Το έθιμο του Σαγιά στους Ασκητές

Ένα από τα έθιμα που έφεραν και κρατάνε οι Καππαδόκες των Ασκητών είναι αυτό του Σαγιά. Η λέξη Σαγιά σημαίνει την εξ ύψους σκέπη και προστασία που οραματίζεται και προσδοκά ο κάθε άνθρωπος.

Το έθιμο στην τέλεσή του είναι κοσμικό, αλλά οι ρίζες και οι αρχές του συνδέονται με τις αντιλήψεις και τον θρησκευτικό βίο των Ρωμέων χριστιανών ορθοδόξων της Ανατολίας.

Είναι αντιπροσωπευτικό του τόπου από τον οποίο προέρχεται και των ανθρώπων που μετέφεραν το έθιμο και το μεταφύτεψαν στη νέα πατρίδα.

Για την γνησιότητα του εθίμου έχουμε γραπτή αναφορά του Καππαδόκη πρωτοδάσκαλου Αναστ. Λεβίδη ο  οποίος στο έργο του «Ιστορικόν Δοκίμιον» 1885, σελίς 30 γράφει:

«Ίχνη της εορτής σώζονται πολλαχού της Καππαδοκίας. Συναθρίζοντες φρύγανα και άλλην καύσιμον ύλην εξ εκάστης οικίας, ταύτα τη παραμονή των Θεοφανίων καίουσι εν εκάστη συνοικία πηδώντες επί της πυράς άνδρες και γυναίκες. Η τελετή αυτή καλείται Σάγια και λέγουσι ότι καίουσι τον Σατάν, όστις την νύκτα εκείνην, περιερχόμενος τας οικίας των μη προσφερόντων εις την πυράν καύσιμον ύλην, περιεργάζεται άπαντα τα εν τη οικία, ανυτρέπει τα αγγεία, κοσκινίζει σκορπίζων το άλευρον, γνέθει κακώς τα νήματα και πυιεί τα πάντα, αλλά όλα προς βλάβην της οικίας εκείνης».

Ο ορισμός της ημερομηνίας αυτής (5 Ιανουαρίου) έχει την δική της επιστημονική βάση κατά την αστυνομία. «Την ημέρα αυτή η γη βρίσκεται στην πιο ελάχιστη απόσταση από τον ήλιο».

Οι ετοιμασίες για την τέλεση του εθίμου αρχίζουν το απομεσήμερο της παραμονής των Θεοφανίων, όπου οι νέοι του χωριού σε συνεννόηση με την επιτροπή της Εκκλησίας γυρίζουν στα σπίτια του χωριού και μαζεύουν διάφορα παλιά πράγματα που όταν καίγονται βγάζουν φλόγα δυνατή. 

Τέτοια πράγματα είναι τούφες πουρνάρια, ξερόκλαδα, φρύγανα, ξερά χόρτα, παλιές σκούπες από χόρτο, άχρηστα παλιά καλάθια από καλάμι, πλεχτές κυψέλες, κληματσίδες και άλλα, ότι καίγονται και φλογίζει.

Τα υλικά αυτά μαζεύονται στην αυλή της εκκλησίας ή σε κάποια αλάνα εκεί κοντά, που να παρέχει ασφάλεια από τις φλόγες.

Οι χωριανοί όλοι πρέπει να δώσουν κάτι για κάψιμο. Μερικοί μάλιστα φέρνουν οι ίδιο8ι και εναποθετούν στο σωρό τα πράγματα που έχουν για κάψιμο. Όσο πιο μεγάλος και ψηλός ο σωρός τόσο πετυχημένο είναι το έθιμο.

Το άναμμα του σωρού γίνεται μετά τον εσπερινό των Θεοφανίων. Οι εκκλησιαζόμενοι αραδιάζονται γύρω από τον σωρό και γίνεται δημοπρασία ποιος θα βάλει τη φωτιά. 

