«Υπερκινητικότητα» σε βαθμό ανησυχίας

Πολλές φορές θεωρούμε και χαρακτηρίζουμε ένα παιδί υπερβολικά ζωηρό, υπερκινητικό. Ποια είναι όμως η κλινική εικόνα ενός παιδιού με υπερκινητικότητα και πώς συνδυάζεται με την έλλειψη προσοχής και συγκέντρωσης; Επηρεάζεται η σχολική απόδοση και η συμπεριφορά του παιδιού; Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τη  Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) στο πιο κάτω άρθρο.
Είναι γεγονός πως πολλά παιδιά  κατά την προσχολική ηλικία παρουσιάζουν, συγκριτικά με άλλα παιδιά, αυξημένη κινητική δραστηριότητα γι’ αυτό και η διάκριση μεταξύ της φυσικής και -αναμενόμενης ίσως- ζωηρότητας με την υπερκινητικότητα αρχικά να είναι δύσκολη. Αυτό που οι γονείς είναι αναγκαίο να έχουν υπόψη τους είναι πως η «υπερκινητικότητα» πέρα από την υπερδραστηριότητα που εκδηλώνει το παιδί συνοδεύεται κι από άλλα χαρακτηριστικά που λειτουργούν καταλυτικά στην εξελικτική πορεία του παιδιού, αν δεν γίνει άμεση και πρώιμη παρέμβαση. 
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) - διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) αναφέρεται συχνά σε περιγραφές που περιλαμβάνονται στην ευρύτερη ομάδα παιδιών με δυσκολίες μάθησης ή/ και συμπεριφορικά προβλήματα. Πρόκειται για μια διαταραχή με τη συχνότερη παιδοψυχιατρική διάγνωση  στη σχολική ηλικία η οποία, περισσότερο από κάθε άλλη, έχει συγκεντρώσει ευρέως το επιστημονικό ενδιαφέρον των ερευνητών αλλά και του κοινού εξαιτίας των αρνητικών της επιδράσεων στην έκδηλη επικοινωνιακή συμπεριφορά και σχολική επίδοση του παιδιού (Δ.Π. Στάσινος).
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα www.adhdhellas.org/ η ΔΕΠΥ είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό, και στην ενήλικη ζωή. Εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού με σχέση συνήθως 3:1 υπέρ των αγοριών. Αρκετοί επιστήμονες, ωστόσο, πιστεύουν ότι η συχνότητα εμφάνισης είναι περίπου η ίδια και στα δυο φύλα, με τη διαφορά ότι τα κορίτσια συχνά δεν είναι υπερκινητικά και διαχειρίζονται καλύτερα τη διαταραχή τους, γι’ αυτό και η διάγνωση μπορεί να διαλάθει ή να γίνει αργότερα.
Παρ’ όλο που πρόκειται για μια τόσο συχνή κατάσταση, η ΔΕΠΥ δεν έχει αναγνωριστεί ούτε έχει γίνει αποδεκτή από όλες τις επιστημονικές και κοινωνικές ομάδες. Η όρος «διαταραχή ελλειμματικής προσοχής - υπερκινητικότητας» υποδηλώνει απλά ένα συνδυασμό έκδηλων συμπεριφορικών προβλημάτων. Πρόκειται δηλαδή για έλλειμμα ικανότητας του παιδιού να επικεντρώνει την προσοχή του σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα και ταυτόχρονα για εκδήλωση σε υψηλά επίπεδα άσκοπων κινήσεων εκ μέρους του που δεν του επιτρέπουν να προσλαμβάνει αντίστοιχα αισθητηριακά ερεθίσματα για τα μετουσιώνει σε κοινωνικές-γνωστικές δομές (Δ.Π. Στάσινος).
