Εμμηνόπαυση: Όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζουμε

Εμμηνόπαυση είναι η τελευταία έμμηνος ρύση. Αποτελεί καθολικό και μη αναστρέψιμο μέρος της συνολικής διαδικασίας γήρανσης, και αφορά το αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας. Η διάγνωση της εμμηνόπαυσης τίθεται μετά από 12 μήνες αμηνόρροιας (απουσία περιόδου) και χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία συμπτωμάτων που περιλαμβάνουν:

• Διαταραχές εμμήνου ρύσεως πριν την είσοδο στην εμμηνόπαυση • Εξάψεις • Ξηρότητα κόλπου •Δυσπαρεύνια (πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή)  •Αύξηση του σωματικού βάρους • Μαστοδυνία • Κεφαλαλγία • Αϋπνία • Διαταραχές της διάθεσης • Καταθλιπτική διαταραχή 

Οι ορμονικές μεταβολές και τα κλινικά συμπτώματα εμφανίζονται σε μια περίοδο που οδηγεί στην εμμηνόπαυση, η οποία ξεκινά αρκετά χρόνια πριν και καλείται κλιμακτήριος ή περιεμμηνόπαυση. Τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν, διαρκούν άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα. Μπορεί να ξεκινήσουν ακόμη και 6 έτη πριν την εμμηνόπαυση και να συνεχιστούν για αρκετά χρόνια. 

Με την αύξηση του αριθμού των μεσήλικων και ηλικιωμένων ατόμων, υπάρχει μία ταυτόχρονη και συνεχής αύξηση του αριθμού των γυναικών που ζουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε υποοιστρογονική κατάσταση (μειωμένα επίπεδα των γυναικείων ορμονών). Όλο και περισσότερες γυναίκες σήμερα, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης περίπου στα 79 χρόνια, βιώνουν τις συνέπειες της απώλειας των στεροειδών ορμονών από τις ωοθήκες.

Παρά το γεγονός ότι ο χρόνος που δαπανάται στην εμμηνόπαυση έχει αυξηθεί, η μέση ηλικία κατά την οποία εμφανίζεται η εμμηνόπαυση, περίπου τα 50-51 έτη, δεν έχει αλλάξει από την αρχαιότητα.

Παράγοντες που μπορούν να μειώσουν την ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης (πρώιμη εμμηνόπαυση) είναι:

• Το κάπνισμα
• Η υστερεκτομή (χειρουργική αφαίρεση της μήτρας)
• Η ωοθηκεκτομία (αφαίρεση των ωοθηκών)
• Το εύθραυστο Χ χρωμόσωμα (γενετικό σύνδρομο) 
• Αυτοάνοσα νοσήματα
• Διαβίωση σε υψηλό υψόμετρο
• Ιστορικό προηγούμενης χημειοθεραπείας ή ακτινοθεραπείας που επηρεάζει σαφώς το ωοθηκικό απόθεμα 

Αξίζει να σημειώσουμε ότι σε πιο ηλικιωμένες γυναίκες συμβαίνουν προπτώσεις των γεννητικών οργάνων λόγω απώλειας του τόνου των μυών του περινέου (κυστεοκήλη, ορθοκήλη, πρόπτωση μήτρας).

Η ατροφική κυστίτιδα, μπορεί να μιμηθεί ουρολοίμωξη. Οι ασθενείς αναφέρουν συμπτώματα συχνουρίας, επιτακτικής ούρησης και ακράτειας. Δεδομένου ότι οι γυναίκες αυτές είναι επιρρεπείς στις ουρολοιμώξεις, σε κάθε συμπτωματική περίπτωση συνιστάται γενική και καλλιέργεια ούρων.

Επιπρόσθετα παρατηρούνται απώλεια της ελαστικότητας του δέρματος, μείωση της οστικής πυκνότητας (οστεοπενία – οστεοπόρωση) και αντικατάσταση του πυκνού μαζικού αδένα από λιπώδη ιστό, γεγονός που καθιστά τη μαστογραφία ευκολότερη.

