Ο ενεργός ρόλος των Θρακών και η συνεισφορά τους στους αγώνες της εθνικής εξέγερσης του 1821 (Μέρος Α’)

1. Θράκη και Θρακιώτες

"Ευτυχισμένος, όποιος γνωρίζει και μελετά την Ιστορία, διότι αυτός ούτε τους πολίτες οδηγεί στην καταστροφή, ούτε ο ίδιος φέρεται άδικα", τονίζει ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης, υπενθυμίζοντάς μας την τουρκική βαρβαρότητα που καταπίεζε τη Θράκη για πεντέμισι αιώνες μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

"Αυτό δεν σημαίνει ότι η Θράκη δεν αντέδρασε στη δουλεία, αναφέρει ο Γιάννης Μαγκριώτης σε άρθρο του για τη Θράκη. Οι κάτοικοι οργανώθηκαν με τις δημογεροντίες, με τα επαγγελματικά σωματεία, τα εσνάφια, με την ίδρυση και τη λειτουργία σχολείων σε όλη τη Θράκη και ιδιαίτερα στην Αδριανούπολη και στη Φιλιππούπολη. Χρειάζεται βέβαια να θυμηθούμε ότι ο γεωγραφικός χώρος της Θράκης περιελάμβανε: I) Τη Βόρεια Θράκη και μετέπειτα Ανατολική Ρωμυλία που σήμερα ανήκει στη Βουλγαρία, ΙΙ) την Ανατολική Θράκη, που σήμερα αποτελεί τμήμα του τουρκικού εδάφους και ΙΙΙ) τη Δυτική Θράκη που είναι κομμάτι του ελληνικού κράτους. Ο πατριωτισμός των Θρακιωτών και η εμμονή τους στο εθνικό ιδεώδες, που ήταν η απολύτρωση από τον ξένο ζυγό όλων των ελληνικών εδαφών, εκδηλώθηκε κατά την ελληνική επανάσταση του 1821. Με το ξέσπασμά της άρχισε νέος κύκλος τρομοκρατίας, διωγμών και σφαγών των Ελλήνων της Θράκης. Ο λαός της Θράκης θρεμμένος και γαλουχημένος με την ελληνική παράδοση, από την παλιότερη εποχή, τότε που η Θράκη ήταν προμαχώνας του Βυζαντίου, υπήρξε πάντα πρόθυμος να βοηθήσει και να πάρει μέρος σε κάθε δραστηριοποίηση, που επέβλεπε στην εθνική του αποκατάσταση. Καλλιεργούσαν την εθνική τους συνείδηση και τη συναίσθηση της πνευματικής και ηθικής υπεροχής τους, με την πεποίθηση ότι η απολύτρωση θα ερχόταν κάποτε και για τους Θρακιώτες.

2. Αφύπνιση και προεργασία για τον εθνικό ξεσηκωμό στη Θράκη από Θράκες κληρικούς
Η άνοδος της Αικατερίνης στον τσαρικό θρόνο και η στροφή της προς την τύχη των ομόδοξων λαών των Βαλκανίων, τόνωσε την πεποίθηση των Θρακιωτών ότι ερχόταν η απελευθέρωσή τους.

