Η οικογένεια και ο ρόλος στην αγωγή του παιδιού

Η οικογένεια αναμφισβήτητα, αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα στην ανάπτυξη και την εξελικτική πορεία του παιδιού

Στον τίτλο αυτού του άρθρου, δύο λέξεις απαιτούν λίγη παραπάνω ανάλυση ως εισαγωγή. Είναι οι λέξεις «ρόλος» και η λέξη «Αγωγή».

Η έννοια του ρόλου της οικογένειας, αναφέρεται γενικά στις ευθύνες που αναλαμβάνει θεσμικά, αλλά και καταλογίζει η πολιτεία και κατ’ επέκταση η κοινωνία, στην οικογένεια και αφορούν τόσο στην καθημερινή φροντίδα και επιμέλεια του παιδιού, όσο και στη γενικότερη ανατροφή και διαπαιδαγώγηση του, σύμφωνα με τις αρχές της, αλλά και τις διαχρονικές αξίες που υπηρετεί, καθόλη τη διάρκεια, από τη γέννηση και μέχρι την ενηλικίωσή του, χρόνο κατά τον οποίο έχει σχεδόν την αποκλειστική εποπτεία του ανηλίκου.

Και η λέξη «Αγωγή» του παιδιού σημαίνει η συνεχή και αδιάλειπτη καθοδήγηση που αναλαμβάνει η οικογένεια, όσο αφορά την επιμέλεια και εποπτεία του παιδιού, στην κρίσιμη περίοδο της ενηλικίωσης, ώστε να συγκροτήσει σταδιακά μια ολοκληρωμένη και υγιή, σωματικά και ψυχικά, προσωπικότητα και με όλες τις διαχρονικές αξίες του Ανθρωπισμού, ώστε να καταστεί ικανό με την ενηλικίωσή του, να ενταχθεί ομαλά στην κοινωνία των μεγάλων.

Είναι όμως δυνατή η αγωγή του παιδιού; Και πόσο σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει και αναλαμβάνει η σημερινή οικογένεια στην αγωγή του παιδιού;
Με άλλα λόγια το παιδί γεννιέται ή γίνεται; Ποιος φταίει για το τι θα γίνει το παιδί, η κληρονομικότητα ή το περιβάλλον; Η επιστήμη έχει απαντήσει διεξοδικά στα ερωτήματα αυτά.

Σήμερα είναι παραδεκτό απ’ όλους, ότι το περιβάλλον και ιδιαίτερα το Οικογενειακό, παίζει καθοριστικό ρόλο, στην ανάπτυξη και τη συγκρότηση της προσωπικότητας του παιδιού στα πρώτα και σημαντικά χρόνια της ζωής του, μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον.

Δεν είναι βέβαια το παιδί (tabula rasa) άγραφο χαρτί πάνω στο οποίο εμείς οι μεγάλοι μπορούμε να σημειώσουμε όλες τις επιθυμίες μας, ούτε όμως και ένας ενήλικας σε μικρογραφία.

Αντίθετα το παιδί είναι μια δυναμική και εξελίξιμη προσωπικότητα, είναι μια ιδιαίτερη, αναπτυσσόμενη, αλλά και εύπλαστη οντότητα, που φέρει μαζί της ένα πλήθος κληρονομικών καταβολών και προδιαθέσεων, από τις οποίες, το περιβάλλον και ιδιαίτερα το οικογενειακό, έχει τη δυνατότητα άλλες μεν να αναπτύξει και άλλες, τις κακές, να τις εμποδίσει να εξελιχθούν σε γνωρίσματα.

Η οικογένεια ως παράγοντας Αγωγής
Η οικογένεια αναμφισβήτητα, αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα στην ανάπτυξη και την εξελικτική πορεία του παιδιού.

