Ανιχνεύοντας την εμφυλιοπολεμική ταραγμένη Ελλάδα

Επιστημονικό συνέδριο µε θέμα τις «Μετακινήσεις πληθυσμού στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1940» πραγματοποιείται από 1 έως 3 Ιουλίου στην Κομοτηνή με διοργανωτές το τµήµα Ιστορίας και Εθνολογίας και την Ομάδα Μελέτης Εμφυλίων Πολέμων. Επιστήμονες από όλα σχεδόν τα ελληνικά πανεπιστήμια, το Ιόνιο πανεπιστήμιο, το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, από το ΔΠΘ, από το πανεπιστήμιο Μακεδονίας, από το ΑΠΘ, από το πανεπιστήμιο Αθηνών, από το πανεπιστημίου της Παντείου, αλλά και από ιδρύματα του εξωτερικού, όπως το George Washington University της Αμερικής, πανεπιστήμιο της Πράγας, το Ινστιτούτο Γλωσσών και Πολιτισμών των Ανατολικών Χωρών του Παρισιού, το London School of Economics, θα κληθούν να δώσουν απαντήσεις για τις μετακινήσεις πληθυσμού την επίμαχη αυτή χρονική περίοδο.Ουσιαστικά το συνέδριο ψηλαφίζει την σύγχρονη ταραγμένη νεοελληνική ιστορία.
Μετακινήσεις από τη βουλγαρική ζώνη κατοχής, στρατός, αντάρτες και πολίτες στη διάρκεια της κατοχής, οι εθνοτικές πτυχές των μετακινήσεων της δεκαετίας του 1940, οι σχεδιασμένες μετακινήσεις αμάχων την περίοδο του Εμφυλίου, είναι μερικές από τις ενδιαφέρουσες θεματικές που θα αναπτυχθούν από ερευνητές. Στοιχεία μελετών που θα παρουσιαστούν αφορούν τους Σαρακατσάνους της Θράκης στην Βουλγαρία, τους Εβραίους της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, τους κατοίκους του Θρυλορίου και μετακινήσεις πληθυσμών στην ΑΜ-Θ στη διάρκεια του εμφυλίου.
Το στίγμα του διήμερου επιστημονικού συνεδρίου έδωσε μέσω του «Χρόνου» ο καθηγητής λαογραφίας, αντιπρόεδρος του τμήματος Ιστορίας Εθνολογίας Μανώλης Βαρβούνης.
Τι θα προσπαθήσετε να αναδείξετε μέσα από αυτό το συνέδριο;
-Δεν ξεκινάμε με μια προδιαγεγραμμένη πορεία, ξεκινάμε ουσιαστικά να μελετήσουμε αυτό το ζήτημα. Ο κάθε επιστήμονας το μελετά από την δική του πλευρά. Ο σκοπός μας είναι να διευκρινίσουμε προβλήματα, τα οποία σχετίζονται με τις μετακινήσεις των πληθυσμών, γιατί είχαμε πράγματι πολλές μετακινήσεις. Ξεκινώντας από αυτούς που έφυγαν από τα χωριά και πήγαν στις πόλεις για να επιβιώσουν, από αυτούς που πήγαν στην Μέση Ανατολή, από αυτούς που ήρθαν από την Μέση Ανατολή, από αυτούς που οδηγήθηκαν προς ανατολικές χώρες, από αυτούς που πήγαν προς την Ευρώπη, αμέσως μετά τον πόλεμο. Αυτές οι αλλαγές διαμόρφωσαν ένα εντελώς νέο τοπίο σε όλο τον ελληνικό χώρο και προσδιόρισαν τις πληθυσμιακές, τις οικονομικές, τις κοινωνικές, τις πολιτισμικές, τις ιστορικές εξελίξεις μέχρι σχεδόν και τα τέλη του 20ου αιώνα. Αυτό προσπαθούμε να μελετήσουμε χωρίς μια συγκεκριμένη προδιαγραφή.
