Γιατί 95 χρόνια μετά συζητάμε ακόμη για την ανταλλαγή πληθυσμών

Γιατί 95 χρόνια μετά συζητάμε ακόμη για την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ήταν το ερώτημα που τέθηκε ως κυρίαρχος προβληματισμός σε ενδιαφέρουσα εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Κομοτηνή. Αφορμή για να καταδειχθεί το παραπάνω ως καίριος προβληματισμός είναι το βιβλίο του Μεχμέτ Μιχρί Μπελί. Το έργο του Μεχμέτ Μιχρί Μπελί, του «Καπετάν Κεμάλ», όπως ήταν το ψευδώνυμό του κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου όταν και ήρθε στην Ελλάδα για να πολεμήσει στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού με τίτλο «Οι οικονομικές πλευρές της υποχρεωτικής ανταλλαγής μειονοτήτων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας» παρουσιάστηκε το απόγευμα της Παρασκευής 22 Ιουνίου στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Ροδόπης. Την βιβλιοπαρουσίαση οργάνωσε το Ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς», σε συνεργασία με το βιβλιοπωλείο "Εκλογή" στην Κομοτηνή. 

Στο γιατί το Ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς» επέλεξε να προχωρήσει σε αυτήν την έκδοση μας απαντά ο Μιχάλης Μπαρτσίδης επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου: "Ήταν ιστορικά η πρώτη μονογραφία για το θέμα των οικονομικών διαστάσεων της ανταλλαγής των πληθυσμών του 1922. Έχει την ιδιαιτερότητα ότι γράφτηκε το 1938, δηλαδή πάρα πολύ λίγα χρόνια μετά το γεγονός από τον συγγραφέα που έκανε την διατριβή του στην Αμερική εκείνα τα χρόνια. Επιλέξαμε να το εκδώσουμε διότι πέραν της ιστορικής του πρωτοτυπίας έχει και μία επικαιρότητα σήμερα, στην εποχή της επιστροφής των εθνικισμών, βλέπε Ουγγαρία το φαινόμενο 'Όρμπαν', οπότε θέλουμε να δώσουμε ένα συμβολικό χαρακτήρα σε αυτήν την κίνησή μας με την έκδοση ενός βιβλίου που μελετάει επιστημονικά με τρόπο νηφάλιο και ισορροπημένο ένα μεγάλο γεγονός της κοινής ιστορίας των δύο λαών, Ελλάδας και Τουρκίας. Είναι μία πρόσκληση για την αλληλεγγύη και συνύπαρξη στον κοινό χώρο".  

Όσο για το γεγονός ότι η πρώτη εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου έγινε στην Κομοτηνή ο κος Μπαρτσίδης τονίζει "ξεκινάμε από τα σύνορα για να πάμε προς το κέντρο γιατί θέλουμε να σηματοδοτήσουμε τα ζητήματα της αλληλεγγύης, της ειρηνικής συνύπαρξης και της επικοινωνίας μεταξύ των λαών, των εθνικοτήτων, των μειονοτήτων". 

Το έργο «Οι οικονομικές πλευρές της υποχρεωτικής ανταλλαγής μειονοτήτων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας» αποτελεί τη διατριβή του Μιχρί Μπελί στο Πανεπιστήμιο του Μισισιπί, όπου σπούδασε οικονομικά, και τοποθετείται χρονικά το 1930-31.
Στην τοποθέτησή του, στη διάρκεια της εκδήλωσης, ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας ανέδειξε γιατί η μετάφραση στα ελληνικά της εργασίας του Μεχμέτ Μιχρί Μπελί έχει πολλαπλή σημασία: Πρώτον, γιατί γράφτηκε πριν από οκτώ σχεδόν δεκαετίες - είναι ιδιαίτερα σπάνιες οι μελέτες του είδους από Τούρκους ερευνητές, ειδικά την εποχή εκείνη.

Δεύτερον, γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας είναι μια προσωπικότητα με ειδικό βάρος τόσο για την Τουρκία όσο και για την Ελλάδα, μέσα από τη στράτευσή του στα ιδανικά της ελευθερίας και του αγώνα κατά της καταπίεσης και την ένταξή του στη μαχόμενη Αριστερά - υπό διωγμό στην Τουρκία, με θητεία στον Δημοκρατικό Στρατό στην Ελλάδα. Σε νεαρή ηλικία, υπό πολιτική επιτήρηση και στην αβεβαιότητα ενός παγκόσμιου πολέμου που μόλις ξεκινούσε, κατάφερε ένα επίτευγμα: Ολοκλήρωσε την μεταπτυχιακή μελέτη που εν τέλει αποτέλεσε διαχρονική παρακαταθήκη για τους επόμενους ερευνητές. Ήταν ένας από τους πρωτοπόρους που έριξαν μια καθαρή ματιά στο πρωτοφανές γεγονός και τις συνέπειές του χωρίς να παρασυρθεί από τα επιχειρήματα του συρμού που καλλιεργούν και τρέφονται από το "εθνικό συμφέρον".