Η ιδιαίτερη μορφοποιός δύναμή της, πηγάζει από το γεγονός, ότι το παιδί παραμένει υπό την άμεση και αποκλειστική σχεδόν επίδρασή της, για μακρύ χρονικό διάστημα και μάλιστα, στα πρώτα χρόνια της ζωής του, σε περίοδο δηλαδή κατά την οποία ο ψυχικός μηχανισμός του παιδιού είναι εύπλαστος. Επί πλέον μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον δημιουργούνται ισχυροί συναισθηματικοί δεσμοί, με αποτέλεσμα οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ γονιών και παιδιών να έχουν ένταση και διάρκεια, με θετική πάντοτε κατάληξη.

Η οικογένεια αναλαμβάνει και επιτελεί ένα πολυσύνθετο ρόλο σε σχέση με την Αγωγή του Παιδιού. Έχει τη φροντίδα για την ικανοποίηση των βασικών βιολογικών αναγκών, εξασφαλίζει τη σωματική ακεραιότητα και την υγεία του, έχει την φροντίδα για την κοινωνικοποίηση του παιδιού. Να μάθει δηλαδή στο παιδί μορφές και τρόπους συμπεριφοράς, τις οποίες η κοινωνία απαιτεί από κάθε μέλος της.

Έχει τη φροντίδα για την οικοδόμηση υγιούς προσωπικότητας και ενηλικίωση, με αυτοπεποίθηση και ισχυροποίηση του χαρακτήρα του παιδιού, που σημαίνει συναισθηματική ισορροπία, κοινωνική προσαρμογή, καλή ψυχική υγεία.
Η ψυχική και συναισθηματική ισχυροποίηση του παιδιού στη σημερινή αγχώδη και άκρως απαιτητική εποχή, με τους ποικίλους πειρασμούς και τους καθημερινούς κινδύνους, είναι χωρίς αμφιβολία η πιο σοβαρή αποστολή της οικογένειας.

Σχετικές έρευνες ψυχοπαιδαγωγικού περιεχομένου, αναφερόμενες στη μεγάλη σπουδαιότητα της οικογένειας, ως παράγοντα αγωγής, διεπίστωσαν και πειραματικά τον σημαντικό της ρόλο και κατέληξαν σε συμπεράσματα που βεβαιώνουν, ότι ένα παιδί που ζει στα πρώτα, κύρια σημαντικά, χρόνια της ζωής του σε οικογενειακό περιβάλλον, όπου το παιδί νιώθει καθημερινά τη φροντίδα και την αγάπη των γονιών του, είναι πολύ βέβαιο, ότι θα εξελιχθεί στη συνέχεια σε ολοκληρωμένη και υγιή προσωπικότητα.
Σημαντικές έρευνες πάνω στην επίδραση της οικογένειας στην ψυχοπνευματική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού έδωσε ο Φρόυντ και η ψυχαναλυτική του θεωρία, σχετικά με τα αίτια των νευρώσεων. Ο ίδιος υποστηρίζει, ότι πολλές μορφές παθολογικής συμπεριφοράς των ενηλίκων έχουν τις ρίζες τους στις πρώτες εμπειρίες του ατόμου μέσα στην οικογένεια. Ένα παιδί που κακοποιείται στο οικογενειακό περιβάλλον θα εκδηλώσει κακοποιητική συμπεριφορά ως ενήλικας, με μεγάλη πιθανότητα να εκδηλώσει παραβατική εν γένει συμπεριφορά.
Ανάλογες έρευνες που έγιναν με παιδιά σε ιδρύματα και ορφανοτροφεία έδειξαν, ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν μακριά από τους φυσικούς γονείς τους, υστερούν γενικά, σε σύγκριση με τα παιδιά που ζουν μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Παρ' ότι η φροντίδα αυτών των παιδιών μπορεί να είναι ίδια ή και καλύτερη, απ' ότι στην οικογένεια, πάρα ταύτα τα παιδιά των ιδρυμάτων εξελίσσονται με πολύ αργό ρυθμό και μιλάνε πολύ αργότερα από το φυσιολογικό, γιατί στερούνται τις συναισθηματικές επαφές με τους γονείς τους.

