Η καταγωγή και προέλευση των Αρβανιτών της Ροδόπης

Η ιστορία και η γλώσσα τους μέσα στον χρόνο

Τα αρβανίτικα είναι μια αρχαία γλώσσα από την οποία κατάγεται η νεότερη τόσκικη διάλεκτος που μάλιστα υιοθετήθηκε από το αλβανικό κράτος ως επίσημη γλώσσα του κράτους τους. Οι Αλβανοί θεωρούν τα αρβανίτικα ως μια αρχαία αλβανική γλώσσα. Η αλήθεια όμως δεν είναι ακριβώς έτσι γιατί τα αρβανίτικα δεν είναι διάλεκτος της επίσημης αλβανικής γλώσσας. Η αρβανίτικη είναι γλώσσα αυτόνομη και η σημερινή αλβανική γλώσσα μια διάλεκτός της. Οι Αρβανίτες ποτέ δεν θεώρησαν τους εαυτούς τους ξεχωριστό έθνος από τους Έλληνες, όπου και να βρέθηκαν στη γη, σε οποιαδήποτε ιστορική περίοδο, εδώ και χιλιάδες χρόνια, έγραφαν με ελληνικό αλφάβητο, μιλούσαν και έγραφαν ελληνικά και στις αρβανίτικες εκκλησίες υπήρχε το ελληνορθόδοξο τυπικό πάντα. Ενώ ο πληθυσμός του αλβανικού κράτους, που ιδρύθηκε το 1913, θέλησε να υιοθετήσει ξεχωριστό αλφάβητο, να κάνει μια νότια αλβανική γλώσσα της Βορείου Ηπείρου επίσημη γλώσσα με πολλά δάνεια από τα τουρκικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά. Για να δηλώσει ότι είναι πραγματικό έθνος και για να μην αφομοιωθεί με τους συγγενείς Έλληνες των γειτονικών περιοχών.

Από πού όμως κατάγονται οι Αρβανίτες και ποιά η προέλευση της παράξενης γλώσσας τους; Θα πρέπει να πάμε πολύ πίσω στον χρόνο καθώς επιστήμονες έχουν βρει συγγένειες και ομοιότητες με την ομηρική γλώσσα. Οπότε μιλάμε τουλάχιστον για το 1500-1000 π.Χ. στην περιοχή που είναι σήμερα η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Αλβανία και τα Σκόπια. Εκεί κατοικούσαν οι Βρύγες μια πολεμική Θρακική φυλή, πολυπληθής και πολιτισμένη που κατοικούσε στο μεγαλύτερο μέρος των σημερινών Βαλκανίων. Μιλούσαν μια γλώσσα που είχε κοινές ρίζες με την ελληνική και ομοιότητες στη δομή της γλώσσας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι Βρύγες ή Φρύγες θεωρούνται ο αρχαιότερος λαός του κόσμου. Η αρβανίτικη είναι μια πανάρχαια ελληνική διάλεκτος. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη όταν ιδρύθηκε η ελληνική αποικία της Επιδάμνου, στο σημερινό λιμάνι του Δυρραχίου στην Αλβανία, οι Κορίνθιοι άποικοι συνάντησαν Βρύγες και όχι Ιλλυριούς κατοίκους.

Αργότερα εισέβαλε η βάρβαρη φυλή των Ταυλαντίων Ιλλυριών στην περιοχή της κεντρικής Αλβανίας, που όμως δεν έσβησαν την φρυγική γλώσσα στην περιοχή. Για 200 χρόνια περίπου που ακολούθησαν ιδρύθηκαν εκτός από τις προϋπάρχουσες ελληνικές αποικίες και νέες πόλεις από τους Ηπειρώτες και τους Μακεδόνες Βασιλείς, όπως η Αντιγόνεια στο Τεπελένι και η Αντιπάτρεια στο Μπεράτι. Ο εξελληνισμός άρχισε νωρίς και εξελίχθηκε ραγδαία κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή Εποχή. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός ονόμασε την περιοχή αυτή Ρωμαϊκή Επαρχία ως Ιλλυρία Ελληνική ή Νέα Ήπειρος, με πρωτεύουσα την Επίδαμνο, αποικία των Κορινθίων.

