Διαχείριση άγχους, ισορροπημένες σχέσεις γονέων-παιδιών

Με αφορμή το σεμινάριο του φροντιστηρίου μέσης εκπαίδευσης «2001 Ορόσημο»

Γράφει η Ιλώνα Ιβανίδου, ψυχολόγος - παιδοψυχολόγος Msc

Αυτές τις ημέρες το άγχος των μαθητών κορυφώνεται, και ο φόβος της ενδεχόμενης αποτυχίας στις εξετάσεις, μεγαλώνει. Η πίεση από τις καθημερινές εξετάσεις, το ατελείωτο διάβασμα και ξενύχτι πάνω από τα βιβλία, επιβαρύνει την ψυχολογία και τις φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού των μαθητών, με αποτέλεσμα το άγχος που νιώθουν να μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Με αφορμή αυτό το γεγονός, όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος πραγματοποιήθηκε σεμινάριο στο φροντιστήριο 2001 Ορόσημο με θέμα «Διαχείριση του άγχους των εξετάσεων- Ισορροπημένες σχέσεις γονέων παιδιών».

Τα θέματα που αναλύσαμε ήταν: το στρες, το άγχος των εξετάσεων, τα συμπτώματα του άγχους και η φροντίδα του εφήβου.

Η περίοδος των εξετάσεων
Έφτασε η περίοδος που τα παιδιά καλούνται να δώσουν εξετάσεις, μια περίοδος πολύ αγχωτική και για τα παιδιά αλλά και για τους γονείς. Η περίοδος των εξετάσεων είναι μια ιδιαίτερα φορτισμένη περίοδος για τη ζωή των παιδιών, καθώς είναι επιφορτισμένη με την επίτευξη των στόχων για το μελλοντικό επαγγελματικό προσανατολισμό.

Όπως είναι φανερό ένας τέτοιος στόχος, ο οποίος είναι συνυφασμένος με το πόσο ικανός είμαι, αν θα πετύχω ή δε θα επιτύχω στη ζωή μου, αν θα απογοητεύσω τους δικούς μου και τον εαυτό μου, είναι φορτισμένος με ένταση, αγχώδεις, αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα. Ενώ, λοιπόν, είναι αναμενόμενο ότι αρκετά παιδιά θα βιώσουν κάποιου βαθμού ένταση και άγχος, μερικές φορές αυτά μπορεί να τα καταβάλουνε. Είναι πολύ σημαντικό να μπορέσουνε να υιοθετήσουνε κάποιες συνήθειες που θα τα βοηθήσουν να μειώσουν τα αρνητικά συναισθήματα τους και τις σωματικές εκφάνσεις του άγχους και να αναπτύξουν στρατηγικές αντιμετώπισης.

Το άγχος των εξετάσεων και ο τρόπος που επιδράει στον οργανισμό μας
Το άγχος των εξετάσεων είναι πολύ συχνό φαινόμενο που περιλαμβάνει συναισθήματα έντασης και ανησυχίας πριν ή κατά τη διάρκεια των εξετάσεων. Στην πραγματικότητα, το άγχος των εξετάσεων είναι «καμουφλαρισμένος» φόβος αποτυχίας! Το άγχος είναι ένα απολύτως φυσιολογικό και χρήσιμο συναίσθημα, το οποίο λειτουργεί προστατευτικά για εμάς. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια δυνητικά απειλητική ή επικίνδυνη κατάσταση, το άγχος μας «προειδοποιεί» και μας κρατά σε εγρήγορση προκειμένου να ανταπεξέλθουμε αποτελεσματικά στον κίνδυνο και να προστατευτούμε από αυτόν. Όταν αντιμετωπίζουμε έναν κίνδυνο απειλητικό για την ζωή είναι λογικό να τρέξουμε για να γλιτώσουμε, ή αν είναι εφικτό να μείνουμε για να παλέψουμε. Η αντίδραση αυτή, γνωστή και ως αντίδραση «πάλης η φυγής», είναι ένας αυτόματος μηχανισμός επιβίωσης που προετοιμάζει το σώμα μας να αντιδράσει σε μια απειλή. Από την ενεργοποίηση αυτή παράγονται από τα επινεφρίδια οι ορμόνες του στρες η Κορτιζόλη και η Αδρεναλίνη.