Στη δημοπρασία παίρνουν μέρος όσοι θέλουν. Ο κανόνας όμως λέει να συμμετέχουν οι νεόπαντροι και οι αρραβωνιασμένοι. Τα χρήματα της δημοπρασίας δίνονται πάντα στην εκκλησία της ενορίας. Αυτός που κάνει την μεγαλύτερη προσφορά απολαμβάνει του σεβασμού των παρόντων οι οποίοι του δίνουν διάφορες ευχές.

Η φωτιά δίνεται από τέσσερα σημεία αντικριστά σε σχήμα σταυρού, Δύση - Ανατολή, Νότος - Βοράς, και ο πυροδότης τη στιγμή που ανάβει ψιθυρίζει «Κύριε φώτισον - Κύριε ελέησον». Αυτό το ψιθύρισμα γίνεται 4 φορές κάθε που δίνει φωτιά. 

Τα τελευταία χρόνια το υλικό που μαζεύεται στο σωρό είναι τούφες πουρνάρια που φτάνουν σε ύψος 2 μέτρα. Αυτό γίνεται γιατί στα σπίτια του χωριού δεν υπάρχουν υλικά παλιά που να βγάζουν φλόγα όταν καίγονται όπως καλάθια, σκούπες και άλλα.

Όταν οι φλόγες αγκαλιάσουν το σωρό και δυναμώσουν, ο κόσμος που είναι γύρω χαίρεται και οι παλιοί που ασχολούνται με την γεωργία κάνουν τις δικές τους προβλέψεις. Από την κατεύθυνση που παίρνει ο καπνός προβλέπουν τα μέρη όπου η αγροτική σοδειά θα είναι καλύτερη.

Οι πιο παραδοσιακοί παρόντες πιάνουν γύρω απ' τη φωτιά κυκλικό, τραγουδιστό χορό με βηματισμό αργό και τελετουργικό. Στην παλιά πατρίδα τα λόγια του χορού αυτού ήταν παρμένα από εκκλησιαστικούς ύμνους. 

«Ιωάννην Πρόδρομον ... Κύριε ελέησον, Κύριε ελέησον»

«Παναγιά Δέσποινα ... Κύριε φώτισον, Κύριε φώτισον»

Σήμερα στην περίσταση αυτή λέμε και χορεύουμε σε κύκλο χειροπιαστό μερικούς τουρκόφωνους σκοπούς. Όπως «Κάλενιν πασινά κουσ Γιουβά γιαπμίς […]» και άλλα. Αν το επιτρέπει ο καιρός χορεύονται και άλλοι σκοποί με ελληνικά τραγούδια.

Όταν η φωτιά αδυνατίζει, οι νέοι που θέλουν μπορούν να πηδάνε πάνω από τις χαμηλές φλόγες. Πιστεύεται ότι μ' αυτό καθαρίζονται τα σώματα από τις ψείρες και τα ενοχλητικά ζωύφια.

Όσοι φεύγουν παίρνουν από τα αποκαΐδια δαυλούς με κάρβουνα και σταυρώνουν μ’ αυτά τις πόρτες των σπιτιών τους.
Τα τελευταία χρόνια σαν επιστέγασμα στο έθιμο οι κάτοικοι των Ασκητών με φροντίδα του συλλόγου που έχουν, προσφέρουν τους παρόντες κεράσματα με παραδοσιακά καππαδοκικά γλυκίσματα.

Οι Ασκητενοί έφεραν το έθιμο του Σαγιά από την Καππαδοκία και το τηρούν κοντά εκατό χρόνια γνήσιο στη νέα πατρίδα. Αυτό έχει τον δικό του συμβολισμό που σημαίνει ότι τελούν ένα χρέος μνημοσύνης για τους προγόνους και προπάτορες που δεν υπάρχουν πλέον, αλλά μένουν ζωντανοί για την θερμή πίστη, τον αγνό πατριωτισμό και το φιλογενή πολιτισμό τους.

Γι’ αυτό αξίζει στους ανθρώπους που δείχνουν έγνοια και σεβασμό σε τέτοια πράγματα ένας αληθινά καλός λόγος και η καλύτερη ευχή: «Να ζήσουν να υπάρχουν και να τηρούν τα παραδοσιακά έθιμα».