Γκαγκαβούζηδες: Η πορεία τους μέσα στον χρόνο

Στα Άμφια και στη Νέα Καλλίστη η εγκατάσταση τους στο νομό μας – Διαβάστε χαρακτηριστικά ονοματεπώνυμα

Οι Γκαγκαβούζηδες είναι ένα γνήσιο ελληνοθρακικό φύλο. Γι' αυτούς ασχολήθηκαν περισσότερο ξένοι ιστορικοί, όπως Βούλγαροι, Τούρκοι, Ρώσοι και πολύ λιγότερο οι Έλληνες. Λόγω αυτού του γεγονότος σήμερα κυριαρχεί η άποψη ότι πρόκειται για τουρκικό φύλο που εκχριστιανίσθηκε την εποχή του Βυζαντίου. Είναι όμως έτσι τα γεγονότα; Μέσα από τα ιστορικά γεγονότα δεν αναφέρεται από καμιά μα καμιά ιστορική πηγή ούτε των Τούρκων ότι κάποιο τουρκικό φύλο εκχριστιανίστηκε. Αντίθετα αναφέρονται μαζικοί εξισλαμισμοί χριστιανικών πληθυσμών στη Μικρά Ασία και στα Βαλκάνια.

Οι Γκαγκαούζοι από τους περισσότερους που ασχολήθηκαν καταγράφονται σαν Θρακικό φύλο με μια ιδιαιτερότητα είναι τουρκόφωνοι, είναι όμως φανατικοί Έλληνες και ορθόδοξοι χριστιανοί. Οι Τουρκόφωνοι Γκαγκαούζοι θεωρούν τους εαυτούς τους απόγονους των Βυζαντινών Ελλήνων της Βυζαντινής επαρχίας της Θράκης.

Η άποψη του αείμνηστου ερευνητή Γκαγκαούζων Χρήστου Κοζαρίδη είναι ότι οι Γκαγκαβούζηδες καταγράφονται στην ιστορία ως Θρακικό φύλο. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους; Είναι Έλληνες τουρκόφωνοι χριστιανοί.

Στην Ελλάδα η πλειοψηφία τους είναι πρόσφυγες από την επαρχία Χάφσα της Αδριανούπολης και από διάφορα χωριά της Βουλγαρίας. Για πρώτη φορά εντοπίζονται στα παράλια του Δυτικού Εύξεινου Πόντου, μεταξύ Βάρνας και Δούναη, στη Δοβρουτσά. Η τύχη και η πορεία τους στον χρόνο ταυτίστηκε με την πορεία του Ελληνισμού των Βαλκανίων.

Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες των βορείων συνόρων της αυτοκρατορίας. Τα χρόνια της Οθωμανικής επέλασης ήταν ο τελευταίος λαός που υποδουλώθηκε στην ενδοχώρα των Βαλκανίων το 1394-98. Σε αυτά τα δύσκολα χρόνια, θεωρείται πως έχασαν την ελληνική γλώσσα, όπως την έχασαν και πολλοί υπόδουλοι Έλληνες. Αντίθετα, διατήρησαν με φανατισμό των θρησκεία τους που αποτελούσε και τον συνδετικό τους κρίκο με τον υπόλοιπο Ελληνισμό.

Κατά τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους πολέμησαν στο πλευρό των Ρώσων αντιμετωπίζοντας την οργή των οθωμανικών στρατευμάτων. Τα χωριά τους λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν, οπότε αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Οι περισσότεροι μετακινήθηκαν προς τη σημερινή Μολδαβία (στην Αυτόνομη Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας) όπου ζουν μέχρι σήμερα. Ένας μεγάλος πάλι αριθμός μετακινήθηκε νότια, στη Βόρεια και την Ανατολική Θράκη, στην Επαρχία της Χάφσας στην Αδριανούπολη.

Κατά την Επανάσταση του Υψηλάντη εναντίον των Τούρκων οι Γκαγκαβούζηδες συμμετείχαν με δικό τους στρατιωτικό σώμα με αρχηγό τον Δημήτρη Βατικιώτη.