Οι αναφορές για τη Νέα Ήπειρο την δηλώνουν ως μερικώς ελληνική και μερικώς εξελληνισμένη. Ακολούθησε η Βυζαντινή περίοδος που κράτησε 1100 χρόνια. Από το Δυρράχιο καταγόταν ο αυτοκράτορας Αναστάσιος ο Δίκορος. Είχε τον έναν οφθαλμό μαύρο και το άλλο γαλανό. Μετά το 1000 μ.Χ. γίνονται οι πρώτες αναφορές σε Αρβανίτες της Ηπείρου και σε Αλβανούς της Βόρειας Αλβανίας (Διοκλείας). Το αναφέρουν αυτοί οι Βυζαντινοί ιστορικοί συγγραφείς της εποχής, ο Μιχαήλ Ατταλειάτης και η πριγκίπισσα Άννα Κομνηνή.

Το 1204 αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους σταυροφόρους και ιδρύθηκε στη Δυτική Βυζαντινή Ελλάδα το Δεσποτάτο της Ηπείρου, με έδρα την Άρτα και με βασιλείς από τη Δυναστεία των Κομνηνών περιέλαβε όλη σχεδόν τη σημερινή Αλβανία μέχρι το Δυρράχιο στα βόρεια. Εκείνους τους αιώνες εμφανίζεται η περιοχή Άρβανον, ανάμεσα στις Πρέσπες λίμνες και το Δυρράχιο.

Στα 1262 - 1282 εισέβαλαν στην περιοχή οι Γάλλοι της Δυναστείας των Ανδεγαυών της Ιταλίας και ηττώνται από τους Παλαιολόγους. Τότε οι περιοχές της Βόρειας Αλβανίας υιοθετούν τον καθολικισμό και ξεκινά η θρησκευτική διαίρεση της χώρας. Ο νότος παραμένει ορθόδοξος στο Δεσποτάτο της Ηπείρου των Κομνηνών. Έναν αιώνα αργότερα, στο 1320 - 1370 ξεκινά ο κάθοδος των αρβανίτικων φυλών της Ηπείρου προς τη νότια Ελλάδα. Οι Αρβανίτες εγκαθίστανται μέχρι το 1400 στην Στερεά Ελλάδα, την Αττική, την Εύβοια, την Πελοπόννησο και τη Θράκη…

Η ανάμειξη των Αρβανιτών με τους πολυπληθέστερους ελληνικούς πληθυσμούς είχε ως αποτέλεσμα με το πέρασμα των αιώνων, το μεγαλύτερο μέρος τους να αφομοιωθεί πλήρως γενετικά, πολιτισμικά και γλωσσικά. Το κοινό θρησκευτικό δόγμα, η κοινή καταγωγή (όσον αφορά σαν Ηπειρώτες) και η όσμωση τόσων αιώνων με το ελληνικό στοιχείο κατέστησε τους Αρβανίτες πιο Έλληνες από τους Έλληνες". Φυσικό επακόλουθο λοιπόν ήταν η ταύτιση με τους αγώνες του ελληνικού έθνους, (ελληνική Επανάσταση, Μακεδονικός Αγώνας, Βαλκανικοί Πόλεμοι).

Η ελληνικότητά τους δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. Κατά τη διάρκεια αυτών των αγώνων μάλιστα, ήρθαν αντιμέτωποι με μουσουλμάνους Αλβανούς, τους λεγόμενους «τουρκολβανούς».

Οι Αρβανίτες της Δυτικής Θράκης όλοι προέρχονται από την Ανατολική Θράκη, εδώ εγκαταστάθηκαν μετά την παράδοση της αμαχητί στους Τούρκους το 1922 από τον Ε. Βενιζέλο. Στην Ανατολική Θράκη εγκαταστάθηκαν προερχόμενοι όλοι από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου και συγκεκριμένα από την περιοχή της Κορυτσάς και της Κολωνίας κύρια κοιτίδα τους είναι το Βιθκούκι και δευτερευόντως η Κιουτέζα.

Η μητρική τους γλώσσα είναι μια διάλεκτος της νότιας Τόσκικης γλώσσας. Οι πληθυσμοί αυτοί συμμετείχαν στη σύγκρουση του Γεώργιου Καστριώτη (Σκεντέρμπεη) ο οποίος ηγήθηκε της αντίστασης εναντίον των Οθωμανών για 24 χρόνια (1444 - 1468). Στα τέλη του 16ου αιώνα πιθανότητα το 1566 στο πλαίσιο της αποικιστικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από τον Σουλτάνο Σελίμ Β' πολλοί Αρβανίτες μετακινήθηκαν βίαια στην Ανατολική Θράκη και εποίκισαν τη Βορειοανατολική Θράκη.