Τί συμβαίνει στο σώμα μας εκείνη τη στιγμή λοιπόν; Οι σκέψεις μας τρέχουν για να αξιολογήσουμε τον ίνδυνο και να πάρουμε γρήγορες αποφάσεις, η πέψη διακόπτεται όσο διαρκεί ο κίνδυνος για να εξοικονομήσουμε ενέργεια και παθαίνουμε ξηροστομία και ναυτία, γρηγορότερη αναπνοή και αν δεν δραστηριοποιηθούμε για να χρησιμοποιήσουμε το επιπλέον οξυγόνο προκαλείται ίλιγγος και αίσθημα ζάλης, ταχυπαλμία, κρύα χέρια, οι παλάμες ιδρώνουν για να διατηρήσει το σώμα μας τη θερμοκρασία του, αδρεναλίνη και κορτιζόλη από τα επινεφρίδια για την αντιμετώπιση της απειλής.

Παρόλο που το άγχος έχει συνδεθεί με δυσάρεστα συναισθήματα και αρνητικές καταστάσεις, βοηθά το άτομο να ανταπεξέλθει σε έντονες συναισθηματικά καταστάσεις είτε ευχάριστες είτε δυσάρεστες και το κινητοποιεί σε πιθανούς κινδύνους ή ψυχοπιεστικές συνθήκες. Το άγχος που χαρακτηρίζεται από μέτρια ένταση μπορεί να μας βοηθήσει να συγκεντρωθούμε, να παράξουμε περισσότερη ενέργεια και να διατηρήσουμε την ενέργεια που χρειάζεται για να συνεχίσουμε το διάβασμα. Το άγχος, επομένως, είναι μια χρήσιμη αντίδραση του οργανισμού και θεωρείται κινητήριος δύναμη όταν είναι ελεγχόμενο, αφού ετοιμάζει το άτομο για μια πιο αποτελεσματική απόδοση, θέτει τον οργανισμό σε συναγερμό και έτσι το άτομο βρίσκεται σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο πριν καν αυτός εμφανιστεί.

Βάσει των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω για το στρες, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το άγχος των εξετάσεων χαρακτηρίζεται από μια έντονη σωματικό-συναισθηματική κατάσταση, η οποία βιώνεται ως ανησυχία, ένταση και υπέρ ενεργοποίηση του κεντρικού νευρικού συστήματος ενώ περιλαμβάνει γνωστικούς όσο και φυσιολογικούς παράγοντες. Ο κύριος γνωστικός παράγοντας που αντιμετωπίζεται στο άγχος των εξετάσεων είναι η ανησυχία ότι η επίδοση του ατόμου θα αξιολογηθεί αρνητικά από τους τρίτους.

Η φυσιολογία του άγχους
Η φυσιολογία του άγχους γίνεται αντιληπτή και το άγχος των εξετάσεων εκδηλώνεται με σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, ξηρότητα του στόματος, δύσπνοια, κόπωση, αϋπνίες, ναυτία, τρέμουλο, εφίδρωση, στομαχόπονος, συχνοουρία κτλ, με ψυχολογικά συμπτώματα όπως αρνητικές σκέψεις, μείωση αυτοπεποίθησης, ευσυγκινησία, ματαιότητα, δυσκολία συγκέντρωσης, ευερεθιστικότητα, διαρκές δυσάρεστο αίσθημα αποτυχίας και με συμπεριφοριστικά συμπτώματα όπως επιθετικότητα, απόσυρση, διαταραχές ύπνου, αλκοόλ και ουσίες. Τα συμπτώματα του άγχους δεν είναι ίδια ποιοτικά η ποσοτικά για κάθε άτομο που τα βιώνει.

Η φροντίδα του εφήβου από τους γονείς
Εμείς ως γονείς καλούμαστε να φροντίσουμε το έφηβο παιδί μας που δίνει εξετάσεις φροντίζοντας να τρώει τα 5 γεύματα ημερησίως. Δηλαδή πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό και 2 σνακ το δεκατιανό και το απογευματινό και το κάθε γεύμα θα πρέπει να απέχει από το άλλο τουλάχιστον 3 ώρες. Να τρώει το βράδυ ελαφρύ φαγητό και 2 ώρες πριν τον ύπνο για να μην έχει διαταραχές κατά τη διάρκεια του ύπνου και λίγη μαύρη σοκολάτα που ενισχύει την μνήμη και περιέχει ουσίες που συμβάλλουν στην μείωση του άγχους. Καλό είναι να περπατάει μια ώρα την ημέρα και κάθε 1 ώρα διαβάσματος να ξεκουράζεται 10 λεπτά.

Οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι το παιδί μας είναι αυτό που δίνει εξετάσεις και να μη προβάλουμε δικές μας επιθυμίες ή προσδοκίες. Όσο πιο ήρεμα αντιμετωπίζουμε εμείς τις εξετάσεις του παιδιού μας, τόσο περισσότερο θα βοηθήσουμε εκείνο να είναι ήρεμο και αποδοτικό. Ας το αφήσουμε εκείνο να οργανώσει το διάβασμα και το πρόγραμμα του και να δείχνουμε υπομονή και φροντίδα. Να τα εκτιμάμε τα παιδιά μας και να δείχνουμε αποδοχή, να δείχνουμε εμπιστοσύνη, να εστιάζουμε στα θετικά χαρακτηριστικά και να αναγνωρίζουμε την προσπάθεια τους.

Πολύ σημαντική είναι η επικοινωνία που έχουμε με το παιδί μας. Κατά 30% είναι λεκτική και κατά 70% μη λεκτική, όποτε δεν έχουν σημασία μόνο οι λέξεις αλλά και ο τρόπος που κινούμαστε ή η βλεμματική μας επαφή.

Ο στόχος μας ποιός είναι; Να γίνουμε καλοί ακροατές. Πώς θα γίνουμε καλοί ακροατές; Με το να έχουμε αντανακλαστική επαφή δηλαδή να σεβόμαστε, να συγκεντρωνόμαστε και έτσι να διδάσκουμε την αντανακλαστική ακοή. Δηλαδή να δίνουμε ανοιχτές απαντήσεις και όχι κλειστές απαντήσεις.

Όπως ανέφερα και παραπάνω, σύμφωνα με τις έρευνες κατά 30% έχουμε λεκτική επικοινωνία και κατά 70% εξωλεκτική επικοινωνία. Εξωλεκτική επικοινωνία εννοούμε τιε εκφράσεις του προσώπου μας, τη στάση του σώματος μας και τον τόνο της φωνής μας.

Ως γονείς λιγότερη σημασία έχει το τι λέμε, περισσότερη σημασία έχει τι κάνουμε και ακόμη μεγαλύτερη σημασία τι είμαστε. Αν επομένως εμείς είμαστε αγχωμένοι, αν εμείς νιώθουμε ότι πραγματικά από αυτές τις εξετάσεις καθορίζεται η ζωή ολόκληρη του παιδιού μας, αυτό καταγράφεται και περνάει και στην άλλη πλευρά. Τα παιδιά μπορούν και βλέπουν πέρα από του τοίχους, πίσω από τις κλειστές πόρτες και καταλαβαίνουν τι λέμε χωρίς να το πούμε, μπορούν και διαβάσουν τα μάτια μας.

Πρώτα από όλα πρέπει εμείς να πιστέψουμε και να καταλάβουμε ότι δεν είναι οι εξετάσεις αυτές που καθορίζουν μια ζωή. Είναι μία από τις επιλογές και είναι μία από τις διαδρομές. Θέλουμε το παιδί μας να προσπαθήσει, αλλά θέλουμε και να καταλάβει ότι καμία μάχη δεν είναι μοναδική ευκαιρία. Δεν πιστεύουμε σε μοναδικές ευκαιρίες και δεν πιστεύουμε σε «μονόδρομους». Κάνει τη προσπάθεια του, πιστεύουμε ότι μπορεί να τα καταφέρει, αλλά και να μη τα καταφέρει δεν πειράζει. Νιώθουμε μέσα μας ότι αυτό είναι μια προσπάθεια και ένας αγώνας που έχει σημασία να τον δώσει. Και είτε κερδίσει είτε χάσει, βγαίνει «κερδισμένο».

Τέλος, ας έχουμε στο μυαλό μας ότι οι εξετάσεις είναι μια επιλογή. Είναι ένας δρόμος από τα παρά πολλά σταυροδρόμια που θα συναντήσει το παιδί μας στη ζωή του. Το πιο σημαντικό είναι να νιώθει ότι έχει γερά πόδια…