Κατά την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό το 1919 οι εκεί κάτοικοι της, Γκαγκαούζοι, συγκρότησαν το πρώτο Σύνταγμα του ελληνικού στρατού με 700 άνδρες.

Σύμφωνα με τον Γενικό Διοικητή της Θράκης Γεραγά διακρίθηκαν για την ανδρεία τους. Ακολουθώντας τη μοίρα του υπόλοιποι Ελληνισμού της Ανατολής μετά το 1922, πήραν και πάλι τον δρόμο της προσφυγιάς. Έκτοτε μέχρι σήμερα προσπαθούν και διατηρούν τον ιδιαίτερο και γνήσιο θρακιώτικο πολιτισμό.

Με την Συνθήκη της Λωζάννης θεωρήθηκαν από τους Τούρκους ανταλλάξιμοι όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες και υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να εγκατασταθούν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Στον Έβρο εγκαταστάθηκαν 1222 οικογένειες στην Επαρχία Ορεστιάδος και Διδυμοτείχου σε 21 χωριά στο Αμμόβουνο, Οινόη, Σαγήνη, Θούριο, Λεπτή, Άρζος, Βάλτος, Δίλοφος, Καβύλη, Καναδάς, Κέραμος, Πύργος, Ασβεστάδες, Ευγενικό, Κωστή, Πούλια, Σαύρα. Επίσης στα Χρυσοχώραφα Σερρών. Στο Περιβολάκι και Ηράκλειο Λαγκαδά. Στην Σίνδο και Καλοχώρι Θεσσαλονίκης. Στο νομό Κιλκίς και σε χωριά της Θεσσαλίας. Στις Σέρρες στη Νέα Ζίχνη, στον Θολό, στον Άγιο Χριστόφορο και στον Γάζαρο που υπάρχουν Γκαγκαβούζηδες αυτοί θεωρούν τους εαυτούς τους ντόπιους. Η ιστορική έρευνα που έγινε κατέγραψε ότι η ομάδα αυτή πιθανόν να μετακινήθηκε στην περιοχή το 1510 - 1560.

Στο Νομό Ροδόπης σε δύο μόνο χωριά έχουν εγκατασταθεί μετά το 1922 Γκαγκαβούζηδες, στα Άμφια και στη Νέα Καλλίστη. Στα Άμφια οι χριστιανοί κάτοικοι του σχεδόν όλοι έχουν Γκαγκαβούζηκη καταγωγή. Στη Νέα Καλλίστη το μισό χωριό περίπου είναι Γκαγκαβούζηδες, οι υπόλοιποι έχουν καταγωγή από άλλα μέρη της Ανατολικής Θράκης. Στα Χρυσοχώραφα των Σερρών πολλοί κάτοικοι της Νέας Καλλίστης έχουν συγγενείς. Μεμονωμένες οικογένειες Γκαγκαβούζηδων έχουν εγκατασταθεί και σε 2-3 άλλα χωριά του νομού μας.

Στα Βαλκάνια η κατανομή τους είναι η εξής: Μολδαβία 150.000, Ουκρανία 32.000, Ρωσία 14.000, Τουρκία 10.000, Υπερδνειστερία 4.000, Ρουμανία 3.000, Βουλγαρία 10.000, Ελλάδα 10.000.
120.000 περίπου είναι οι Γκαγκαούζοι που κατοικούν στην αυτόνομη περιοχή της Γκαγκαουζίας στη Μολδαβία. Επιπλέον ένα σημαντικό πρόβλημα στην Γκαγκαουζία αποτελεί η προσπάθεια της Τουρκίας να εκτουρκίσει τους Γκαγκαούζους, εκμεταλλευόμενη την τουρκογενή διάλεκτο των Γκαγκαούζων (απομεινάρι της μακραίωνης οθωμανικής καταπίεσης) προσφέροντας σαν δόλωμα υποτροφίες και αμέτρητες θέσεις εργασίας στην Τουρκία, ώστε τελικά να δημιουργήσει τους «Τουρκορθόδοξους» με σκοπό την οριστική άλωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μέχρι το 1957 οι Γκαγκαούζοι γράφανε με το ελληνικό αλφάβητο όπως και οι τουρκόφωνοι Καππαδόκες, μετά "επισήμως" άλλαξε το αλφάβητο σε λατινικό.