Ο κος Τσιτσελίκης επιχείρησε να απαντήσει και στο γιατί  95 χρόνια μετά συζητάμε ακόμη για την ανταλλαγή πληθυσμών λέγοντας πως "οι μετακινήσεις πληθυσμών είναι και σήμερα στην επικαιρότητα λόγω του προσφυγικού, καθώς και η επιστροφή των εθνικιστικών ιδεών". Θύμισε ότι, "η υποχρεωτική ανταλλαγή μειονοτήτων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας είχε ως στόχο την ομογενοποίηση των υπό-δημιουργία εθνών κρατών, που όμως ήταν μεγάλο λάθος διότι, οι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να προσαρμοσθούν στις συνθήκες ζωής με αποτέλεσμα ούτε και η οικονομική βοήθεια για την ανοικοδόμηση ομογενοποιημένων κρατών, που μπόρεσαν να προσφέρουν, να είναι σημαντική".

Η γνωριμία του Μουσταφά Μουσταφά με τον Καπετάν Κεμάλ
Στην προσωπικότητα του Μεχμέτ Μιχρί Μπελί αναφέρθηκε ο βουλευτής Ροδόπης του ΣΥΡΙΖΑ Μουσταφά Μουσταφά. Άλλωστε ο βουλευτής είχε την ευκαιρία να τον γνωρίσει προσωπικά και πτυχές αυτής της γνωριμίας παρουσίασε στο κοινό της εκδήλωσης, φανερά συγκινημένος για την έκδοση του βιβλίου το οποίο εκείνος προλογίζει. Μίλησε για τον νεαρό Μεχμέτ Μιχρί Μπελί όταν πρώτος ασχολήθηκε με τις συνέπειες της ανταλλαγής των πληθυσμών, λέγοντας ότι "η διατριβή του αυτή αποτελεί την απαρχή των ερευνών για τις επιπτώσεις της ανταλλαγής των πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία". 

Ανέδειξε στο λόγο του την ανάγκη να μάθουμε περισσότερα για την ανταλλαγή των πληθυσμών, "όσο μαθαίνουμε περισσότερο την ιστορία με τον σωστό τρόπο δεν θα κάνουμε τα λάθη, η ιστορία θα μας διδάξει για να αποφύγουμε λάθη και στις διεθνείς μας σχέσεις και στο εσωτερικό της χώρας μας". 

Ο Σύλλογος Ανταλλαγέντων Συνθήκης Λωζάννης 
Από τις πιο ενδιαφέρουσες παρουσίες της εκδήλωσης ήταν αυτή του εκπροσώπου του Συλλόγου Ανταλλαγέντων Συνθήκης Λωζάννης, Σεφέρ Γκιουβέντς. Εκείνος παρουσίασε στο κοινό το πώς η διατριβή έφτασε στα χέρια του Μεχμέτ Μιχρί Μπελί από μία Τουρκάλα φοιτήτρια που την βρήκε στην Αμερική και την έφερε στον σύλλογο. Μετέφερε την χαρά του συγγραφέα όταν πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο στην Τουρκία και ανέδειξε πτυχές της προσωπικότητας του  Μεχμέτ Μιχρί Μπελί και την επίδραση του στην Αριστερά στην Τουρκία.

Τέλος μίλησε για τις προσπάθειες που κάνει ο Σύλλογος Ανταλλαγέντων Συνθήκης Λωζάννης, για να υπάρξει μια συζήτηση με ψυχραιμία για τα ελληνοτουρκικά ζητήματα και στο γιατί 95 χρόνια μετά συζητάμε ακόμη για την ανταλλαγή πληθυσμών απάντησε ως εξής: "Κανείς από τους ανθρώπους που αναγκάστηκαν να μπουν στην διαδικασία της ανταλλαγής, δεν ρωτήθηκε με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να μην ξεπεράσουν το τραύμα αυτό". 

Το τέλος των ομιλιών έδωσε την ευκαιρία για ερωτήσεις και συζήτηση και σίγουρα για προβληματισμό σχετικά με το γιατί 95 χρόνια μετά συζητάμε ακόμη για την ανταλλαγή πληθυσμών.