Αν θέλουμε να δώσουμε την κοινωνική διάσταση αυτού του προβλήματος, τι θα μπορούσαμε να πούμε; Ένας άνθρωπος, που χάνει την περιουσία του, χάνει τις ρίζες του προσπαθώντας να βρει ένα τόπο να στεριώσει, πώς αισθάνεται;
-Καταρχήν υπάρχουν πολλές αναλογίες ψυχολογικές με το φαινόμενο των μεταναστών που έχουμε σήμερα στην Ελλάδα από ανατολικές χώρες, καθώς οι περισσότεροι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν λόγω πολέμων και φτώχιας. Το γνωστό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία. Οι μετακινήσεις αυτές σημάδεψαν την ζωή των ανθρώπων οριστικά, είτε χωρίστηκαν οικογένειες, είτε οι ίδιοι αναγκάστηκαν να φύγουν. Σημαδεύτηκε η ζωή τους και όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο οικογενειακού ιστού. Τις συνέπειες αυτών των μετακινήσεων η ελληνική κοινωνία τις ξεπέρασε μετά το 2000 και τις ξεπέρασε, γιατί άρχισαν να φεύγουν από την ζωή άνθρωποι που είχαν βιώσει τα γεγονότα. Προηγουμένως, όσες πολιτικές συμφιλίωσης και αν ακολουθήθηκαν, τα βιώματα υπήρχαν στις ψυχές των ανθρώπων. Μόνο όταν φύγουν από την ζωή αρχίζουν και απαλύνονται, δεν εξαλείφονται, αλλά απαλύνονται. Εδώ έρχεται ο ρόλος της μελέτης, να βοηθήσει αυτά τα πράγματα να καταγραφούν και να μην χαθούν.
Οι πρόσφυγες αν ενσωματωθούν σωστά σε μια κοινωνία μπορούν να κάνουν θαύματα στην οικονομία, στον πολιτισμό και στην πολιτική.
-Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση των Μικρασιατών, των Ανατολικοθρακιωτών και των Ανατολικορωμυλιωτών. Οι άνθρωποι ήρθαν στον ελληνικό χώρο καταδιωγμένοι βιαίως, με την ψυχή στο στόμα, με διαλυμένες οικογένειες, με τους Τούρκους να τους κυνηγούν και να τους σφάζουν, κατεστραμμένοι οικονομικά. Όμως όπου εγκαταστάθηκαν στην κυριολεξία έπιαναν πραγματικά χώμα και γινόταν χρυσάφι στα χέρια τους. Ήταν άξιοι άνθρωποι, πολιτισμένοι άνθρωποι, έφεραν νέα ήθη, νέα έθιμα, νέα οικονομική ανάπτυξη.
Αντιμετώπισαν και ρατσισμό όμως.
-Βεβαίως. Να σας θυμίσω την περίπτωση της Αιγείρου, όπου στις πρώτες γενιές Ανατολικοθρακιωτών και των Ανατολικορωμυλιωτών, ούτε συνοικέσια δεν επέτρεπαν να γίνουν μεταξύ τους. Αυτό ξεπεράστηκε, αφού πέρασε η πρώτη γενιά».

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Παρασκευή 1 Ιουλίου
17:00 - Υποδοχή συνέδρων, 17:15 Χαιρετισµοί. 1η συνεδρία: 17:30 -19:15, Μετακινήσεις από τη βουλγαρική ζώνη κατοχής, Προεδρείο: Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης. 17:30 - 17:50 - Βασίλης Ριτζαλέος, ΓΑΚ Κοµοτηνής, Έλληνες Εβραίοι από την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη στα τάγµατα εργασίας κατά τη βουλγαρική κατοχή. 17:50 - 18:10 - Νίκος Καραγιαννακίδης, Ιόνιο Πανεπιστήµιο - Παναγιώτης Αµπεριάδης, Ιστορικός –ερευνητής, Τυπολογία ατοµικών µετακινήσεων και πρωτοβουλιών φυγής από τη βουλγαρική ζώνη κατοχής στην Ανατολική Μακεδονία, 1941-44. 18:10 - 18:30-  Σοφία Αυγέρη, ΜΑ, εκπαιδευτικός, Τα «ντουρντουβάκια»: µετακινήσεις πληθυσµού από τη βουλγαροκρατούµενη Ξάνθη για αναγκαστική εργασία στη Βουλγαρία. 18:30 - 18:50 - Γιάννης Τσαρούχας, Γ.Α.Κ Σερρών, “Νεοπρόσφυγες” από τη Βουλγαροκρατούµενη ζώνη στη Νιγρίτα και την περιοχή της, κατά το 1941. 18:50 - 19:15 – Συζήτηση. 19:15 - 19:30 – Διάλλειμα.