Από τα παραπάνω φαίνεται καθαρά, ότι η οικογένεια διαχρονικά είναι επιφορτισμένη με τα βαρύ και δύσκολο ρόλο της σωστής ανατροφής και διαπαιδαγώγησης των παιδιών της. Είναι μεν εύκολο να γίνεις γονιός, αλλά είναι πολύ δύσκολο να είσαι γονιός και να το επιβεβαιώνεις αυτό καθημερινά και σε βάθος χρόνου μέχρι να ενηλικιωθεί το παιδί. Και επειδή το παιδί είναι ο καθρέφτης της οικογένειας, το τελικό αποτέλεσμα κρίνει και την όλη προσπάθεια, τις θυσίες, αλλά και τις αγωνίες της μάνας και του πατέρα στο μεγάλωμα ενός παιδιού.

Βαρύς και δύσκολος ο ρόλος αυτός των γονιών και το ερώτημα που τίθεται πολύ επιτακτικά σήμερα είναι, αν και κατά πόσο η σημερινή οικογένεια ανταποκρίνεται στη μεγάλη και επίπονη αυτή αποστολή, της σωστής ανατροφής των παιδιών της.

Τι προβλήματα συναντούν οι σημερινοί γονείς στις σχέσεις τους με τα παιδιά τους και ποιοι παράγοντες επιδρούν αρνητικά στο έργο της οικογένειας και το κάνουν δυσκολότερο ή και ακατόρθωτο;

Δεν είναι λίγοι οι γονείς που το δηλώνουν, δημόσια και χωρίς δισταγμό, ότι αδυνατούν να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους.

Η σύγχρονη οικογένεια έχασε προ πολλού την αποκλειστικότητα στην διαπαιδαγώγηση του παιδιού, που είχε πριν από μερικές δεκαετίες. Τα μέσα και οι τρόποι διαπαιδαγώγησης που χρησιμοποιούν μερικοί γονείς, θεωρούνται πια αναχρονιστικοί, μη αποτελεσματικοί και απορρίπτονται ασυζητητί από τα σημερινά παιδιά και ιδίως της εφηβικής ηλικίας.

Η αυταρχική συμπεριφορά των γονιών που θέλουν να επιβάλουν τη δική της απόφασης, γνώμη πάνω στα παιδιά, γεγονός που κάποτε ήταν πολύ πιο εύκολο να γίνει αποδεκτή, σήμερα δημιουργεί γενικευμένες συγκρούσεις, με πολύ αρνητικές και δυσάρεστες συνέπειες.

Χρειάζεται οι γονείς σήμερα να καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια και να δικαιολογούν συνεχώς τη στάση τους, προκειμένου να επικοινωνούν με τα παιδιά τους. Οι νέοι σήμερα, παθητικοί δέκτες ποικίλων ερεθισμάτων καθημερινά, τείνουν να ισοπεδώνουν τα πάντα με τόση μάλιστα ευκολία, χωρίς πολλές φορές να γνωρίζουν το γιατί. Επαναστατούν χωρίς να δικαιολογούν τη στάση τους, αμφισβητούν και απορρίπτουν ασυζητητί, οποιαδήποτε στάση, θέση ή και συμβουλή των γονιών τους, χωρίς όμως να μπορούν να αιτιολογούν επαρκώς τη στάση τους αυτή.