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμφανίζονται στους ειδικούς (παιδοψυχολόγους, κοινωνιολόγους, ειδικούς παιδαγωγούς κ.α) συνήθως, μεταξύ 3 και 7 χρόνων. Μητέρα παιδιού με ΔΕΠΥ μοιράζεται μαζί μας την μέρα που αυτή και ο σύζυγός της αντιλήφθηκαν πως υπάρχει κάποιο πρόβλημα με το παιδί τους: «Το παιδί ήταν τότε τριών χρόνων καθόμασταν στο σαλόνι και ενώ του απηύθυνα τον λόγο ξανά και ξανά αυτός δεν ανταποκρινόταν. Ανησυχήσαμε πολύ και σύντομα επισκεφτήκαμε ένα παιδοψυχολόγο. Έτσι κάναμε το πρώτο βήμα και ήρθαν και τα υπόλοιπα, αξιολογήσεις, παρεμβάσεις, ψυχολογική υποστήριξη κτλ. Προσωπικά, μου πήρε λίγο καιρό να αποδεχτώ όλα αυτά που μου έλεγαν οι ειδικοί για το παιδί μου, αλλά τελικά τα αποδέχτηκα. Σίγουρα μέσα στα χρόνια έκανα λάθη τα οποία και μετάνιωσα. Δυσκολίες πάντα υπάρχουν, ειδικά όταν δεν υπάρχει η απαιτούμενη γνώση και βοήθεια από το σχολείο. Οι διαφωνίες με τους δασκάλους και τα τηλεφωνήματα αγανάκτησης για τη συμπεριφορά του παιδιού μας, ακόμα και σήμερα μου προκαλούν θυμό. Παρ’ όλα αυτά με θέληση, αγάπη και αρκετή βοήθεια από τους ειδικούς όλα έγιναν ευκολότερα και για μας, και για τους δασκάλους αλλά κυρίως για το παιδί που αν και βάδιζε με τους δικούς του ρυθμούς προχωρούσε, κι αυτό μας ικανοποιούσε όλους. Είναι φιλότιμο και καλοσυνάτο παιδί γι' αυτό στο τέλος γινόταν και το πιο αγαπητό παιδί των δασκάλων». Οι έντονες λοιπόν ταραχές για ολόκληρη την οικογένεια προκύπτουν στις περισσότερες περιπτώσεις, με την ένταξη των παιδιών  στο σχολείο, εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση της προσοχής, οργάνωση και συμμόρφωση στους κανόνες όπου τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν αδυναμίες.
Ποια είναι όμως τα κύρια συμπτώματα και οι τρεις τύποι ΔΕΠΥ;
Τα κύρια συμπτώματα της διαταραχής, όπως ορίζονται από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-IV), είναι η διάσπαση της προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα. Με βάση τα συμπτώματα που επικρατούν στα παιδιά σχολικής ηλικίας διακρίνουμε τρεις τύπους ΔΕΠΥ:
Α. Ο κυρίαρχος τύπος της ελλειμματικής προσοχής
- Αποτυγχάνει να προσέχει λεπτομέρειες ή κάνει απρόσεκτα λάθη στη σχολική εργασία ή άλλες δραστηριότητες 
- Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί
- Αποσπάται εύκολα από άσχετα ερεθίσματα
- Δε δείχνει να προσέχει όταν του μιλούν
- Δε δίνει σημασία στις λεπτομέρειες
- Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες
- Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια
- Ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες ή σχολικές εργασίες
- Χάνει πράγματα και γενικά δυσκολεύεται στην οργάνωση
Β. Ο κυρίαρχος τύπος Παρορμητικότητας/Υπερκινητικότητας
- Κινεί νευρικά τα χέρια ή τα πόδια ή περιφέρεται ανυπόμονα
- Σηκώνεται όταν δεν επιτρέπεται, διακόπτει ή παρενοχλεί τους άλλους
- Τρέχει και σκαρφαλώνει ψηλά με ακατάλληλο τρόπο
- Δυσκολεύεται να παίζει ήρεμα ή να συμμετέχει σε ήρεμες δραστηριότητες
- Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του και δίνει απερίσκεπτα απαντήσεις πριν ακόμα ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις
Γ. Ο συνδυαστικός τύπος 
Είναι επίσης συνηθισμένος τύπος ΔΕΠΥ στα παιδιά και στους εφήβους όπου παρουσιάζεται συνδυασμός κάποιων από τα παραπάνω συμπτώματα, όπως η απροσεξία, η υπερκινητικότητα και η παρορμητική συμπεριφορά.
Τέλος, σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, για να γίνει διάγνωση της ΔΕΠΥ προαπαιτείται η ύπαρξη 6 τουλάχιστον από τα συμπτώματα της διαταραχής, που περιγράφονται στα ταξινομικά συστήματα πριν το 7ο έτος του παιδιού και να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών. Επίσης, πέρα από τα συμπτώματα κάθε τύπου σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το φύλο, η ηλικία, οι κοινωνικές παράμετροι και το πλαίσιο που εκδηλώνεται  όπως το σχολείο και το σπίτι. Γενικά, το φάσμα των κλινικών συμπτωμάτων είναι ευρύ, γι' αυτό και κανένα παιδί με ΔΕΠΥ δεν μοιάζει με κάποιο άλλο. 
Το μόνο σίγουρο είναι ότι η γνώση είναι δύναμη σε ό,τι μας περιβάλλει.