Ι. Αυτές τις προσδοκίες έρχεται να ζωντανέψει ένας Αδριανουπολίτης αρχιμανδρίτης ο Θεόκλητος Πολυείδης, που διεδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην πνευματική αφύπνιση των Θρακών. Γεννημένος το 1690 (17ος αι.) στην Αδριανούπολη, που αποτελούσε εθνική έπαλξη επί Τουρκοκρατίας, σύμφωνα με τον Γ. Μαμέλη σε σχετικό του άρθρο, και σπουδαγμένος στη σχολή της πατρίδας του και έπειτα στην Ακαδημία του Άθω, ήταν από τους πρώτους που οραματίσθηκε την ανάσταση του Γένους, πολύ πριν από το Ρήγα Φερραίο και θέλησε να ξεσηκώσει αυτό το Γένος με τους χρησμούς (=προρρήσεις, προφητείες) του Αγαθαγγέλου. Αυτός ο Αγαθάγγελος ο Ζηλοπροφήτης υπήρξε Έλληνας μοναχός στη Μεσσήνη της Ιταλίας και καταγόταν από τη Ρόδο. Αυτές τις προφητείες (=προρρήσεις, χρησμούς) τις έγραψε το 1279 (13ος αι.), σε ηλικία 79 ετών στα ιταλικά. Και ο Θεόκλητος Πολυείδης, ο οποίος εκτός από τα ελληνικά ήξερε πολλές ξένες γλώσσες και μεταξύ αυτών και ιταλικά, τις μετέφρασε στα ελληνικά.  Ο Αγαθάγγελος διαπνέεται από τη νοσταλγία της τελικής νίκης των υπόδουλων χριστιανών και την αποκατάσταση μιας χριστιανικής αυτοκρατορίας. Θεωρείται ότι ίσως αποτελεί μιαν ύστατη υπόμνηση του οικουμενικού χαρακτήρα του Ελληνισμού. Σε άλλα σημεία των προφητειών του αναφέρεται στο "ξανθό γένος του Βορρά" και εννοεί την ομόδοξη Ρωσία.

Ο Θεόκλητος Πολυείδης, αφού κατόρθωσε να εκμεταλλευτεί τα ιμπεριαλιστικά σχέδια των Ρώσων και τους αγώνες των Ενετών, στράφηκε προς τον φιλελληνισμό των Γερμανών. Περιόδευσε στη Γερμανία, από το 1729-1733 (18ος αι.). Επισκέφθηκε 210 πόλεις. Φαινομενικά παρουσιαζόταν, για να συγκεντρώσει χρήματα για την απελευθέρωση αιχμαλώτων χριστιανών. Στην πραγματικότητα όμως ερχόταν, για να ξεσηκώσει τον κόσμο κατά των Τούρκων. Ο ερχομός του προκάλεσε, σύμφωνα με τον ιστορικό Κωνσταντίνο Βακαλόπουλο, τον ενθουσιασμό και τη συμπάθεια όλων: ατόμων, οργανώσεων, πανεπιστημίων, Ακαδημιών, πριγκίπων. Όταν όμως κατάλαβε πως οι ξένοι απέβλεπαν μόνο στα συμφέροντά τους και δεν έπρεπε να περιμένει πολλά από αυτούς, στράφηκε στον λαό.

Οι προφητείες του Αγαθάγγελου στον απλοϊκό κόσμο, τα θούρια του Ρήγα και τα κηρύγματα της γαλλικής επανάστασης που άκουγαν οι νέοι που σπούδαζαν στις Σχολές της Ευρώπης, προετοίμασαν τους Έλληνες, για να δεχθούν με ανοιχτή καρδιά το σπόρο της Ελευθερίας.

Ο Θεόκλητος Πολυείδης, αυτός ο πρόδρομος του Ρήγα, βοήθησε πολύ στην προετοιμασία των ψυχών για τον εθνικό ξεσηκωμό, ώστε όταν τις παραμονές της εξέγερσης του 1821, άρχισε το έργο της η Φιλική Εταιρεία, βρήκε πρόσφορο έδαφος. Επίσης και η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774 18ος αι.) σαν ευτυχής έκβαση του Ρωσσοτουρκικού Πολέμου (1768 - 1774 18ος αι.), έφερε πολλούς Έλληνες στη Ρωσία, με την ελεύθερη ανάπτυξη του εμπορίου. Παράλληλα με την ίδρυση της Φιλόμουσης Εταιρίας, που απέβλεπε στην πολιτιστική αναγέννηση του υπόδουλου Ελληνισμού, δημιουργήθηκαν και άλλες μορφωτικές εταιρίες κατά τις παραμονές της ελληνικής επανάστασης του 1821. Με την εταιρία των Φιλόμουσων έχει σχέση και το "Αθήναιον" του Μονάχου, που ίδρυσε το 1816 ο Φιλέλληνας καθηγητής της κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου Friedrich Thietsch. Σ' αυτό έσπευσαν να φοιτήσουν πολλοί νέοι Έλληνες από τη Μακεδονία, τη Θράκη και τη Μικρά Ασία.

