιος Βασίλης.

Στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού είναι πολύ σημαντική η ανάγκη του να πιστεύει σε σύμβολα. Μέχρι τα έξι του χρόνια δεν μπορεί να ξεχωρίσει ακόμα το φανταστικό από το αληθινό. Ο Άγιος Βασίλης βρίσκεται στην φαντασία του και εξυπηρετεί κάποιες ανάγκες του. Είναι ο καλός παππούλης που φέρνει δώρα σε όλα τα παιδάκια και με υπερφυσικές δυνάμεις τρυπώνει σε όλα τα σπίτια. Η φαντασία προάγει στο παιδί την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, έχει θεραπευτική αξία και εξασκεί την κοινωνική, λεκτική και κινητική ικανότητά του. Η φαντασία, μαζί με τα παραμύθια και τους μύθους, αφού πρώτα καταφέρουν να δημιουργήσουν την απαραίτητη για το παιδί ασφάλεια στη διάρκεια της εξέλιξής του, εγκαταλείπονται σταδιακά, γιατί τα παιδιά πείθονται μόνο από επιχειρήματα που αντικατοπτρίζουν το γνωσιακό επίπεδο και τις συναισθηματικές τους ανάγκες. 

Οπότε, λέγοντας την απόλυτη αλήθεια σε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας, κινδυνεύετε να γίνετε κυνικοί και κακοί στα μάτια του. Διότι ναι μεν δεν του λέτε ψέματα, αλλά, από την άλλη πλευρά, ακρωτηριάζετε τη φαντασία και την ελπίδα του και αυτό είναι πολύ σκληρό. Τα παιδιά θέλουν τροφή για τη φαντασία τους και επιπλέον είναι ικανά με τον δικό τους τρόπο να σας δείξουν πότε πραγματικά δεν χρειάζεται να πιστεύουν στον παχουλό Άγιο με τον τρόπο που πίστευαν έως τώρα.

Από την ηλικία των επτά ετών το παιδί αρχίζει σιγά-σιγά να ξεχωρίζει το πραγματικό από το φανταστικό. Μπορεί να καταλάβει τι είναι σωστό και τι λάθος, τι είναι φανταστικό και τι αληθινό και αρχίζει να αντιλαμβάνεται πως μάλλον ο κύριος πίσω από τη γενειάδα είναι ο μπαμπάς ή ο παππούς. Όμως δεν υπάρχει κανένας λόγος να τους χαλάσουμε τη φαντασίωση. Δεν χρειάζεται να το απογοητεύσετε και να το προσγειώσετε στην πραγματικότητα. Κατά βάθος, γνωρίζει την αλήθεια, απλά του αρέσει ο παραμυθένιος κόσμος του Αγίου. Τα παιδιά έχουν την ανάγκη έως κάποια συγκεκριμένη αναπτυξιακή φάση και ηλικία να πιστεύουν σε σύμβολα, μύθους ή τελετουργίες. Όλα αυτά τα στοιχεία εμπεριέχουν νοήματα, αρχές, συναισθηματικά και ψυχικά ερεθίσματα τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη. 

Γύρω στα 8 ή 9 η είναι η περίοδος που τα παιδιά έτσι και αλλιώς θα αρχίσουν να αναρωτιούνται και να εξακριβώνουν από μόνα τους τις αντιφάσεις και τις ασυνέπειες γύρω από την ιστορία του Άγιου Βασίλη. Αυτή η περίοδος της αμφιβολίας είναι συγκινητική και συνήθως συμπίπτει με την εποχή που πηγαίνουν για πρώτη φορά στο σχολείο. Η ανακάλυψη ότι ο Άγιος-Βασίλης δεν υπάρχει, γεμίζει τα παιδιά με απορία και θλίψη. Η αμφισβήτηση σχετικά με το τι είναι αληθινό και τι όχι, αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι της νοητικής ανάπτυξης. Η διαφοροποίηση της πραγματικότητας από το μύθο αναγγέλλει το τέλος μιας μαγικής περιόδου στην παιδική ηλικία, αυτή όπου μέσα από το όνειρο και την επιθυμία, το αδύνατο μπορεί να γίνει δυνατό.