2η Συνεδρία: 19:30 - 21:45 - Στρατός, αντάρτες και πολίτες στη διάρκεια της Κατοχής, Προεδρείο: Βασίλης Δαλκαβούκης, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης. 19:30 - 19:50 - Ελένη Κουρµαντζή, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, Τα γερµανικά «αντίποινα» και τα κατεστραµµένα χωριά του Νοµού Ιωαννίνων. 19:50 - 20:00 - Σπύρος Ζέρβας, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων - Χρύσα Γιαννοπούλου, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Διερευνώντας τη µνήµη του «αιµατοβαµµένου εντελβάις». Η περίπτωση των καµένων χωριών του ελληνοαλβανικού συνόρου (6-10/7/1943). 20:00 - 20:20 - Βασιλική Κοµπιλάκου, Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, Αρχηγείο Παρνασσίδας-Αρχηγείο Γκιώνας του ΕΛΑΣ. Μετακινήσεις και σχηµατοποίηση του φρονήµατος κατά το ξεκίνηµα του αντάρτικου, 1941-1942. 20:20 - 20:40 - Μ.Γ. Βαρβούνης, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, Σάµιοι στη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο (1943-44) και ο Αιi Bey Denizel. 20:40 - 21 :00 - Γιάννης Μακριδάκης, λογοτέχνης - ερευνητής. Συρµατένιοι, ξεσυρµατένιοι, όλοι. Χιώτες πρόσφυγες και στρατιώτες στη Μέση Ανατολή: αφηγήσεις 1941-1946. 21:00 - 21:45 - Συζήτηση
Σάββατο 2 Ιουλίου
3η Συνεδρία: 9:30 - 11:30 - Οι εθνοτικές πτυχές των µετακινήσεων της δεκαετίας του 1940, Προεδρείο: Ιωάwης Μάνος, Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας. 9:30 - 9:50 - Βασίλης Δαλκαβούκης, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, Σαρακατσάνοι της Θράκης στη Βουλγαρία: κανονικότητες και ασυνέχειες µιας παλιάς µετακίνησης στη δεκαετία του 1940. 9:50 - 10:10 - Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Μετακινήσεις Αρµενίων της Ελλάδας στη δεκαετία του 1940. 10:10 - 10:30 - Αργύρης Μαµαρέλης - Γιώργος Νιάρχος, London School of Economics Πληθυσµιακές µετακινήσεις των Μουσουλµάνων της Θράκης την περίοδο 1940 -49. 10:30 - 10:50 - Ραϋµόνδος Αλβανός, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Η µετακίνηση ως πολιτική επιλογή: Κινητικότητα εθνοτικών οµάδων στη Δυτική Μακεδονία µετά τη συµφωνία της Βάρκιζας.  10:50-11:10 - Ελπίδα Βόγλη, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης - Χάρης Μυλωνάς, George Washington University, Μετακινήσεις εθνοτικών οµάδων και εθνική ολοκλήρωση στη δεκαετία του 1940. 11:10 - 11:45 – Συζήτηση. 11:45 - 12:00 – Διάλλειμα.
