Σχέσεις Ελευθερίου Βενιζέλου - Ιωάννη Μεταξά

Είναι γεγονός ότι οι δύο αυτοί οξυδερκείς πολιτικοί σε μερικές περιπτώσεις αντιμετώπιζαν τα προβλήματα του τόπου κατά ανάλογο τρόπο. Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ότι και οι δύο διέβλεπαν χρόνια πριν από την επερχόμενη λαίλαπα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, την ανάγκη λήψεως ιδιαιτέρων για να επιτευχθεί η προετοιμασία της χώρας. Η πολιτική και πολιτεία του Ιωάννη Μεταξά στο θέμα αυτό είναι ιστορικά γνωστή. Έκανε Δικτατορία το 1936, ένα πολίτευμα πολύ διαδεδομένο τότε στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη και προετοίμασε τη χώρα για το έπος του 1940 και την περιφανή νίκη στην απρόκλητη ιταλική επίθεση της 28ης Οκτωβρίου. Είναι ίσως ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις σκέψεις και τις προθέσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου πάνω στο ίδιο θέμα κατά την λίγο προ του 1936 περίοδο, όπως προκύπτει από ιδιόγραφες σημειώσεις του και δημοσιεύματα ανθρώπων που τον θαύμαζαν.

Είναι γνωστό ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν κρατούσε ημερολόγιο όπως ο Ιωάννης Μεταξάς, και δεν έγραψε απομνημονεύματα. Το 1948 δημοσιεύτηκαν από τις εκδόσεις της Εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, με εισαγωγή και σημειώσεις του καθηγητού Νικόλαου Τωμαδάκη, ο οποίος αυτοχαρακτηρίζεται ως θαυμαστής του Ελευθέριου Βενιζέλου, ιδιόγραφες σκέψεις του μεγάλου πολιτικού, που έβλεπε ως αναγκαίες. Αυτές ο Ε. Βενιζέλος τις διετύπωσε περί τον Σεπτέμβριο του 1934 σε ένα κίτρινο τετράδιο, το οποίο βρέθηκε τυχαία στα πράγματα του μετά το θάνατο του. Ο καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης σημειώνει ότι: "Τον Οκτώβριο του 1934 ο Ε. Βενιζέλου ευρίσκετο εις Χανιά. Τον απησχολεί το ζήτημα της εκλογής προέδρου Δημοκρατίας. Ο Ε. Βενιζέλος απέβλεπεν εις την εκλογήν του εαυτού του, όχι βέβαια για να ακινητήσει εις το υψηλό αξίωμα του ανωτάτου άρχοντος.

Ο Βενιζέλος είχε επιστρέψει από τους Παρισίους σκεπτόμενος ριζηδόν να εκκαθαρίση τα πράγματα. Έμπροσθεν του υπάρχον δύο δρόμοι: Ο δρόμος της επαναστάσεως (τον οποίον μοιραίως και υπό την πίεσιν την 1η Μαρτίου του επομένου έτους 1935) και ο δρόμος της συνταγματικής μεταβολής. Και η δεύτερη αυτή οδός ήτο κατά βάσιν επαναστατική, αλλά τα γενησόμενα θα εκάλυπτον το υπό της νομιμότητας. Και γνωρίζομεν πόσον ο Ε. Βενιζέλος ήτο ζηλοτύπως προσκεκολλημένος προς αυτόν τον τύπον της νομιμότητος. Βεβαίοι οι τύποις δεν ήσαν εκείνοι οι οποίοι ωδήγουν την πρώτην πολιτικήν διάνοιαν του τόπου, η οποία συνελάμβανε το όλον ευρωπαϊκόν ζήτημα.

Ο Βενιζέλος, πέραν του εσωτερικού ζητήματος, το οποίον πολιτικώς εξεμεταλεύετο, έλβεπεν ευρύτερον την διαμορφουμένην εις την Ευρώπην κατάστασιν. "Ο Βενιζέλος ησθάνετο ότι έπρεπε να προπαρασκευασθέμεν δια την επικειμένην μεγάλην σύγκρουσιν… Αλλ' η κρατική μηχανή δεν ελειτούργει ως έδει". "Και δια να είμεθα εντός των πραγμάτων.

Ο Βενιζέλος επεθύμει το σχήμα της οικουμενικής, υπό το οποίον θα ακάλυπτε την ίδιαν παντοδύναμον επιβολήν. Αλλά την τοιαύτην λύσην απέκρουεν ο αντίθετος προς αυτόν κόσμος. Νομίζω ότι η σειρά των σκέψεων του Βενιζέλου ήτο το εξής: Εκλογή αυτού του ιδίου ως προέδρου της Δημοκρατίας… Διάλυση της Βουλής κατόπιν συγκαταθέσεως εις αυτόν πειθηνίου Γερουσίας.

Προκήρυξις εκλογών αναθεωρητικής Βουλής με συγκεκριμένον πρόγραμμα μεταβολής του πολιτεύματος, εις τρόπον ώστε να ενισχυθεί η εκτελεστική εξουσία, να περιορισθούν τα δικαιώματα της Βουλής και να διοικηθώμεν επί εν και ήμισυ έτος συγκεντρωτικώς. Το διάστημα αυτό ευρίσκε ο Βενιζέλος αρκετόν δια ν' αναδιοργανώση το κράτος".

Ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος σημειώνει ιδιοχείρως μεταξύ άλλων στο κίτρινο τετράδιο τις ακόλουθες απόψεις του για τον κοινοβουλευτισμό και τη σύνταξη της πολιτείας.

"Αλλ' η θεραπεία των κακών του κοινοβουλευτισμού δεν δύναται να ζητηθή από την εγκατάληψιν των δημοκρατικών αρχών. Εάν την αρχήν καταλάβουν αυτοχειροτόνητοι δικτάτορες, θ' αρχίση εποχή διαρκών αναστατώσεων.

"Η πρώτη άλλωστε μετά την εκλογήν του προέδρου κυβέρνησις, αφού λάβη την εμπιστοσύνην της Βουλής και περατώση την αναθεώρησιν του πολιτεύματος, θα κυβερνήση επί εν και ήμισυ έτος άνευ παρουσίας της Βουλής"

"Η Βουλή συνέρχεται κατ' έτος εις τρεις τακτικά συνόδους, εκάστη των οποίων δεν δύναται να διαρκέση πλείονας των 3 εβδομάδων".

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι υπό τις τότε περιστάσεις και ανάγκες προετοιμασίας της χώρας, θεωρούσε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιβεβλημένη την κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, κάτι που η αποτυχία του Κινήματος του 1935 και ο θάνατος του το 1936 δεν του επέτρεψαν να πραγματοποιήσει.

Οι πολιτικές διαφορές μεταξύ του Ιωάννη Μεταξά και του Ελευθερίου Βενιζέλου κυριάρχησαν στην ελληνική πολιτική σκηνή και χώρισαν την Ελλάδα για σχεδόν τριάντα χρόνια.