Το πιο συχνό σύμπτωμα για το οποίο παραπονούνται οι γυναίκες στην κλιμακτήριο είναι οι εξάψεις. Αποτελούν αγγειοκινητικό φαινόμενο, αφορούν το 75% των περι- και μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών. Η έναρξη και η διάρκειά τους είναι απρόβλεπτη. Περιγράφονται ως αίσθημα καύσου που ξεκινά περιομφαλικά, και επεκτείνεται στο άνω μέρος του σώματος και στο πρόσωπο και συνοδεύονται από έντονη εφίδρωση.  Ενδέχεται ορισμένες φορές να συνυπάρχει ταχυκαρδία ή ακόμη και αύξηση της αρτηριακής πίεσης κατά τη διάρκεια του επεισοδίου. Γυναίκες με εξάψεις μεγάλης έντασης μπορεί επίσης να παραπονεθούν για γνωστικές ή συναισθηματικές διαταραχές που προκύπτουν από την έλλειψη ύπνου.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ
Η έκκριση των γοναδοτροπινών αυξάνεται δραματικά μετά την εμμηνόπαυση. Τα επίπεδα της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) είναι υψηλότερα από εκείνα της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH), ενώ και οι δύο αυξάνονται σε επίπεδα υψηλότερα από εκείνα που αναμένονται κατά τη διάρκεια της αιχμής του εμμηνορυσιακού κύκλου. Η αύξηση της FSH προηγείται της αύξησης της LH.  Η LH δεν είναι απαραίτητη για τη διάγνωση.

Τα επίπεδα της κυκλοφορούσας οιστραδιόλης έχουν πολύ διαφορετικές τιμές πριν και μετά την εμμηνόπαυση, και αυτά τα επίπεδα είναι προφανώς πολύ χαμηλότερα στην εμμηνόπαυση.

Δεν υπάρχουν ειδικές μεταβολές στη θυρεοειδική λειτουργία μετά την εμμηνόπαυση.

Άλλοι  δείκτες της ωοθηκικής γήρανσης περιλαμβάνουν την αντιμυλλέρια ορμόνη (ΑΜΗ) και την μυλλεριανή ανασταλτική ουσία (MIS), οι οποίες παράγονται από τα κοκκώδη κύτταρα των ωοθυλακίων. Ο προσδιορισμός αυτών των δεικτών μπορεί να είναι ο πρωιμότερος και πιο αποτελεσματικός τρόπος για την εκτίμηση της πορείας προς την εμμηνόπαυση. Επί του παρόντος ωστόσο, οι δείκτες αυτοί δεν έχουν αναπτυχθεί αρκετά, ώστε να χρησιμοποιούνται ως μέθοδος ρουτίνας. Συνεπώς, μια αύξηση της FSH στον ορό, και μείωση της οιστραδιόλης και της ινχιμπίνης, αποτελούν τις μείζονες αλλαγές που σηματοδοτούν την μετάβαση στην εμμηνόπαυση.

Η βιοψία του ενδομητρίου μπορεί να αναδείξει ποικιλία εμφανίσεων, από ήπια αναπλαστικό, έως ατροφικό. Δεν παρατηρούνται εκκριτικές αλλαγές μετά την εμμηνόπαυση, δεδομένου ότι εφόσον δεν υπάρχει ωοθυλακιορρηξία, δεν δημιουργείται ωχρό σωμάτιο και ως εκ τούτου δεν παράγεται προγεστερόνη.

Η υπερπλασία του ενδομητρίου αποτελεί σημείο οιστρογονικής υπερδιέγερσης, είτε ενδογενούς προέλευσης, είτε από θεραπεία υποκατάστασης και μπορεί να αποτελέσει προκαρκινική κατάσταση. Μπορεί να διαγνωστεί υπερηχογραφικά (ανεύρεση πάχους ενδομητρίου > 5 mm).

Συμπερασματικά, η εμμηνόπαυση είναι ένα φυσιολογικό γεγονός που λαμβάνει χώρα ως κομβικό σημείο στη ζωή της γυναίκας. Θα πρέπει, λοιπόν, να αντιμετωπίζεται ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της βιολογικής διαδικασίας και να μην προκαλεί ανησυχία και φόβο.

Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες παρουσιάζονται έντονα συμπτώματα σωματικά και/ή ψυχικά θα πρέπει η γυναίκα να απευθύνεται στο θεράποντα γυναικολόγο. 

Σήμερα, υπάρχει πληθώρα διαθέσιμων  μεθόδων θεραπείας που έχουν ως στόχο τη βελτίωση της καθημερινότητας  των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών, καθώς επίσης την καλύτερη υγεία και προστασία τους από την έλλειψη οιστρογόνων. Η σωστή ενημέρωση  και η άμεση πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας είναι στοιχεία απαραίτητα για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.

* Γεώργιος Δραγούτσος MD, MSc
Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος
Πανεπιστημιακός Υπότροφος Δ.Π.Θ.