4η Συνεδρία: 12:00 - 14:00 - Σχεδιασµένες µετακινήσεις αµάχων την περίοδο του Εµφυλίου: «ανταρτόπληκτοι» ή «συµµοριόπληκτοι» και πολιτικοί εξόριστοι (Ι). Προεδρείο: Πολυµέρης Βόγλης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας. 12:00 - 12:20 - Φωτούλα Καραλίδου, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Πληθυσµιακές µετακινήσεις στο νοµό Κιλκίς κατά τη δεκαετία του ‘40. 12:20 - 12:40 - Μανόλης Γ. Σέργης, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, «Βιαίωξ» ή «εκουσίωξ» µετακινηθέντες: Η διχασµένη κοινωνική µνήµη του Εµφυλίου στο Θρυλόριο Ροδόπης. 12:40-13:00 - Έλενα Μαµουλάκη, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Το ταξίδι στην Ικαρία: Αφηγήσεις και πρακτικές µνήµης για την περίοδο της εξορίας στην Ικαρία, 1946 -1949. 13:00 - 13:20 - Μανόλης Κασιµάτης, φωτογράφος – ερευνητής, Φωτογραφίζοντας στην εξορία. 13:20 - 14:00 - Συζήτηση
5η Συνεδρία: 17:00 - 18:45 - Σχεδιασµένες µετακινήσεις αµάχων την περίοδο του Εµφυλίου: «ανταρτόπληκτοι» ή «συµµοριόπληκτοι» και πολιτικοί εξόριστοι (11). Προεδρείο: Γιώργος Κόκκινος, Πανεπιστήµιο Αιγαίου. 17:00 - 17:20 - Βασιλική Λάζου, Πάντειο Πανεπιστήµιο, «Συµµοριόπληκτοι»: οι εσωτερικοί πρόσφυγες του εµφυλίου πολέµου. Υποδοχή και κοινωνική πρόνοια στην πόλη της Λαµίας. 17:20 - 17:40 - Ιωάννης Καρακατσιάνης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Η µεταπολεµική διαµόρφωση της Νοσταλγίας του νοτιο-πελοποννήσιου πολιτικού µετανάστη: από τις κατοχικές και µετα-κατοχικές µετακινήσεις στα τραύµατα της µεταπολεµικής µνήµης. 17:40 - 18:00 - Δηµήτρης Κατσουλάκος, Διδάκτορας Φιλοσοφίας, Η Κουµουστά Λακωνίας, ένα χωριό του κεντρικού ‘Γαϋγετου που ερήµωσε στα χρόνια του Εµφυλίου. 18:00 - 18:45 – Συζήτηση/18:45 - 19:00 - Διάλλειμα
6η Συνεδρία: 19:00 - 21:00 - Η εµπειρία της «υπερορίας»: όψεις από τις µετακινήσεις των πολιτικών προσφύγων του Εµφυλίου (Ι). Προεδρείο: Ειρήνη Λαγάνη, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας
19:00 - 19:20 - Κωστής Παπαϊωάννου, Η µετακίνηση του ΚΚΕ και του ΔΣΕ στην υπερορία από την άποψη της σηµασίας της στην προετοιµασία και την διεξαγωγή του ψυχρού πολέµου. 19:20 - 19:40 - Κατερίνα Τσέκου, Ιόνιο Πανεπιστήµιο, Εβρίτες πολιτικοί πρόσφυγες στη Βουλγαρία: µια τεθλασµένη διαδροµή. 19:40 - 20:00 - Χριστίνα Αλεξοπούλου, INALCO (Institut National des Langues et Civilisations Orientales), Παρίσι, Αναπαραστάσεις του ελληνικού εµφυλίου και της µετακίνησης στην υπερορία σε Σλαβόφωνους Μακεδόνες που αποχώρησαν από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του εµφυλίου πολέµου (1946-1949). 20:00 - 21:00 - Συζήτηση
Κυριακή 3 Ιουλίου
7η Συνεδρία: 9:30 - 11:45 - Η εµπειρία της «υπερορίας»: όψεις από τις µετακινήσεις των πολιτικών προσφύγων του Εµφυλίου (11). Προεδρείο: Νίκος Μαραντζίδης, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας. 9:30 - 9:50 - Κώστας Τσίβος, Charles University, Οι πολιτικοί πρόσφυγες της Τσεχοσλοβακίας: µια κοινότητα σε διαρκή κίνηση. 9:50 -10:10 - Απόστολος Πατελάκης, Ίδρυµα Μελετών Χερσονήσου του Αίµου Οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στη Ρουµανία. 10:00 - 10:30 - Ηλίας Πούλος, καλλιτέχνης πολυµέσων, Οι τελευταίοι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες. 10:30 - 10:50 - Λουκιανός Χασιώτης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Ο δηµόσιος λόγος για τις παιδοπόλεις της βασίλισσας και οι απόψεις των πρώην τροφίµων. 10:50 - 11:10 - Γιώργος Ανδρίτσος, Διδάκτορα; Ιστορίας, Το «παιδοµάζωµα» στις ελληνικές ταινίες µεγάλου µήκους από το 1945 µέχρι το 1981.  Συζήτηση. 11:45 - 12:00 - Διάλλειµα. 12:00 - Στρογγυλό τραπέζι: Διερευνώντας στο παρόν τη βία της δεκαετίας του 1940. Η περίπτωση των µετακινήσεων. Γιώργος Κόκκινος, Πανεπιστήµιο Αιγαίου Νίκος Μαραντζίδης, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Πολυµέρης Βόγλης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος, Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης.