Διπλή βιβλιοπαρουσίαση για τη δική μας Μαρία Νικολάου

Την ιστορική έρευνα «Όψεις του δωσιλογισμού στη Θράκη» και την αφιερωμένη στη μνήμη του αδελφού της νουβέλα με τίτλο «Ο κύριος Γιάννης», ήταν τα δύο βιβλία που παρουσίασε στην Ξάνθη,  στην αίθουσα της καπναποθήκης "Π" η πολυβραβευμένη Θρακιώτισσα δημοσιογράφος και συγγραφέας Μαρία Νικολάου, στο πλαίσιο εκδήλωσης που οργάνωσε το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. 

Η Μαρία Νικολάου, χρησιμοποιώντας τόσο προφορικές όσο και γραπτές πηγές επιχειρεί να αναζητήσει ένα μικρό φως σε μια από τις σκοτεινότερες περιόδους της ιστορίας της Θράκης. Πέρα όμως από μια γενική αφήγηση και αναπαράσταση των βασικών γεγονότων της περιόδου της κατοχής και του φαινομένου του δωσιλογισμού στη Θράκη, η ερευνήτρια προσπαθεί να προχωρήσει βαθύτερα και να απαντήσει σε μια σειρά βασικών ερωτημάτων: πόσοι και ποιοι ήταν οι δωσίλογοι, ποια ήταν η ηλικία τους, η καταγωγή τους και τα επαγγέλματα που εξασκούσαν; Ποια ήταν τα κίνητρα τους; Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της δράσης τους στον κοινωνικό ιστό της περιοχής όπου ζούσαν; Τελικά τι έγινε μεταπολεμικά; Απονεμήθηκε δικαιοσύνη; 

Στο δεύτερο βιβλίο, η Μαρία Νικολάου περιγράφει την ιστορία  ενός νεαρού δασκάλου, που καλείται να διδάξει σ’ ένα ορεινό χωριό της Θράκης που κατοικείται από μουσουλμάνους Έλληνες. Η Μελέκ, ο παππούς της, η γιαγιά της και τα υπόλοιπα παιδιά του χωριού ανοίγουν την αγκαλιά τους και με την σειρά του εκείνος ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο για τους αγαπημένους του μαθητές και όχι μόνο. «Μπορεί κανείς να ζήσει σε ένα κόσμο χωρίς ιστορίες;» αναρωτιέται η μικρή Μελέκ και παραδέχεται ότι ακριβώς αυτό ήταν για εκείνη ο κύριος Γιάννης. 

Για τα βιβλία της "Ο κύριος Γιάννης" και "Όψεις του δωσιλογισμού στη Θράκη" μίλησαν η Σοφία Μενεσελίδου, φιλόλογος-πρόεδρος δημοτικού συμβουλίου Κομοτηνής, ο Γιάννης Στρούμπας, φιλόλογος-ποιητής και ο Θωμάς Βουγιουκλής, καθηγητής Δ.Π.Θ. Στο κοινό της εκδήλωσης φίλοι και συνάδελφοι της Μαρίας Νικολάου από Ξάνθη και Κομοτηνή, η μητέρα της δημοσιογράφου, μέλη και φίλοι του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, εκπαιδευτικοί και καθηγητές μεταξύ των οποίων η Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, καθηγήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας, ο φιλόλογος-συγγραφέας Θανάσης Μουσόπουλος, ο Στέφανος Τζανίδης, δημοτικός σύμβουλος Μαρώνειας-Σαπών, ο Παναγιώτης Κροκίδας, προϊστάμενος των Γενικών Αρχείων του Κράτους στην Κομοτηνή, ο Βασίλης Κέκκερης, καφεπώλης, κ.ά. 

