Υεμένη: Εν αναμονή των προεδρικών εκλογών

Πριν την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης, το καθεστώς του 69χρονου Saleh αντιμετώπιζε τρεις μείζονες προκλήσεις: τους σιίτες αντάρτες Houthi, τους αυτονομιστές του νότου και την Al-Qaeda. Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2011 προστέθηκε και η οργή των Υεμενιτών πολιτών, οι οποίοι εμπνεύσθηκαν από τις εξεγέρσεις των άλλων αραβικών χωρών, και απαιτούσαν την εκθρόνιση του Saleh. Ο Υεμενίτης πρόεδρος βρίσκεται ήδη στις ΗΠΑ για την αποκατάσταση της υγείας του μετά τον σοβαρό τραυματισμό του το καλοκαίρι του 2011, όμως προηγουμένως υπέγραψε τη συμφωνία της 23ης Νοεμβρίου, που προτάθηκε από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council – GCC) και παρέδωσε προσωρινά την εξουσία στον αντιπρόεδρο Abedrabbo Mansour Hadi.

Από τις αρχές του 2011 μέχρι σήμερα, η χώρα βίωσε μια κατάσταση που λίγο απείχε από το να χαρακτηρισθεί εμφύλιος πόλεμος. Το γεγονός αυτό δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για να δράσουν και άλλοι εσωτερικοί δρώντες, όπως η Al-Qaeda της Αραβικής Χερσονήσου (Al-Qaeda in the Arabian Peninsula ? AQAP), ο υποστράτηγος Ali Mohsen al-Ahmar με τους περίπου 25.000 άνδρες του που αυτομόλησε και αντιτάχθηκε στο καθεστώς, διάφορες υεμενιτικές φυλές όπως η Φυλετική Συνομοσπονδία Hashid (Hashid Tribal Confederation) που δραστηριοποιείται στην περιοχή Al-Hasaba βόρεια της πρωτεύουσας, οι αυτονομιστές του νότου, καθώς και διάφοροι άλλοι σφετεριστές της εξουσίας κυρίως από το περιβάλλον του προέδρου. Η βία συνεχίζει να ταλανίζει τον υεμενιτικό λαό και οι ένοπλες δυνάμεις αδυνατούν να ελέγξουν τις απομακρυσμένες περιοχές, που έχουν καταλάβει ένοπλοι διαφόρων οργανώσεων, ομάδων ή φυλών.  

Ένα θέμα που απογοήτευσε και εξόργισε τους Υεμενίτες διαδηλωτές είναι ο όρος της συμφωνίας περί ασυλίας του Saleh. Ο λαός της Υεμένης θεωρεί ότι «ο αυταρχισμός που επέδειξε στα 33 χρόνια διακυβέρνησης της χώρας και τα εκατοντάδες θύματα κατά τη διάρκεια του 2011 δεν δικαιολογούν την ατιμωρησία του προέδρου και του περίγυρού του». Ως εκ τούτου, η οργή των διαδηλωτών δεν κατευνάσθηκε από την απομάκρυνση του Ali Saleh. Δεκάδες χιλιάδες νέοι Υεμενίτες, που αυτοαποκαλούνται «επαναστάτες» και οι οποίοι ξεκίνησαν την Αραβική Άνοιξη στη χώρα, εμφανίζονται από επιφυλακτικοί έως και απρόθυμοι να αποδεχτούν την πρόταση του GCC. Επομένως, είναι σχεδόν αδύνατον τουλάχιστον στην παρούσα φάση να υποστηρίξουν τις πολιτικές δυνάμεις που αποδέχονται τους όρους της πρότασης του Ριάντ. Στο ίδιο μήκος κύματος κυμαίνεται και η Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Navi Pillay, η οποία πρόσφατα δήλωσε ότι «η χορήγηση αμνηστίας, σε όσους διέπραξαν εγκλήματα πολέμου και παραβίασαν τα ανθρώπινα δικαιώματα στο πλαίσιο της συμφωνίας για την παράδοση της εξουσίας στην Υεμένη, θα ήταν αντίθετη με το διεθνές δίκαιο». Αντίθετοι εμφανίζονται και οι υποστηρικτές του Κινήματος της Νότιας Υεμένης ή Κινήματος του Hassan Baoum, που δραστηριοποιείται στις νότιες και ανατολικές επαρχίες (Lahij, Ad-Dali, Abyan, Shabwa, Hadhramaut και Al-Mahrah) και επιδιώκει την απόσχιση του νότου. 

Οι ελπίδες πλέον στρέφονται στις προθέσεις και στις ικανότητες του αντιπροέδρου της Υεμένης και ουσιαστικά μοναδικού υποψήφιου προέδρου, Mansour Hadi, να πείσει όλες τις αντίπαλες πλευρές ότι μετά την ολοκλήρωση της διεξαγωγής των προεδρικών εκλογών της 21ης Φεβρουαρίου 2012 απαιτείται εθνικός διάλογος, με απώτερο στόχο την εθνική συμφιλίωση. Δηλαδή, μια προσπάθεια που συγκεντρώνει εξαιρετικά χαμηλές πιθανότητες. Επιπρόσθετα, να ανασυντάξει τις ένοπλες δυνάμεις και τις δυνάμεις ασφαλείας, να δημιουργήσει εσωτερικούς και εξωτερικούς συμμάχους, να ζητήσει εξωτερική βοήθεια για την αντιμετώπιση τόσο του προβλήματος της πείνας που απειλεί το ένα τρίτο του υεμενιτικού πληθυσμού όσο και του προβλήματος της αποκατάστασης των εκατοντάδων χιλιάδων εσωτερικά εκτοπισμένων Υεμενιτών (μόνο στην περιοχή της Sadah παραμένουν περισσότεροι από 300.000  εσωτερικοί πρόσφυγες). 