Τα περισσότερα παιδιά αντιδρούν τελικά με θετικό τρόπο στην αποκάλυψη της αλήθειας, νιώθοντας μάλιστα και ένα αίσθημα υπερηφάνειας, καθώς θεωρούν ότι η ανακάλυψή τους αυτή τα φέρνει πιο κοντά στον κόσμο των μεγάλων. Η αποδοχή της μη ύπαρξης του Άγιου Βασίλη είναι ένα ακόμη βήμα του παιδιού προς την ωρίμανση. Δεν χάνει την παιδικότητα του όμως. Αφήνει πίσω του ένα στοιχείο της παιδικής του σκέψης και έτσι έρχεται πιο κοντά στο στόχο του που δεν είναι άλλος από την αυτονομία και την ανεξαρτησία.

Πρακτικά  τι να απαντήσω όταν με ρωτήσει το παιδί;
Ο καλύτερος τρόπος να χειριστείτε το ζήτημα,  είναι να ρωτήσετε το παιδί σας την γνώμη του για τον Αϊ-Βασίλη και γιατί τον θεωρεί τόσο σημαντικό. Προσπαθήστε να μάθετε τι είναι αυτό που έχει δημιουργήσει στο παιδί ερωτηματικά. Αν νοιώθετε ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να αποκαλύψετε το μυστικό, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορείτε να αμφισβητήσετε τις εύλογες διαπιστώσεις του παιδιού σας, μπορείτε να του πείτε ότι ο Άγιος Βασίλης ζει μέσα μας και είναι αληθινός για όσους πιστεύουν σε αυτόν. Αν ένας φίλος του πει ότι δεν υπάρχει τότε έχει δίκιο. Γιατί πλέον, ο Άγιος Βασίλης έχει σταματήσει να υπάρχει για αυτόν τον φίλο του. Όμως αν το ίδιο το παιδί πιστεύει ότι υπάρχει, τότε είναι αληθινός για εκείνο. Μπορεί να κρατήσει τον Άγιο Βασίλη ζωντανό μέσα στην καρδιά του για όσο καιρό το θελήσει, ακόμα και όταν θα είναι πια πολύ μεγάλο.

Αν πιστεύετε ότι το παιδί σας έχει  αμφιβολίες, αμφισβητεί την ύπαρξη του Άγιου-Βασίλη και είναι πλέον αρκετά μεγάλο και έτοιμο να ακούσει την αλήθεια μπορείτε να αποκαλύψετε το μυστικό. Αντί να πείτε ότι  δεν υπάρχει Άγιος Βασίλης είναι προτιμότερο να του μιλήσετε για την ιστορία του πραγματικού Άγιου Βασίλη. Εξηγείστε ότι παρόλο που δεν υπάρχει πια, ο Άγιος Βασίλης υπήρξε πραγματικά κάποτε, ότι ήταν ένας καλός άνθρωπος που μοίραζε απλόχερα δώρα και χρήματα στους φτωχούς και στα ορφανά παιδιά,  φρόντιζε όσους είχαν ανάγκη και ότι εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να είναι σύμβολο αγάπης, φροντίδας και ανιδιοτέλειας.

Σε κάθε περίπτωση, εφόσον του αποκαλύψετε την αλήθεια, σκεφθείτε να την εντάξετε σε μια οικογενειακή ιστορία. Εξηγείστε ότι και εσείς όταν ήσαστε μικροί πιστεύατε και ότι βρίσκετε καταπληκτική την ιστορία του Άγιου Βασίλη και πως θέλατε να ξαναζήσετε αυτή τη μαγεία μαζί του. Δώστε του να καταλάβει ότι δεν χρειάζεται να το πει στα μικρότερα αδέλφια του, αλλά να συμμετέχει στο παιχνίδι. Θα λατρέψει να αισθανθεί φύλακας ενός σημαντικού μυστικού, προστάτης ενός υπέροχου μύθου. Αναφορικά, λοιπόν, με το αν πρέπει να αφήσουμε τα παιδιά να πιστεύουν, δεν υπάρχει μια ένα γενικό «πρέπει» ή μια μυστική συνταγή επιτυχίας. Αυτό εξαρτάται από τον κάθε γονιό, από το πως νιώθει ο ίδιος σε σχέση με τα Χριστούγεννα, από την έμφαση που θέλει να δώσει στο πνεύμα των ημερών και από την καταγωγή και τις παραδόσεις με τις οποίες έχει μεγαλώσει. Αν το πνεύμα των Χριστουγέννων είναι κάτι που εκφράζει την οικογένεια και οι γονείς θέλουν να ενισχύσουν την πίστη του παιδιού τους στον Άγιο Βασίλη μπορούν να το κάνουν. 