Όλα αυτά βέβαια έχουν τις αιτίες τους και λίγο ως πολύ είναι εύκολα εξηγήσιμα. Η χωρίς μέτρο καταναλωτική κοινωνία που ζούμε σήμερα, και που διαρκεί όλα τα τελευταία χρόνια και που έχει ως συνέπεια την αλματώδη αύξηση των αναγκών της οικογένειας, είχε τις επιπτώσεις και πάνω στη γενικότερη λειτουργία της οικογένειας, αφού ανάγκασε τους γονείς να βρίσκονται τις περισσότερες ώρες και ημέρες, εκτός του σπιτιού, στην εργασία ή και αλλού. Ακόμα και η μητέρα είναι αναγκασμένη να εργάζεται εκτός του σπιτιού, προκειμένου να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων της οικογένειας. Η απουσία της μητέρας από το σπίτι, στα πλαίσια της ισότητας των δύο φύλων, είναι βέβαιο, ότι αποδυνάμωσε την παραδοσιακή εικόνα της, όπως τη γνωρίσαμε όλα τα παλιά πολλά χρόνια. Επί πλέον δε και οι ανάγκες της εκπαίδευσης, αλλά και οι διάφορες δραστηριότητες των παιδιών έχουν πολλαπλασιαστεί σημαντικά, με συνέπεια και τα ίδια τα παιδιά να απουσιάζουν πολλές ώρες της ημέρας από την καλώς εννοούμενη επιτήρηση των γονιών και το οικογενειακό περιβάλλον, κάνοντας ακόμα δυσκολότερη την ενδοοικογενειακή λειτουργία.

Ακόμα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα κινητά τηλέφωνα, η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών με τα οποία ασχολούνται, πολλές ώρες την ημέρα τα παιδιά, έκοψαν και τους τελευταίους διαύλους επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια, μεταξύ των γονιών και των παιδιών τους. Δεν είναι εκτός πραγματικότητας να πούμε ότι ούτε και για φαγητό δεν συναντιέται, πολλές φορές, όλη η οικογένεια σήμερα.

Πέρα όμως και απ’ αυτά, το μεγαλύτερο πρόβλημα που δοκιμάζει σήμερα τις αντοχές του θεσμού της οικογένειας είναι τα συνεχώς αυξανόμενα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας, αλλά και ακόμη χειρότερα η οικογενειακή εγκληματικότητα που παίρνει τρομακτικές πλέον διαστάσεις, στις ημέρες μας.

Η δυσαρμονία του γάμου είναι σήμερα το μεγάλο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας. Ο θεσμός του γάμου περνά μεγάλη και διαρκή κρίση και δοκιμασία, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός γάμων να οδηγούνται πολύ γρήγορα σε διαζύγιο, γεγονός που δείχνει καθαρά και την ανωριμότητα των νέων ανδρών και γυναικών, αλλά και την έλλειψη προσανατολισμού της σημερινής κοινωνίας γενικότερα, ως προς τον θεσμό του γάμου και της αποστολής της οικογένειας.

Η συμπτωματολογία ενός διαζυγίου μεγαλώνει πάντα, όταν υπάρχουν παιδιά που καταλήγουν να γίνονται το μήλο της έριδος μεταξύ των συζύγων.

Όταν το παιδί γίνεται αυτόπτης μάρτυρας των συνεχών καυγάδων ανάμεσα στους γονείς του, δυσκολεύεται να βρει τη δική του πυξίδα στη ζωή. Φοβάται τον απειλητικό πατέρα και λυπάται τη μητέρα του, που δεν βρίσκει καμιά βοήθεια από τον σύζυγό της, αλλά και πατέρα του.
Ακόμα χειρότερα, είναι τα πράγματα για τα παιδιά, μετά το διαζύγιο όταν αναγκάζονται να ζουν πλέον με τον καινούργιο σύντροφο της μαμάς ή του μπαμπά!

Η μόνιμη διαμάχη των γονιών, οι καθημερινοί καυγάδες μπροστά της, δημιουργούν σταδιακά τρομερή ανισορροπία στα παιδιά, τη στιγμή που ζητούν να αγαπηθούν και να αγαπήσουν τους γονείς τους.

Ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα αρνητικό οικογενειακό περιβάλλον, αποκτά αρνητικά πρότυπα και συνήθειες που το συνοδεύουν σ' όλη του ζωή. Ακόμα και μετά την ενηλικίωση τους τα αρνητικά παιδικά βιώματα, εξακολουθούν να κυριαρχούν και να επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την εν γένει στάσης τους απέναντι στην κοινωνία και τη ζωή τους γενικότερα.