Κατά μια άλλη εκδοχή όλα τα αρβανιτοχώρια της Ανατολικής Θράκης που έλκουν την καταγωγή τους από το Βιθκούκι που μαζί με την Μοσχόπολη και άλλες βλαχόφωνες πόλεις αποτελούσαν ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα του αρβανίτικου και βλάχικου πολιτισμού εκείνης της εποχής.

Τελικά το 1769 λεηλατήθηκαν από τους Τουρκαλβανούς και οι υπόλοιπες ελληνικές ή ελληνοχριστιανικού φρονήματος πόλεις, οπότε οι χριστιανοί κάτοικοι εγκατέλειψαν την περιοχή και διέφυγαν προς όλες τις κατευθύνσεις. Το μεγαλύτερο δε τμήμα τους μετακινήθηκε προς την Ανατολική Θράκη ιδρύοντας οικισμούς που τους θύμιζαν τις γενέτειρες τους στη Βόρεια Ήπειρο όπως το Βιθκούκι (Σουλτάν - Κιοϊ), Κιουτέζα (Ιμπρίκ τεπέ), κοντά σε άλλα αρβανιτοχώρια (Παζάρ Δερέ, Γιλανλή και Αλτίντας (Χρυσόλιθος πρόγονοι των Παραδημιωτών). Τα χωριά αυτά πιθανόν προέρχονται από τη μετανάστευση αυτήν το 1769, χωρίς όμως να αποκλείουμε και άλλα ενδεχόμενα.

Κατά την νεοτουρκική εξουσία, γενικά όλα τα Αρβανιτοχώρια της Ανατολικής Θράκης βίωσαν ως τμήμα του Ελληνισμού την πολιτική εθνοκάθαρση που εφάρμοσαν οι Νεότουρκοι.

Το 1920 όταν ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Ανατολική Θράκη σε απογραφή που έκανε διαπιστώθηκε ότι το 1/3 αυτών δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους ή πέθαναν από τις κακουχίες στα Τάγματα Εργασίας από το 1908 - 1920. Τον Οκτώβριο του 1922 ο Ελληνισμός της περιοχής εκκενώνει την Ανατολική Θράκη, οι Αρβανίτες που κατοικούσαν στην Βόρεια Ανατολική Θράκη εποικίζουν χωριά του Βόρειου Έβρου και οι κάτοικοι της νότιας Ανατολικής Θράκης εποικίζουν το νότιο νομό Έβρου. Έτσι και οι κάτοικοι του Χρυσόλιθου (Αλτίν-Τας) εγκαταστάθηκαν ορισμένοι στις Φέρες και στο Αρδάνιο, ενώ οι υπόλοιποι στην Παραδημή.

Οι κάτοικοι του Χρυσόλιθου μιλούσαν την αρβανίτικη διάλεκτο, είχαν και έχουν υψηλό το αίσθημα της ελληνορθοδόξου πίστεως και του πατριωτισμού και έχουν προσφέρει πολλούς ιερείς στην εκκλησία μας. Οι Νεότουρκοι μάλιστα τους έκαψαν την εκκλησία και σκότωσαν πολλούς κατοίκους του.

Στη Ροδόπη η Παραδημή είναι το μοναδικό Αρβανιτοχώρι του νομού, εκτός από λίγες οικογένειες μη Αρβανιτών που κατάγονται και αυτοί από την Ανατολική Θράκη. Στη Ροδόπη επίσης έχουν εγκατασταθεί σε χριστιανικούς οικισμούς και ορισμένες μεμονωμένες οικογένειες Αρβανιτών που κατάγονται από τα αρβανιτοχώρια της Ανατολικής Θράκης.