Το θέμα δεν είναι να ενημερώσει κανείς το παιδί αντικειμενικά για την ύπαρξη ή όχι του Αγίου Βασίλη, αλλά το πως να μετασχηματίσει την πεποίθηση του παιδιού για την ύπαρξή του Αγίου, σε άλλου είδους εκδηλώσεις του πνεύματος των Χριστουγέννων. Οι γονείς μπορούν να πουν στα παιδιά τους ότι το τελετουργικό που συνδέεται με τον Αι-Βασίλη είναι ένας από τους πολλούς τρόπους για να εκφράσει κανείς τη χαρά της προσφοράς και την αγάπη για τους άλλους και να τους δείξουν νέους δρόμους έκφρασης των συναισθημάτων τους. Η παράδοση του Αι-Βασίλη δεν πρέπει να ταυτίζεται μόνο με τη φιγούρα του καλοκάγαθου γεράκου που φέρνει δώρα για όλον τον κόσμο. Χρειάζεται  να υπογραμμίσουμε και να διευκρινίσουμε ότι ο ρόλος του είναι να μοιράζει δώρα στα παιδιά όλου του κόσμου, είναι μια πράξη αγάπης και ότι η μαγεία βρίσκεται στην προσφορά του δώρου, όχι στην αξία του.  Θα πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά ότι ο Αι-Βασίλης που όλοι έχουμε μέσα μας, είναι ένας τρόπος να εκφράσουμε το πνεύμα της αγάπης και της προσφοράς προς τους αδύναμους και της ενίσχυσης των ανθρώπινων δεσμών.  Προτείνετέ λοιπόν στο παιδί σας να μαζέψει τα παιχνίδια με τα οποία δεν παίζει ή κάποια ρούχα που δεν του κάνουν και πηγαίνετε μαζί του να τα προσφέρετε σε κάποια παιδάκια που τα έχουν ανάγκη, εξηγώντας του τους λόγους για τους οποίους το κάνετε. Βοηθήστε τα να συμμετέχουν σε εθελοντικές προσπάθειες, με επισκέψεις και προσφορά δώρων σε ιδρύματα.

Ο Άγιος Βασίλης είναι πολλά περισσότερα από μια κόκκινη στολή, ένα έλκηθρο και ένα σάκο με δώρα. Είναι το σύμβολο της αγάπης, της ελπίδας, της χαράς, της καλοσύνης, της γενναιοδωρίας, της ευχαρίστησης του να προσφέρεις χωρίς αντάλλαγμα. Διδάσκει στα παιδιά να πιστεύουν σε κάτι που δεν μπορούν να δουν ή να αγγίξουν. Διδάσκει την ικανότητα να πιστεύουν στον εαυτό τους και τους άλλους. Στο βαθμό λοιπόν που ο Άγιος Βασίλης συμβολίζει την ελπίδα, την προσμονή, τη γενναιοδωρία, την ειρήνη, την αγάπη και τη ζεστασιά, την ισότητα απέναντι στο δικαίωμα να είμαστε ευτυχισμένοι, τότε ναι είναι καλό, για όσο το έχουν ανάγκη και τους είναι χρήσιμο, να πιστεύουν στην ύπαρξή του.

Πόσο ζοφερός θα ήταν ο κόσμος μας αν δεν υπήρχε ο Αϊ-Βασίλης. Δεν θα υπήρχε η αγνή πίστη των παιδιών, η φαντασία που κάνει υποφερτή την ύπαρξή μας. Το φως με το οποίο η παιδικότητα γεμίζει τον κόσμο θα έσβηνε. Ας διατηρήσουμε την ψευδαίσθησή μας για το μαγικό, αλλά και την πίστη μας για την αλληλεγγύη και την ψυχική γενναιοδωρία που συμβολίζει ο Άγιος Βασίλης όσο γίνεται περισσότερο, γιατί η ζωή μας γίνεται ολοένα και φτωχότερη συναισθηματικά, χωρίς κοινούς μύθους και κοινές στιγμές. Κανένας δεν βλέπει τον Αϊ-Βασίλη, αλλά αυτό δεν είναι απόδειξη ότι δεν υπάρχει. Άλλωστε, τα πιο σπουδαία πράγματα στον κόσμο είναι εκείνα τα οποία ούτε οι μεγάλοι ούτε οι μικροί μπορούν να δουν.
Καλές γιορτές σε όλους μας!