Τον συντονισμό της εκδήλωση ανέλαβε η Σοφία Μενεσελίδου, και αναφέρθηκε αρχικά στο βιογραφικό της συγγραφέως. Μιλώντας για την προσωπικότητα της Μαρίας Νικολάου, ανέφερε: 

«Ρώτησαν κάποτε την Ελένη Βλάχου: "Ποια είναι τα ατομικά γνωρίσματα που συνθέτουν τον καλό δημοσιογράφο;" και εκείνη απάντησε: "Το ήθος, βέβαια, η ευφυΐα, η μόρφωση, οι καλοί τρόποι, η γενναιότητας. Ξέχασα την εντιμότητα, την απαραίτητη αρχή που χωρίς αυτήν χάνεται η προσωπικότητα. Θα υπάρχουν και άλλα απαραίτητα, λεπτομέρειες, ίσως, όπως το χιούμορ, η καλή μνήμη, το κέφι η φιλοξενία». «Ε! αυτή ακριβώς είναι η Μαρία η Νικολάου. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς της. Η δική μας Μαρία, η Θρακιώτισσα, η Κομοτηναία, η φίλη, η συγγραφέας, η δημοσιογράφος- πάνω απ? όλα-, που χρόνια τώρα αναζητεί πίσω από την καταγραφή της επικαιρότητας και της ειδησεογραφίας την πεμπτουσία των αξιών και τις διαδρομές των ιδεών. Η Μαρία, λοιπόν στέκεται με αξιοσύνη στις επάλξεις των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και υπηρετεί με συνέπεια και αποτελεσματικότητα τις αρχές της έντιμης, αμερόληπτης και αδέσμευτης δημοσιογραφίας. Αυτής που εμφυσά πνοή ζωής στον έντυπο λόγο και στους ραδιοφωνικούς ήχους και προσφέρει παρηγορητική συντροφιά στις αγωνίες και στους προβληματισμούς μας. Αυτής που παρέχει «κατάλυμα» τρυφερότητας, έγνοιας και στοργής σε όλους τους ανήμπορους και κατατρεγμένους αυτού του τόπου. Αυτής που παλεύει εναγώνια να σπρώξει τους ορίζοντες των σκέψεων και γνώσεών μας λίγο πιο κει, λίγο πιο μπροστά. Αυτής που αντιστέκεται με πείσμονα τρόπο στην κατευθυνόμενη πληροφόρηση και στις θορυβώδεις ιαχές των εξουσιών. Επειδή, λοιπόν, όλα μένουν στο χαρτί και μας κρίνουν αυστηρώς και αδιάλειπτα, μπορώ πλέον να κατατάξω ανενδοίαστα τη Μαρία στην πορεία εκείνη των ιδανικών ονειροπόλων που αναμετράται καθημερινά με τα μέτρα του ήθους, της μάχιμης γενναιότητας , της δημοσιογραφικής και συγγραφικής δεινότητας και κρίνεται για εμάς στην Κομοτηνή ως μια από τις πλέον ικανές και άξιες του έντυπου λόγου. Διδάσκοντας, έτσι, καθημερινά σε όλους μας ότι ο ευγενής κάματος της σκέψης, η ποίηση της καθημερινότητας οι έγγραφες παραμυθίες «στα πάθη και στα βάσανα του κόσμου τούτου» και οι καταγραφές τους εξακολουθούν να βρίσκουν επαινετική ανταπόκριση στις καρδιές των ενεργών πολιτών, ακριβώς γιατί αποτελούν τα μόνα ασφαλή εχέγγυα περιφρούρησης της ηθικής υπεροχής και της αξιοσύνης αυτού του τόπου». 

Ο φιλόλογος, Γιάννης Στρούμπας κάνοντας την ανάλυση του "Κυρίου Γιάννη" σημείωσε μεταξύ άλλων: "Χωρίς ηλεκτρικό και δίκτυο ύδρευσης, με την άσφαλτο να σταματά στο προηγούμενο χωριό, με μαθητές που δεν έχουν απομακρυνθεί ποτέ από το χωριό τους, που δεν έχουν γνωρίσει καν τη θάλασσα ούτε άλλα βασικά στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού, υπό αντίξοες συνθήκες, ο δάσκαλος, στο πεζογράφημα «Ο κύριος Γιάννης» της Μαρίας Νικολάου, επιχειρεί να διαπλατύνει τους ορίζοντες της τοπικής κοινωνίας, διευρύνοντας ταυτόχρονα και τους δικούς του, σε μια διαδικασία αμφίδρομου δοσίματος. Ο αποκομμένος τόπος συναντά τον πολιτισμό χάρη στον κύριο Γιάννη. Ο δάσκαλος μεριμνά για την οργάνωση σχολικής βιβλιοθήκης, φέρνει τους μαθητές του σε γνωριμία με τον ηλεκτρονικό του υπολογιστή και, μέσω αυτού και για όσο χρόνο το επιτρέπει η μπαταρία του, με τον κινηματογράφο, τα κινούμενα σχέδια, τα κλασικά έργα της παιδικής λογοτεχνίας, δίνοντας μάλιστα την ευκαιρία στη Μελέκ να παραλληλίσει τον εαυτό της -σ' έναν ευφάνταστο, επιτυχημένο παραλληλισμό- με μια άλλη, διάσημη μικρούλα των βουνών, τη Χάιντι. Ακόμη και παράσταση κουκλοθέατρου προσφέρει ο δάσκαλος μέσω προσκεκλημένων καλλιτεχνών στους μαθητές. Ο ίδιος τόπος ωστόσο συναντά δυστυχώς και τις ρυπογόνες συνήθειες του σύγχρονου τρόπου ζωής. Η προστασία της φύσης προτείνεται στην ανάληψη πρωτοβουλίας για τον καθαρισμό από τους μαθητές της κοίτης του τοπικού ποταμού. Το αφήγημα της Νικολάου αποκτά διαστάσεις οικολογικού παραμυθιού χάρη στην ευαισθησία που καλλιεργεί απέναντι στις ανθρώπινες καταχρήσεις, όπως στην περίπτωση της ρίγανης που συλλέγεται απρόσεκτα με ξερίζωμα, με αποτέλεσμα τη σταδιακή της εξαφάνιση. Η εκ νέου ρύπανση του ποταμού από τους ενήλικες συνιστά πηγή προβληματισμού, ενώ παράλληλα αποτρέπει τις ωραιοποιήσεις που απέχουν από την πραγματικότητα».

Η Μαρία Νικολάου, κατά τον ομιλητή δεν επιδιώκει σε καμία περίπτωση να εξωραΐσει καταστάσεις. Με επίγνωση των δύσκολων συνθηκών και των χρόνιων προβλημάτων θίγει τα κακώς κείμενα, αγγίζοντας ακόμη και τις πολιτικές τους ρίζες. Η χρόνια απομόνωση του τόπου από την ελληνική πολιτεία με τη μπάρα στον επαρχιακό δρόμο θίγεται από τον παππού της Μελέκ και γίνεται κατανοητή από τον δάσκαλο. Οι αντιλήψεις του παππού για τον ρόλο της γυναίκας αμφισβητούνται από τη μικρή Μελέκ, όταν το κορίτσι εμπράκτως του αποδεικνύει τις ικανότητες του θηλυκού φύλου κάνοντας αριθμητικούς υπολογισμούς ταχύτερα από εκείνον. Ωστόσο, ζητούμενο για τη Νικολάου δεν είναι η ωμή καταγγελία. Αντικρίζοντας τις υποθέσεις μέσα από τα μάτια ενός εξάχρονου κοριτσιού, προτείνει την όποια αμφισβήτηση των δύσκαμπτων, πεπαλαιωμένων απόψεων με κομψότητα. 