Επίσημοι υποστηρικτές της συμφωνίας, εκτός από το GCC, τις ΗΠΑ, την ΕΕ και φυσικά τον αντιπρόεδρο Mansour Hadi, είναι μόνο το κυβερνόν κόμμα Γενικό Λαϊκό Κογκρέσο (General People's Congress - GPC) και ο Συνασπισμός της Αντιπολίτευσης (Joint Meeting Party - JMP) [1], που συνιστούν και την προσωρινή κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ως εκ τούτου, αναμένεται χαμηλή προσέλευση στις κάλπες. 

Η χώρα πασχίζει να καλύψει ένα μέρος του δημοκρατικού της ελλείμματός της μέσω των προγραμματισμένων προεδρικών εκλογών, ωστόσο το έλλειμμα της εσωτερικής ασφάλειας παραμένει σημαντική πρόκληση τόσο για την ίδια την Υεμένη όσο και για την υπόλοιπη αραβική χερσόνησο. Αν μάλιστα συνυπολογισθεί η στρατηγική θέση της χώρας (Bab el-Mandab: στρατηγικό θαλάσσιο πέρασμα στην είσοδο της Ερυθράς Θάλασσας) [2], τότε δικαιολογείται τόσο η ευρωπαϊκή όσο και η διεθνής ανησυχία για την ασφαλή μεταφορά των υδρογονανθράκων από τον Περσικό Κόλπο προς τη γηραιά ήπειρο (περίπου το 80% των αναγκών της Ευρώπης σε πετρέλαιο), αλλά και για την ασφάλεια της ναυτιλίας γενικότερα. Είναι λοιπόν προφανές ότι η Ουάσιγκτον, που θεωρεί την AQAP ως απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και για τους υπόλοιπους συμμάχους της στην περιοχή, με την υποστήριξη του Ριάντ και των υεμενιτικών ενόπλων δυνάμεων θα συνεχίσει τη διεξαγωγή των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, τουλάχιστον με τη χρησιμοποίηση μη επανδρωμένων επιθετικών αεροσκαφών (UCAVs) για την εξόντωση ηγετικών στελεχών της AQAP, που δραστηριοποιούνται στις νότιες και κεντρικές επαρχίες της χώρας (Abyan, Al-Baidha, Shabwah, Marib και Al-Jawaf).

Τα μέχρι στιγμής δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι «βραχυπρόθεσμα, η βία και η αναρχία θα συνεχισθούν, ενώ οι ανθρώπινες απώλειες θα πολλαπλασιάζονται». Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Human Rights Watch - HRW), στη διάρκεια του 2011 έχασαν τη ζωή τους περίπου 250 αντικαθεστωτικοί διαδηλωτές και άλλοι 1.000 τραυματίσθηκαν από τις κυβερνητικές δυνάμεις [3]. Μάλιστα, η κατάσταση είναι δυνατόν να επιδεινωθεί περαιτέρω αν ο Saleh πραγματοποιήσει την υπόσχεσή του και επιστρέψει από τις ΗΠΑ, προκειμένου να είναι παρών στις επερχόμενες εκλογές [4]. Επιπρόσθετα, ένα βραχυ-μεσοπρόθεσμο πιθανό σενάριο είναι η διχοτόμηση ή η τριχοτόμηση της Υεμένης, ειδικά αν το επόμενο χρονικό διάστημα αναδυθούν ηγετικές προσωπικότητες στο βορρά και στο νότο, που θα ενισχύσουν περαιτέρω τις ήδη υφιστάμενες αποσχιστικές τάσεις.

[1] Ο Συνασπισμός της Αντιπολίτευσης (Joint Meeting Party - JMP) αποτελείται από έξη πολιτικά κόμματα: το Κόμμα των Ισλαμιστών (Islah Party), το Κόμμα των Κοσμικών Σοσιαλιστών (Secular Socialists Party), την Οργάνωση των Λαϊκών Ενωτικών (Nasserite Unionist Popular Organization), το Αραβικό Κόμμα Baath (Arab Baath Party), την Ένωση των Λαϊκών Δυνάμεων (Union of Popular Forces) και το Κόμμα Haq (Haq Party).

[2] Γιαννακόπουλος Βασίλης, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, «Πληθαίνουν οι εν δυνάμει απειλές για τη ναυτιλία στη Μέση Ανατολή», 19 Δεκεμβρίου 2011

[3] Human Rights Watch, “World Report 2012: Yemen”

[4] Al Jazeera, ?Saleh pledges early return to Yemen?, February 6, 2012