Ο Γιώργος Πασχαλινός ανακαλεί αρβανίτικες μνήμες

Το 6ο Πανελλήνιο Αντάμωμα Ζαλουφιωτών-Αρβανιτών αποτέλεσε μια εξαιρετική ευκαιρία για ανάδειξη της ιστορίας των Αρβανιτών. Σε αυτό το πλαίσιο, από τον πρόεδρο του Μορφωτικό Συλλόγου Παραδημής και Φίλων Τέλη Μαριόλα βραβεύτηκε ο Γιώργος Πασχαλινός, πτυχιούχος Θεολογικής, Φιλοσοφικής και Νομικής Σχολής και άνθρωπος που από το 1940 έχει αφιερώσει τη ζωή του στην αρβανίτικη παράδοση.
Ο κ. Πασχαλινός αντάμειψε το ακροατήριο με μια ενδελεχή αναφορά στους αρβανίτες πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, όπου ανέδειξε, μεταξύ πολλών άλλων, πως "σχεδόν το 1/3 αυτών δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους ή πέθαναν από τις κακουχίες" και πως "χριστιανισμός και ελληνισμός είναι δυο επάλληλες έννοιες και η ορθοδοξία διαφέρει, μεταξύ άλλων, στο ότι αντιμετώπιζε πάντοτε όλες τις γλώσσες ισάξια, κι όχι όπως οι καθολικοί τα λατινικά ως ιερή γλώσσα".
Περιληπτικά αναδιαμορφώνοντας τον λόγο του, ο κ. Πασχαλινός ανέδειξε ότι οι Αρβανίτες της Ανατολικής Θράκης προέρχονται από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου και συγκεκριμένα από την περιοχή της Κορυτσάς και της Κολωνίας. Κύρια κοιτίδα τους είναι το Βιθκούκι και δευτερευόντως η Κιουτέζα και το Κιάφσεζ και η μητρική τους γλώσσα ήταν μια διάλεκτος της νοτίου τοσκικής αλβανικής γλώσσας. Η ορεινή περιοχή του Βιθκουκίου αποτέλεσε τον τόπο καταφυγής χιλιάδων ορθοδόξων χριστιανών οι οποίοι μετανάστευσαν από πιο πεδινές περιοχές της Ηπείρου και της Αλβανίας έπειτα από την οθωμανική κατάκτηση στα τέλη του 15ου αιώνα. 
Οι πληθυσμοί αυτοί συμμετείχαν στην επική σύγκρουση του αλβανόφωνου ορθόδοξου χριστιανού ηγεμόνα Γεωργίου Καστριώτη (του επονομαζόμενου Σκεντέρμπεη) ο οποίος ηγήθηκε της αντίστασης εναντίον των Οθωμανών για  24 χρόνια (1444-1468). Η ηρωική αντίσταση των αλβανοφώνων χριστιανών υπό τον Σκεντέρμπεη –η οποία έγινε γνωστή σε όλη τη Δυτική Ευρώπη που με θαυμασμό παρακολουθούσε αυτή την άνιση αναμέτρηση- τελικά κάμφθηκε μετά τον θάνατο του Σκεντέρμπεη (1468) και έως το 1506 όλη η περιοχή της σημερινής Αλβανίας κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς.

Στα τέλη του 16ου αιώνα (πιθανότατα το 1566),  στο πλαίσιο της εποικιστικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από τον Σουλτάνο Σελίμ τον Β’ (1566-1574), χιλιάδες υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετακινήθηκαν βίαια στην Ανατολική Θράκη η οποία ήταν έρημη λόγω των συνεχών πολέμων και των μολυσματικών ασθενειών. Τότε συντελέστηκε το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα των Αρβανιτών οι οποίοι εποίκισαν τη βόρεια Ανατολική Θράκη, όπου και εργάστηκαν στην ανέγερση του περίφημου τζαμιού «Σελιμιέ» της Αδριανουπόλεως. Κατέλυσαν  στην περιοχή του Μεγάλου Ζαλουφίου και στη Μανδρίτσα. Οι οικισμοί που είχαν ιδρύσει κοντά στο Ζαλούφι, κάποια στιγμή συνενώθηκαν (μάλλον για λόγους ασφαλείας) και συναποτέλεσαν το Μεγάλο Ζαλούφι. 

Στα τέλη του 19ου αιώνα οι Ζαλουφιώτες ίδρυσαν δύο νέα χωριά: το Αμπαλάρ (Ζαλουφόπουλο) και το Καράσακλη (Σάκκο). Η Μανδρίτσα, αν και δεν ανήκει γεωγραφικά στην Ανατολική Θράκη, συνεξετάζεται μαζί με τα υπόλοιπα αλβανόφωνα χωριά: ο κοινός τόπος προέλευσης (Βιθκούκι), η συμπερίληψή της με τα αλβανόφωνα χωριά της Ανατολικής Θράκης από τους εκπαιδευτικούς συλλόγους και τις  προξενικές αρχές, όπως και η εκκλησιαστική της ένταξη στην ίδια Μητρόπολη (Διδυμοτείχου) μαζί με το Μεγάλο Ζαλούφι και το Καράσακλη, συντελούν ώστε η Μανδρίτσα να θεωρείται ως τμήμα της συστάδας των αλβανόφωνων χωριών της Ανατολικής Θράκης. Είχαν ελληνικά σχολεία, ως λατρευτική γλώσσα χρησιμοποιούσαν την ελληνική και γενικά σε κάθε ευκαιρία τόνιζαν την ελληνικότητά τους.

Τα χρόνια που ακολούθησαν την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1908-1922) ήταν δραματικά για τον ελληνισμό της Θράκης ο οποίος υπέστη απίστευτα δεινά. Η κατάσταση επιδεινώθηκε με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων και ξέφυγε από κάθε έλεγχο κατά τα έτη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα αρβανιτοχώρια, ακολουθώντας την τύχη του ελληνισμού της περιοχής, λεηλατήθηκαν και οι κάτοικοί τους εξορίστηκαν, ενώ πολλοί δολοφονήθηκαν. 

Τον Ιούλιο του 1920 ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Ανατολική Θράκη. Στην απογραφή που γίνεται  τον Δεκέμβριο του 1920, ο πληθυσμός των αρβανιτοχωρίων είναι εμφανώς μειωμένος. Υπολογίζεται ότι σχεδόν το 1/3 αυτών δολοφονήθηκαν  από τους Τούρκους ή  πέθαναν από τις κακουχίες στα τάγματα εργασίας κατά τα έτη 1908-1920, ενώ αρκετοί από αυτούς εκπατρίσθηκαν στην Ελλάδα και δεν παλιννόστησαν μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.