Με την τουρκική και την Βουλγαρική προπαγάνδα υπάρχει ένα πρόβλημα με στόχο τον προσεταιρισμό των Γκαγκαβούζηδων. Οι Γκαγκαβούζηδες όμως έχουν συνειδητοποιήσει ότι δεν έχουν καμία φυλετική σχέση με τους Τούρκους όπως και με τους Βουλγάρους. Δεν είναι τουρκικό φύλο γι' αυτό ποτέ δεν συντάχθηκαν ανά τους αιώνες με το μέρος των Τούρκων.

Είναι το θρακικό φύλο των Κατταούζων ή Κροβύλων, που κατοικούσαν μέχρι τον 3ο - 4ο αιώνα στην περιοχή της Δομβρουτσάς. Τα φύλα αυτά τα καταγράφουν οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι ιστορικοί, ο Πτολεμαίος, ο Ηρόδοτος, ο Πλίνιος και ο Οβίδιος. Η αναφορά αυτή από τους ανωτέρω κατατροπώνουν τη θεωρία περί τουρκικής καταγωγής.

Η πρώτη εγκατάσταση των Γκαγκαούζων στην περιοχή της Χάφσας της Αδριανούπολης είναι καταγεγραμμένη από το 1512 μέχρι το 1560 επί Βασιλείας του Σελήμ Α' και του Μωάμεθ του Πορθητή. Ο Οθωμανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί όταν συνάντησε όπως έγραψε απίστους (χριστιανούς) να ομιλούν τουρκικά απόρησε αλλά όταν τους ρώτησε αν είναι Τούρκοι του απάντησαν όχι δεν είναι αλλά είναι τουρκόφωνοι Γιουνάν (Έλληνες) χριστιανοί.

Θυμάμαι όταν υπηρετούσα στην αστυνομία στο Τμήμα Ασφαλείας Κομοτηνής συνοδεύαμε μια Τουρκάλα δημοσιογράφο απεσταλμένη τουρκικής εφημερίδας, πιθανόν ενημερωμένη από το Τουρκικό Προξενείο ότι στο χωριό Άμφια υπάρχουν τουρκόφωνοι Γκαγκαβούζηδες πήγε για να πάρει συνέντευξη από τους κατοίκους του χωριού θεωρώντας τους Τούρκους. Μπήκε σε ένα καφενείο τους ενημέρωσε ότι είναι Τουρκάλα δημοσιογράφος και ότι ήλθε να επισκεφτεί τους ομογενείς της που ομιλούν την τουρκική γλώσσα. Οι παρευρισκόμενοι θαμώνες αγρίεψαν θεωρώντας προσβλητικά τα λόγια της και άρχισαν να την βρίζουν και να την σπρώχνουν να φύγει, «εμείς τόσα χρόνια υποφέραμε από τους Τούρκους που μας άλλαξαν τη γλώσσα μας για να κρατήσουμε τη θρησκεία μας και ήρθες εδώ να μας προσβάλεις λέγοντας μας ότι είμαστε Τούρκοι» της απάντησαν.

Εμείς για να προλάβουμε χειρότερα γεγονότα την οδηγήσαμε προστατευτικά στο αυτοκίνητό της οπότε έφυγε άρον - άρον από το χωριό ψάχνοντας για αλλού ανύπαρκτες τουρκικές μειονότητες.

Όλοι οι Σύλλογοι των Γκαγκαβούζηδων ανταλλάσουν επισκέψεις μεταξύ τους όπως και με τα πανελλήνια ανταμώματα όπου πραγματοποιούν πολλές εκδηλώσεις. Επίσης ανταλλάσουν επισκέψεις και σύλλογοι Γκαγκαβούζηδων της Ελλάδας με συλλόγους Γκαγκαβούζηδων της Μολδαβίας (Γκαγκαουζίας). Στο νομό μας τέτοιες επισκέψεις με λεωφορεία έχουμε από και προς τη Νέα Καλλίστη. Πριν λίγα χρόνια η Μητρόπολη μας είχε φιλοξενήσει παιδιά Γκαγκαβούζηδων από τη Μολδαβία, στις παιδικές της κατασκηνώσεις στη Μαρώνεια, κάτι που θα έπρεπε ο άξιος Μητροπολίτης μας να πυκνώσει περισσότερο τη φιλοξενία παιδιών της αυτόνομης αυτής περιοχής της Γκαγκαουζίας.

Τέλος, οι Γκαγκαβούζηδες όλα τα χρόνια τονίζουν ότι εμείς είμαστε Έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί Θρακιώτες που ομιλούσαμε την τουρκική γλώσσα που μας επέβαλαν δια πυρός και σιδήρου οι Τούρκοι όπως και οι Καππαδόκες και δεν είμαστε τίποτα παραπάνω και τίποτα παρακάτω από τους υπόλοιπους Έλληνες. Η τουρκική γλώσσα βέβαια δεν ομιλείται από τους Γκαγκαβούζηδες της Ελλάδας τώρα εκτός από ορισμένους υπέργηρους.

Ονοματεπώνυμα ορισμένων οικογενειών που πρωτοεγκαταστάθηκαν στα Άμφια μετά το 1922

Από το Χάσκιοϊ Αδριανούπολης οι εξής: Σταυρίδης Αθανάσιος του Πασχάλη, Στάντζαγλου Βασίλειος του Αναστασίου, Στάντζογλου Μαρία του Αναστασίου συζ. Βασίλειου Κιοσέογλου του Αντωνίου, Αποστολίδης Δημήτριος του Κωνσταντίνου, Αποστολίδης - Στογιαντζίκογλου Απόστολος του Αθανασίου, Αποστολίδης - Στογιαντζίκογλου Αναστάσιος του Αθανασίου, Αποστολίδου - Στογιαντζίκογλου χήρα Αθανασίου, Αποστολίδου - Στογιαντζίκογλου Χρυσούλα του Αθανασίου, Αστέριος - Αστέρογλου Κυριάκος του Αστερίου, Αστερίου Αιμιλία συζ. Κυριάκου Χατζηκωνσταντίνου, Βεργίδης Ιωάννης του Γιώργου, Βεργίδης Χρήστος του Γεωργίου, Βεργίδης Στέφανος του Γεωργίου, Βεργίδου Αλεξάνδρα συζ. Χρήστου το γένος Ηλία Πασχαλίδη, Γεωργίου Δημήτριος κληρονόμοι, Γεώργογλου - Τσομπάνης Ανέστης του Γεωργίου, Γιαννακόδογλου Μαρία, Γκογκότση Βικτώρια σύζυγος Αποστόλου Παπάζογλου, Γκογκότσης Απόστολος του Νικολάου, Δημητρίου Γιώργος ανεψιός Δημητρίου Τσιφτσόγλου, Δημητρίου Κωνσταντίνος, Ζησίδη Μαρία συζ. Ηλία Μητάκου Θάνου, Ζησίδης Αθανάσιος του Ηλία, Ζησίδης Ηλίας του Γεωργίου, Ηλιάογλου - Κουρτίδης Αθανάσιος του Ηλία, Ηλιού Θεοδώρα χήρα Ηλία Γεωργίου του Θεοδώρου, Θάνου Ιωάννης του Μητάκη, Θάνου Φωτεινή συζ. Ιωάννη, Χατζή Κωνσταντίνου, Καραδημητρίου Χρήστος, Καραμανλή Σοφία συζ. Αθανασίου Ηλία Πασχαλίδη, Καραμανλή Χρυσή συζ. Ηλία Αθανασίου Δερμεντζόπουλου, Καραμανλής Ηλίας του Αθανασίου, Καραμανλής Αθανάσιος του Δημητρίου, Κιοσέογλου - Κιοσσές Βασίλειος του Αντωνίου, Κιοσέογλου Δήμητρα του Ηλία, Λαζαρίδης - Μήτρογλου Νικόλαος του Δημητρίου, Μιχάλογλου Γεώργιος του Μιχαήλ, Μπαμπαγιουβάν Ιωάννης του Ηλία, Μπαξεβάνης - Τσιμπρανίτης Γεώργιος του Δημητρίου, Μπιρμπιρόπουλος Χαράλαμπος του Ηλία, Παναγιώτου Κυριακούλα, Παπαδήμας Δήμος του Χρήστου, Παπαδήμογλου - Παπαδήμου Χρήστος του Δήμου, Παπαδήμου Κατερίνα συζ. Δήμου το γένος Αθανασίου Δερμεντζόγλου, Παπαδόπουλος Ηλίας του Παναγιώτη, Παπαδόπουλος Αθανάσιος του παπά Μιχάλη, Παπαδόπουλος Μιχαήλ του Χρήστου, Παπαδόπουλος Μιχαήλ του Αθανασίου, Παπαδοπούλου Αναστασία συζ. Ηλία το γένος Πασχάλη Πασχαλίδη, Πασχαλίδης - Πασχάλογλου Χρηστάκης του Ηλία, Πασχαλίδης Ευθύμιος του Ηλία, Πασχαλίδης Πασχάλης του Ηλία, Σαπίδου Ελένη του Ηλία και της Μαριγώς, Σαπίδου Φωτεινή του Ηλία της Μαριγώς, Σαπίδου - Σουπιάδου Μαριγώ χήρα Ηλία, Σαυρίδης Αναστάσιος του Αθανασίου, Σταυρίδης Αναστάσιος του Ηλία, Σταυρίδης Γεώργιος του Ηλία, Τιλκιτζής - Τιλκιτζόγλου Ιωάννης του Φωτίου, Τσαρδακλή Σουλτάνα συζ. Ιωάννη Αθανασίου το γένος Τσολάκη, Τσαρδακλής Ιωάννης του Αποστόλου, Τσιφτσόγλου Δημήτριος του Παναγιώτη, Τσομπάνη - Γιώργογλου Αναστασία συζ. Ανέστη το γένος Μίτογλου.

