Τα πρώτα κρυφά σημάδια της Δυσλεξίας και γιατί δεν αναγνωρίζονται έγκαιρα

Εάν όλοι οι δυσλεξικοί στην Ελλάδα ζούσαν μαζί σε μια πόλη, τότε σίγουρα η «Δυσλεξιούπολη» θα ήταν η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Αυτή είναι η άποψη ενός Έλληνα ακαδημαϊκού καθηγητή, δεδομένου ότι η δυσλεξία εμφανίζεται σε ποσοστό έως 20% του συνόλου του πληθυσμού, την ίδια στιγμή που στα σχολεία μας αποτελεί την πιο συχνά διαγνωσμένη κατηγορία ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. Ωστόσο, κάποιες φορές είναι αρκετά δύσκολο να εντοπίσουμε χαρακτηριστικά της δυσλεξίας σε έναν μαθητή και σε αυτό δεν μάς βοηθά η βιβλιογραφία, καθώς υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την οικεία διαταραχή, οι οποίοι εν τέλει δημιουργούν περαιτέρω σύγχυση. Ο πιο γνωστός ορισμός, που προέρχεται από τον διεθνή οργανισμό δυσλεξίας, σημειώνει πως τη μαθησιακή αυτή δυσκολία χαρακτηρίζουν οι δυσκολίες στην ακριβή αναγνώριση των λέξεων και οι κακές ικανότητες στην ορθογραφία και στην αποκωδικοποίηση τους. 

Οι λόγοι για τους οποίους η δυσλεξία δεν αναγνωρίζεται αμέσως είναι αρκετοί, μεταξύ των οποίων το γεγονός ότι η αυτή μπορεί να συνυπάρχει με άλλες διαταραχές όπως η δυσγραφία, οι μαθησιακές δυσκολίες και ακόμη πιο συχνά η ΔΕΠ/Υ. Στο παραπάνω ας προστεθεί το ότι πολλοί εκπαιδευτικοί δεν διαθέτουν, ακόμη, τις απαραίτητες γνώσεις για να καταλάβουν, εάν κάποιος μαθητής χρήζει υποστήριξης ειδικής αγωγής. Δυστυχώς, πολλοί, μεταξύ αυτών και εκπαιδευτικοί, εξακολουθούν να βλέπουν τη δυσλεξία και την τεμπελιά ως συγκοινωνούντα δοχεία, πράγμα όμως που δεν υφίσταται σε καμία περίπτωση. Έτσι, η διάγνωση που θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να γίνεται ήδη από το νηπιαγωγείο, γίνεται πολύ αργότερα στην Γ΄ ή και Δ΄ Δημοτικού, κάποιες φορές και στα τελευταία χρόνια του Γυμνασίου. Εκείνο, όμως, που δυσκολεύει περισσότερο στην αναγνώριση της δυσλεξίας είναι ο απρόσμενος χαρακτήρας της σε σχέση με τις άλλες (πολλές) γνωστικές ικανότητες του μαθητή. Αυτός είναι και ένας λόγος που η δυσλεξία μένει σε πολλές περιπτώσεις χωρίς διάγνωση• ο μαθητής, λόγω της υψηλής του νοημοσύνης, μπορεί να αναπτύσσει από μόνος του στρατηγικές αντιμετώπισης. Όμως αυτό δεν είναι κάτι που συμβαίνει πάντοτε, διότι εάν το παιδί δεν λάβει την κατάλληλη βοήθεια, και στον χρόνο που πρέπει, τότε θα δεν θα αναπτύξει και το κατάλληλο λεξιλόγιο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη μαθησιακή του διαδρομή. 