Η παιδική εγκληματικότητα, η βία των ανηλίκων, η πορνεία, η ευρεία χρήση ναρκωτικών ουσιών, που τα τελευταία χρόνια έχουν πάρει μορφή επιδημίας μεταξύ των εφήβων δεν είναι φαινόμενα άσχετα με την οικογένεια.

Το κακό οικογενειακό περιβάλλον, χωρισμένοι γονείς, συνεχείς καυγάδες στο σπίτι, ξυλοδαρμοί, αδιαφορία των γονιών.

Όλα αυτά απομακρύνουν το παιδί από το σπίτι, το κάνουν να νιώθει μόνο του, δυστυχισμένο, ανασφαλές γι' αυτό θα ζητήσει στοργή και αγάπη σε ξένα πρόσωπα.

Είναι δε διατεθειμένο να πληρώσει την χαμένη αυτή στοργή και αγάπη, έξω από το σπίτι και με οποιαδήποτε τίμημα, ή αντάλλαγμα.

Σήμερα πια είναι γεγονός, ότι υπάρχει μια γενικευμένη δυσαρμονία στις σχέσεις ενηλίκων - γονιών μετ τα παιδιά τους; Χρειάζεται να καταβάλλεται καθημερινά μεγάλη και πειστική προσπάθεια, ενδοοικογειακής συνεννόησης. Τα παιδιά βομβαρδίζονται καθημερινά από πολλά και ποικίλλα ερεθίσματα από το κινητό τηλέφωνο, το διαδίκτυο, τα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις ανεξέλεγκτες παρέες κλπ

Όλα αυτά επηρεάζουν αποφασιστικά το παιδί και εύκολα μπορεί να παρασυρθεί σε δρόμους χωρίς επιστροφή.

Άλλωστε και η κοινωνία μας σήμερα είναι πλήρης από τέτοια τραγικά συμβαίνοντα που δείχνουν και το μέγεθος του προβλήματος, που καθημερινά διογκώνεται.

Είμαστε μια κοινωνία σε πολλαπλή κρίση, κρίση θεσμών, κρίση διαχρονικών αξιών.
Όλοι οι κοινωνικοί θεσμοί που εκ του ρόλου τους είναι επιφορτισμένοι να προάγουν και να συμβάλλουν στην ποιοτική αναβάθμιση της κοινωνία νοσούν, από τη συνολική μας ανευθυνότητα.

Είμαστε μια κοινωνία της μη επικοινωνίας, αφού μικροί και μεγάλοι περιφερόμαστε στους δρόμους μ' ένα κινητό τηλέφωνο στο χέρι, χωρίς να μας ενδιαφέρει η παρουσία του διπλανού μας. Τέλεια αποχαύνωση!

Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα ως κοινωνία είναι κατ' εξοχή πρόβλημα γενικότερης παιδείας.

Απαξιώσαμε ως κοινωνία διαχρονικές αξίες και τα ιδεώδη του ανθρωπισμού, της ηθικής, της αρετής, της αριστείας, της αγάπης, έννοιες πάνω στις οποίες οφείλει να στηρίζεται μια κοινωνία που θέλει να έχει συνοχή αλλά και συνέχεια.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ελπίς, όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Αντώνης Σαμαράκης. Υπάρχει ελπίδα, αν αλλάξουμε πορεία ως κοινωνία και επιστρέψουμε στις παραδόσεις μας που είναι ακατάλυτες και διαχρονικές. Και τούτο μπορεί να γίνει σταδιακά και μόνο μέσα από το κύτταρο της κοινωνίας που είναι η οικογένεια.
Μόνο μέσα από την επιστροφή πίσω στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες της αγάπης, του σεβασμού και της πίστης στις αξίες της ζωής και της οικογενειακής γαλήνης μπορεί να υπάρξει ανάσχεση στην κοινωνική κατηφόρα που βρισκόμαστε.
Σήμερα, περισσότερο αναγκαίο από κάθε άλλη εποχή, ο ρόλος της οικογένειας, καθίσταται πολύ πιο σημαντικός, αλλά ταυτόχρονα δύσκολος και κουραστικός για τους γονείς.
Εάν δε αναλογιστούμε, ότι τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού μέσα στην οικογένεια σημαδεύουν και οριοθετούν σε σημαντικό βαθμό την πορεία του στην υπόλοιπη ζωή του αλλά και την οικοδόμηση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας, τότε αντιλαμβάνεται κανείς την σπουδαιότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος στη διαπαιδαγώγησης και σφυρηλάτηση του χαρακτήρα του. Τα παιδιά την περίοδο αυτή της ηλικίας τους δημιουργούν πρότυπα που τα υιοθετούν σταδιακά και διαμορφώνουν στην πορεία τους τη δική τους εικόνα. Το αγόρι θα επηρεαστεί σημαντικά από το πρότυπο του πατέρα του και το κορίτσι θα υιοθετήσει πολλά από την προσωπικότητα της μητέρας του.