ΙΙ. Πολύτιμος για τον θρακικό Ελληνισμό υπήρξε και ο Ιερεμίας ο Β' ο Τρανός, που γεννήθηκε στην Αγχίαλο το 1536 (16ος αι.). Κάλεσε όλους τους αξιόλογους Έλληνες να βοηθήσουν στην ανύψωση της Παιδείας των Ελλήνων της Θράκης. Ο ίδιος 2 φορές περιόδευσε όλη την Ελλάδα, από τη Θράκη μέχρι την Πελοπόννησο, τη 1η φορά το 1574 (16ος αι.) και τη 2η φορά το 1578 (16ος αι.), για να ενισχύσει το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων. Θέσπισε μάλιστα το 1593 (16ος αι.), με συνοδική πράξη, την ίδρυση σχολείων από όλους τους επισκόπους στις περιφέρειες. 

ΙΙΙ. Πολύ γνωστός, εξάλλου, θεωρείται και ο Κύριλλος ο Στ΄, από την Αδριανούπολη. Διαισθανόταν ότι μόνον με τη μόρφωση οι Έλληνες θα μπορέσουν να ανέβουν πιο ψηλά από τους Τούρκους. Και αν κερδίσουν με τη μόρφωση το σεβασμό τους, τότε είναι σαν να αποκτούν τη μισή τους ελευθερία, τονίζει ο Τάκος Τσονίδης στο βιβλίο του για τον Κύριλλο τον 6ο. Από τη θέση του Αρχιδιακόνου, το 1802, στο Πατριαρχείο, βοήθησε πολύ, όσο μπορούσε, την Παιδεία. Τότε γνώρισε τον Δημήτριο Μουρούζη, τον μετέπειτα Διερμηνέα της Υψηλής Πύλης, ο οποίος πίστευε πως μόνον με την Παιδεία θα αποκτηθεί η ελληνική ανεξαρτησία. Γι' αυτό και αποφάσισαν την ανασύσταση της Μεγάλης του Γένους Σχολής, στην Ξηρά Κρήνη (=Κουρού Τσεσμέ). Πήραν την άδεια από τις τουρκικές αρχές για την ανασύσταση απλού διδακτηρίου. Με τη διενέργεια εράνου ανάμεσα στους Έλληνες της απέραντης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η μεγάλη του Γένους Σχολή έγινε πραγματικότητα, για να συνεχίζει τον μεγάλο εκκλησιαστικό και θρησκευτικό της δρόμο. Στις 4 Μαρτίου του 1813 έγινε Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του βρίσκεται στην Αδριανούπολη και μετά την κήρυξη της επανάστασης του 1821, μετέδιδε στους συμπατριώτες του τον εθνικό του ενθουσιασμό. Συνελήφθη από τους Τούρκους, μαζί με άλλους 32 Αδριανουπολίτες, το άνθος της κοινωνίας της πόλης, όπως Δημογέροντες, προϊσταμένους συντεχνιών, πρωτομάστορες, ανθρώπους με κύρος και σεβασμό. Αρνήθηκε να υπογράψει την αποκήρυξη της ελληνικής επανάστασης. Απαγχονίστηκε, αφού κακοποιήθηκε απάνθρωπα από τον τουρκικό όχλο την Κυριακή του Θωμά, τον Απρίλιο του 1821, κρεμάσθηκε στα κάγκελα του παραθύρου της Μητρόπολης. Θεωρείται "ο πρωταθλητής" μεταξύ των κληρικών εις τον Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος Μαρτύριον. Το παράθυρο αυτό άνοιξε μετά από 100 χρόνια, όταν ο ελληνικός στρατός το 1920 μπήκε ελευθερωτής στην Αδριανούπολη. Οι φυλακισμένοι πρόκριτοι αποκεφαλίσθηκαν και τα πτώματά τους οι Τούρκοι τα έριξαν στον Έβρο ποταμό.