Ποια είναι, λοιπόν, τα πρώτα σημάδια που μπορεί να αναγνωρίσει ο γονιός; Για τους περισσότερους από εμάς η ανάγνωση είναι μια αυτόματη διαδικασία όπως η αναπνοή, όμως κάτι τέτοιο δεν ισχύει για τους δυσλεξικούς. Συγκεκριμένα αργούν πάρα πολύ στην ανάγνωση και, ταυτόχρονα, δυσκολεύονται στην κατανόηση ενός κειμένου. Για παράδειγμα, εάν ζητήσουμε από έναν μαθητή με δυσλεξία να διαβάσει ένα απόσπασμα κειμένου και κατόπιν τον ρωτήσουμε τι κατάλαβε από αυτό, η πιο πιθανή απάντηση που θα πάρουμε είναι η απόλυτη σιωπή ή εναλλακτικά δεν θα μπορέσει να ανακαλέσει κάποια σημαντική πληροφορία του κειμένου. Επίσης, όταν διαβάζουν, παραλείπουν λέξεις ή και ολόκληρες σειρές, αντικαθιστούν λέξεις με άλλες που μοιάζουν οπτικά. Ταυτόχρονα, οι μαθητές με δυσλεξία συχνά συγχέουν γράμματα (πχ. το φ με το θ), ενώ άλλοτε μπερδεύουν το ε με το 3, το δ με το 5 κ.α. Κάποιες φορές, οι δυσλεξικοί μπερδεύουν τις συλλαβές (πχ. αντί αεροπλάνο διαβάζουν αρεοπλάνο), δεν μπορούν διακρίνουν εύκολα το δεξιά με το αριστερά ή έχουν εξαιρετικό άγχος, όταν καλούνται να διαβάσουν μπροστά στους συμμαθητές τους. Μάλιστα, μολονότι έχουν πολύ καλές ιδέες, δεν γράφουν όπως θα αναμέναμε καλές εκθέσεις. Κι αυτό συμβαίνει, επειδή ο αγώνας τους με το γράψιμο μπορεί συχνά να καλύπτει τις πραγματικές σκέψεις τους. 

Πότε, όμως, ένας γονιός χρειάζεται να ανησυχεί; Μέχρι την ηλικία των 6-7 ετών, λόγω και της μικρής εμπειρίας γραμματισμού του μαθητή, τα παραπάνω λάθη μπορούν να χαρακτηρισθούν ως συνηθισμένα• όμως, σε μεγαλύτερες ηλικίες είναι ένδειξη πως, πιθανόν, ο μαθητής ανήκει στο φάσμα των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών. Σαν πρώτο βήμα οι μαθητές αυτοί χρειάζονται, πρωτίστως, ψυχολογική ενίσχυση και συστηματική βοήθεια στη μελέτη τους. Οι μαθητές με δυσλεξία, ασφαλώς, και είναι ικανοί να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν, όταν λαμβάνουν την κατάλληλη παρέμβαση. Δεν είναι τυχαίο ότι έρευνες του Πανεπιστημίου του Γέιλ συνδέουν την υψηλή νοημοσύνη με τη δυσλεξία. Όμως, οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις χρειάζεται να είναι δομημένες ή να στηρίζονται σε μεθόδους που ο μαθητής μαθαίνει καλύτερα. Θα χρειαστεί, ενδεχομένως, ένα καινούργιο άρθρο στο οποίο θα σημειώνονται κάποιες από αυτές τις πρακτικές. 

Το πιο σημαντικό που οφείλουμε να κάνουμε για την προσέγγιση των μαθητών με δυσλεξία, είναι να αφήσουμε για πάντα στο ντουλάπι της λήθης όλους τους ξεπερασμένους μύθους που συνδέουν τη δυσλεξία με την τεμπελιά. Πρώτοι από όλους οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να κατανοήσουν τα πρώτα σημάδια που κάνουν σαφή την ύπαρξη της δυσλεξίας, αλλά και να σκεφτούν νέους τρόπους προσέγγισης αυτών των μαθητών, με την παράλληλη αξιοποίηση των πολυαισθητηριακών μεθόδων διδασκαλίας. Ας μην ξεχνούμε ότι οι μαθητές με δυσλεξία, στην πλειονότητά τους, είναι χαρισματικοί, καθώς κι ότι οι ακαδημαϊκές τους δυσκολίες είναι απροσδόκητες σε σχέση με την έμφυτη ικανότητα τους να μάθουν.