Όλα αυτά αναδεικνύουν τη σημαντικότητα του ρόλου των σημερινών γονιών και της οικογένειας γενικότερα.

Θα πρέπει συνεπώς, σήμερα οι νέοι γονείς να γνωρίζουν απόλυτα, ότι αυτό που δεν θα βρίσκουν τα παιδιά στο σπίτι στο δικό τους οικογενειακό περιβάλλον, όπως π.χ. την γονική αγάπη, την ασφάλεια, την εμπιστοσύνη, την ενημέρωση ή ακόμα και την ειλικρίνεια στις απορίες τους, είναι βέβαιο ότι θα το αναζητούν και θα το πληροφορούνται σίγουρα διαστρεβλωμένο, από άλλες πλατφόρμες πληροφόρησης και το γύρω περιβάλλον.

Η οικογένεια συνεπώς οφείλει να είναι σε εγρήγορση και παρούσα σε κάθε απορία και αναζήτηση του παιδιού. Όσο πιο υγιές θα είναι το οικογενειακό περιβάλλον, τόσο πιο εξασφαλισμένο θα είναι το παιδί και θα διαθέτει γερές αντιστάσεις σε κάθε εξωτερικό κίνδυνο.

Η οικογένεια πρέπει να συζητάει με τα παιδιά τους στην κατάλληλη ηλικία, αλλά και σε κάθε αφορμή για όλα τα πιθανά προβλήματα που μπορεί να συναντήσει έξω και μακριά από το σπίτι. Όσο πιο σωστά και υπεύθυνα είναι ενημερωμένο ένα παιδί, ένας έφηβος, τόσο πιο πολύ έτοιμο θα είναι να αντιμετωπίσει τυχόν πρόβλημα που θα συναντήσει έξω από το σπίτι.

Η επιρροή μας, ως γονείς, πάνω στο παιδί θα είναι καθημερινά πιο σημαντική, όσο πιο πολύ καταφέρνουμε κάθε φορά να κερδίζουμε την εμπιστοσύνη του.

Η αμφίδρομη εμπιστοσύνη στις σχέσεις μας με τα παιδιά αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο στην όλη υπόθεση και σε αντίθεση όμως περίπτωση, σίγουρα οι χαμένοι θα είναι οι γονείς.

Δύσκολος μεν, αλλά σπουδαίος και μοναδικός ο ρόλος της οικογένειας. Μοναδική επίσης και ανεπανάληπτες η χαρά της Μητρότητας για τη γυναίκα. Θέλει όμως υπομονή θυσίες και ξενύχτια, μέχρι ν' ακουστεί η πρώτη λέξη "Μα-μά"!

Εύχομαι οι ιθύνοντες αφού συνειδητοποιήσουν το μέγεθος του εθνικού προβλήματος, πάραυτα να θεσπίσουν μια μόνιμη, ισόβια και αξιοπρεπή σύνταξη στη μάνα που μεγαλώνει τα παιδιά της.
Η πράξη της θα είναι μια πραγματική προφορά προς το έθνος μας.