Από τη Μουσουλέσα: Αντίκας - Χατζήογλου Χρήστος του Αθανασίου, Παναγιώτου Βασιλική.
Από τα Μάλγαρα Ηράκλειας: Δεμερτζής Σιδηράς του Νικολάου.
Από το Οργάς - Βιζύης: Δελής Μιχαήλ του Κ.
Από το Τατάρκιοϊ Ηράκλειας: Κυρίζης Χριστόδουλος του Αναστασίου.
Από τον Σκοπό 40 Εκκλησιών: Λεβεντογιάννη Δέσποινα χήρα Ιωάννη.
Από την Σκεπαστό 40 Εκκλησιών: Λίραντζη Θεοδωρίτσα συζ. Θεμιστοκλέους το γένος Δ. Γκαρδομάνη, Λίρατζης Θεμιστοκλής του Νικολάου, Μαρίνης Ιωάννης του Δ., Μαρίνος Ιωακείμ του Ιωάννη.
Από την Γάνο Χώρας: Λουκάς Μιλτιάδης του Ευθυμίου, Λουκάς Ευθύμιος του Μιλτιάδη.
Από την Πέτρα 40 Εκκλησιών: Σερετίδης Κυριάκος του Βεργ.
Από το Κουβούκλιο Νικομήδειας: Χατζημαρίνογλου Αναστάσιος του Στ.
Από την Προύσα: Αγγελίδης Γεώργιος του Α.

Πηγές
Τιλκιτζή Σταυρούλα - Άμφια
oisapes.mysch- Γιώργος Κεραμυδάς
Χρήστος Κοζαρίδης - "Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες"
diafanoia
anaptiksi-thrakis
patridamou
Γιλδίζης Κωνσταντίνος - Νέα Καλλίστη