Αναφερόμενος στο βιβλίο «Όψεις του δωσιλογισμού στη Θράκη», ο μαθηματικός, καθηγητής στο Δ.Π.Θ. και κοσμήτορας Σχολής Επιστημών Αγωγής, Θωμάς Βουγιουκλής, σημείωσε: «Είναι ένα δύσκολο θέμα στο οποίο δεν μπορεί να υπάρχει μόνο μια γνώμη, ωστόσο –γνωρίζοντας από παλιά την Μαρία Νικολάου- μπορώ να πω ότι οι συνεντεύξεις που παίρνει έχουν ένα διαφορετικό χαρακτήρα. Δεν έχει τον ερωτώμενο απέναντι αλλά δίπλα, τον σκουντάει με τον αγκώνα και μπορεί να βγάλει πράγματα που ούτε καν φανταζόταν κανείς. Εκεί είναι το μεγαλύτερο βάρος, στις συνεντεύξεις αυτές που για οποιονδήποτε μελετητή της περιοχής θα αποτελέσουν ένα πολύ καλό εργαλείο. Υπάρχουν βέβαια οι αποφάσεις του δικαστηρίου και τα αποσπάσματα των εφημερίδων, αλλά το μεγαλύτερο βάρος είναι στις συνεντεύξεις και τις μαρτυρίες επειδή είναι τέτοιος ο χαρακτήρας που δίνει η Μαρία Νικολάου».

 Τέλος η δημοσιογράφος Μαρία Νικολάου μιλώντας για τα βιβλία της τόνισε ιδιαίτερα τις έννοιες της παιδείας, της ιστορίας και της πατρίδας. "Αν πράγματι θέλουμε να αποφύγουμε τη φρίκη της ιστορίας, πρέπει διαρκώς να θυμίζουμε την Ιστορία. Δεν τη ρίχνουμε στη λήθη, αλλά ανακαλούμε διαρκώς στη μνήμη το ιστορικό παρελθόν, είτε για να επαναλάβουμε το μεγαλείο του, είτε για να αποφύγουμε τον όλεθρό του. Άρα, θα πρέπει να μας ενδιαφέρει η παιδεία και η πολύπαθη Ιστορία. Τι εννοούμε λέγοντας παιδεία; Αυτό που κάνει ο «Κύριος Γιάννης», χαρίζει στους μαθητές του «μια ιπτάμενη φυγή προς τ΄ άστρα», όπως έλεγε και ο Μάνος Χατζιδάκις. Κι όμως αυτή την παιδεία, τις περισσότερες φορές την αποσιωπούν και δεν την δίνουν δωρεάν ή δημιουργούν προσκόμματα στην υλοποίησή της. Γιατί δεν συντηρεί και δεν υπηρετεί συστήματα. Αντίθετα, τα ελέγχει, τα αναθεωρεί και τ' αποδυναμώνει. Αυτή την παιδεία έχουμε ανάγκη. Η πατρίδα μας είναι αυτό που φτιάχνουμε, ο καθένας στο μικρό ή το μεγάλο πόστο του και όλοι μαζί, ομονοώντας ή και αντιδικώντας.

«έθιμο» από τα γνησιότερα ελληνικά άλλωστε ο «εμφύλιος». Αν η αναπαράσταση της πατρίδας που έχουμε μέσα μας, περιέχει περισσότερα στοιχεία μύθου, παρά τεκμηριωμένης ιστορίας , τότε το πιο πιθανό είναι ότι θα σπάσουμε κάποια στιγμή τα μούτρα μας πάνω στον τοίχο της πραγματικότητας. Το φαινόμενο του δωσιλογισμού για παράδειγμα, στον τόπο μας εξακολουθούσε να παραμένει στο περιθώριο της ιστορικής γραφίδας. Η επίσημη μνήμη που καλλιεργήθηκε μετά τον πόλεμο έδωσε έμφαση στην περιορισμένη απήχηση των λίγων προδοτών που συνεργάστηκαν με του κατακτητές και στην ηθική και πρακτική αξία της αντίστασης που επέδειξε ο λαός».