IV. Άλλος ιερωμένος που έγινε διευθυντής της Νέας Σχολής στην Κωνσταντινούπολη, στην Ξηρά Κρήνη (=Κουρού Τσεμέ), το 1804 υπήρξε ο Δωρόθεος Πρώιος. Πρόσφερε διδασκαλικό έργο για 4 χρόνια σαν αρχιμανδρίτης. Στην Αδριανούπολη, στη συνέχεια, το 1813 σαν Μητροπολίτης κατόρθωσε να διοργανώσει τα υπάρχοντα σχολεία και να παρουσιάσει σημαντική συγγραφική δραστηριότητα. Η επανάσταση του 1821 σφραγίσθηκε με το αίμα και αυτού του εθνομάρτυρα, που απαγχονίστηκε στις 2 Ιουνίου του 1821 στο Μέγα Ρεύμα. Η απώλειά του σκόρπισε πίκρα και απογοήτευση σε ολόκληρο το θρακικό Ελληνισμό και στους άλλοτε πολυάριθμους μαθητές της Σχολής στο Κουρού Τσεμέ (=Ξηρά Κρήνη). Θρηνούσαν οι πρώην μαθητές του οι εγκατεστημένοι στη Βιέννη, που θυμούνταν την πνευματώδη διδασκαλία του, όταν τους δίδασκε φιλοσοφία και λογοτεχνία και απολάμβαναν την θαυμαστή ευχέρεια του λόγου που διέθετε και την πλατειά μόρφωσή του, μας θυμίζει ο ιστορικός Βακαλόπουλος Κωνσταντίνος. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως η Θράκη και μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης εξακολούθησε να είναι το πνευματικό κέντρο των Ελλήνων, ίσως γιατί ευτύχησε, σε όλη τη διάρκεια της σκλαβιάς να έχει μερικούς άξιους κληρικούς, από τους οποίους οι πιο αξιομνημόνευτοι αναφέρθηκαν παραπάνω.

3. Φιλική Εταιρεία και Θρακιώτες
Η Φιλική Εταιρεία είχε απλώσει και στην Αδριανούπολη τα δίχτυα της. Πόση σημασία έδινε στη συμβολή της πόλης, φαίνεται: Ι. Από την επίσκεψη του Ρήγα και του Ξάνθου στην πόλη των τριών ποταμών, αναφέρει ο Γεώργιος Μαμέλης και ΙΙ: Από το πλήθος και την κοινωνική θέση των μυηθέντων, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως Δωρόθεος Πρώιος, ο τέως Πατριάρχης Κύριλλος, οι Δημογέροντες του τόπου και άλλοι επιφανείς πολίτες και προύχοντες.

Σύμφωνα με την παράδοση οι δύο γνωστοί Φιλικοί φιλοξενήθηκαν στο αρχοντικό του Αμηρά.

Περισσότερα για τους Θρακιώτες Φιλικούς και κυρίως για μερικούς από αυτούς μαθαίνουμε από τον Ιωάννη Φιλήμονα, ιστορικό από την Κωνσταντινούπολη. Στο δοκίμιό του "Περί Φιλικής Εταιρείας", μας παραθέτει έναν κατάλογο με 700 ονόματα Θρακών Φιλικών και συγκεκριμένα μας αναφέρει το Θρακιώτη έμπορο από τη Φιλιππούπολη, Αντώνη Κομιζόπουλο, που διακινούσε το εμπόριο στη Μόσχα και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1815, τον θεωρεί ο Φιλήμονας σαν 4ο μέλος της Φιλικής Εταιρείας, με τα στοιχεία Α.Ε., μετά από τους 3 ιδρυτές της: Τον Ξάνθο, τον Σκουφά και τον Τσακάλωφ. Ο Ξάνθος τον χαρακτηρίζει: χρηστοήθη και έντιμον, τον Κομιζόπουλο στα απομηνημονεύματα του. Επίσης ο Ξάνθος στο βιβλίο του: Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας, παραθέτει και σχετικό έγγραφο, όπου φαίνεται ότι ο Κομιζόπουλος μετά το θάνατο του Σκουφά αποτελεί μέλος της 8/μελούς επιτροπής που διοικεί την Εταιρεία.

Αναφέρει: Ι. Τον Ιωαννίκιο, ιεροδιάκονο από την Κομοτηνή, που κατηχήθηκε το 1819 στο Βουκουρέστι από τον Παπαφλέσσα και πλήρωσε μάλιστα και 30 γρόσια και ΙΙ. τον Μαρωνίτη έμπορο Γεβίδη Γεώργιο, που κατηχήθηκε επίσης το 1819 στην Κωνσταντινούπολη από τον Π. Μηχανίδη και κατέβαλε 100 γρόσια και οι δύο βοήθησαν πάρα πολύ το έργο της Φιλικής Εταιρείας.

Ονομαστοί επίσης έμειναν οι Φιλικοί με το επώνυμο Κουμπάρη και συγκεκριμένα: Ο Σταμάτης (κατέβαλε 1000 γρόσια), ο Αλέξης (κατέβαλε 100 γρόσια), ο Κυριάκος (κατέβαλε 1 φλουρί) και ο Παναγιώτης (κατέβαλε 200 ρούβλια). Ο Σταμάτης μάλιστα υπήρξε μυστικός αγγελιοφόρος του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αλλά και κατηχητής για πολλούς άλλους Φιλικούς. Όλοι οι Φιλικοί με το επώνυμο Κουμπάρη ήσαν έμποροι από την Μεσημβρία.

Ο Γρηγόριος Δικαίος, ο γνωστός μας Παπαφλέσσας, συνάντησε στη Θράκη τους πιο ενθουσιώδεις οπαδούς της Εθνεγερσίας, όπως κληρικούς, προύχοντες, δασκάλους, εμπόρους και καραβοκύρηδες. Μερικοί από αυτούς ήσαν: Ι. Αυξεντιάδης Αναγνώστης από την Μεσημρία, που πλήρωσε 300 ρούβλια. ΙΙ. Ελευθερίου Ιωάννης από τη Βάρνα, που κατέβαλε 100 ρούβλια. ΙΙΙ Κομνηνός Αναστάσιος, έμπορος από τη Μεσημβρία, που πλήρωσε 400 γρόσια, IV. Κωνσταντινίδης, έμπορος από τη Σωζόπολη, V. Κώνστας Δημήτριος, έμπορος από την Αγχίαλο, που έδωσε 250 γρόσια. VI. Μαρκέλλος Λάσκαρης Παπάς, έμπορος από τη Μάδυτο, που κατέβαλε 1000 γρόσια, VII. Νέστωρ Κωνσταντίνος, δάσκαλος από την Αγχίαλο, που έδωσε 500 γρόσια, VIII. Νικολάου Κριονάς παπάς, έμπορος από το Λουλέ Μπουργκάζ (Αρκαδιούπολη). ΙΧ. Χατζηιωάννου Αναστάσιος, έμπορος από την Αγαθούπολη. X. Κώκιας Σωτήρης, έμπορος από την Αδριανούπολη, που πλήρωσε 100 γρόσια και XI. Νέστωρος Ζαφείριος από την Αγχίαλο, που κατέβαλε 200 ρούβλια. 

Υπήρξαν επίσης και πολλοί άλλοι από διάφορες πόλεις της Θράκης, που παρέμειναν αφανείς ήρωες, γιατί εκείνο που επρώτευε τα χρόνια εκείνα, ήταν η απελευθέρωση της πατρίδας -για την οποία η κοινωνική καταξίωση και η αποκατάσταση των ονομάτων ή το αντάλλαγμά τους με ανάλογα αξιώματα.

Δικαιολογημένα ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων σημειώνει: Αν οι έμποροι της Δύσης και του Βορρά κυοφόρησαν την επανάσταση του 1821, οι Έλληνες της Θράκης τη θήλασαν, την έθρεψαν και τη στερέωσαν.

(Συνεχίζεται με τα Μέρη Β’, Γ’ και Δ’)