Ονοματεπώνυμα ορισμένων οικογενειών που πρωτοεγκαταστάθηκαν στην Παραδημή μετά το 1922

Από το Αλτίν τας (Χρυσόλιθος Ηράκλειας Ραιδεστού) είναι οι εξής:

Αδάμ Ευθυμία χήρα Βασιλείου, Αδαμίδης Χρήστος του Βασιλείου, Αδαμίδου Βασιλική, Γκοδοτσίδης Ιωάννης του Γ., Γοδοσίδης Αθανάσιος του Δημ., Γοδοσίδης Πέτρος του Αθανασίου, Γοδοσίδης Χρήστος του Αθανασίου, Γιαννούλη Ευαγγελία του Κωνσταντίνου το γένος Νταούτ Δημήτρη Δογγά, Γκακίδης Χρήστος του Πασχάλη, Ζήσης Απόστολος του Χρήστου, Ζήσης Κύριος του Χρήστου, Θεοχάρης Γεώργιος του Αθανασίου, Κανέλης Ευάγγελος του Αποστόλου, Κανέλης Κοσμάς του Αποστόλου, Κανέλης Πέτρος του Αποστόλου, Κανέλη Μαρία του Πέτρου το γένος Τζιότζου ή Τζίκου, Καντίρης Λάμπρος του Πασχάλη, Καντίρη Σουλτάνα συζ. Λάμπρου, Καραγιολάνης Πέτρος του Κ., Καραγκιοζάκη Αθανασία του Χρήστου το γένος Καρυοφύλλη, Καραγκιοζάκη Σουλτάνα χήρα του Χρήστου, Καραγκιοζάκη ή Καραγκιόζογλου Κυριακή συζ. Σάββα το γένος Αθανασίου Τσέκη ή Τσεκίδου, Καραγκιοζάκης Ευάγγελος του Σάββα, Καραγκιοζάκης Χρήστος του Αποστόλου, Καρακορίου Μαρία του Αθανασίου Κάριοκ το γένος Πασχάλη Λιτσανού, Καρακύρης Καριοφύλλης του Κυριάκου, Καραμουσάς ή Καραμουσταφάς Δημήτριος του Αθανασίου, Καρράς Κωνσταντίνος του Μάρκου, Κατιώτης ή Τσιβανίδης Ιωάννης του Χρήστου, Κητάντζη ή Τούλογλου Μαργαρίτα του Ιωάννη, Κητάντζης ή Τούλογλου Κωνσταντίνος του Ιωάννη, Κιρηγιαλάνη ή Κιρηλάνη Ευαγγελίτσα του Σωτήρη, Κιρηγιαλάνη ή Κιρηλάνη Ελενιό του Σ., Καρακυρίου Δημητρούλα του Καρυοφύλλη το γένος Κιοπλή ή Κιοπλέ, Κιρηγιαλάνης Δημήτριος του Σ., Κολαγγέλης ή Κολακός Κωνσταντίνος του Φωτίου, Κουρκίζης ή Κουρτσής Άγγελος του Λάμπρου, Κουσάρη Σύρμω χήρα Βασιλείου το γένος Θεοδώρου Μάρκα ή Μάριου, Κουσάρης Χρήστος του Βασιλείου, Κυρ-Ζήσης Νικόλαος, Κυρηγιαλάνη ή Κηριλάνη Μαρία χήρα Σωτηρίου, Κυρηγιαλάνης Απόστολος, Κυραλάνης ή Κυρκήλα ή Κυργηλοφάνης Σταύρος του Σωτηρίου, Κυριάκη ή Παλάκα Κυριάκη, Κυρίου ή Καρακυρίου Χρήστος του Στεφάνου, Κυρκίλας ή Κυριλάνης ή Κυργηλοφάνης Σταύρος του Σωτηρίου, Κυρκλάνης ή Κυρκγιαλάνης Απόστολος του Δημ., Κυμωρατίδου Μαρία το γένος Αθανασίου Παναγιώτη, Κωνσταντζή ή Σολλόγλου ή Τολόγλου Κωνσταντίνος του Κωνσταντίνου, Λόγας Κωνσταντίνος του Κυριάκου, Λόγκα Κυριακίτσα του Κυριάκου, Λόζγας ή Λόγκας Χρήστος του Δημ., Μαργιόλα ή Μαργιόρα Μαρία του Αθαν., Μαργιόλα Πασχαλιώ του Ιωάννη το γένος Καδήρη, Μαργιόλας ή Μαργιόρας Πασχάλης του Αθανασίου, Μαργιόλας ή Μαργιόρας Στέφανος του Αθανασίου, Μαυρομάτης ή Καραγκιόζογλου Σάββας του Δημητρίου, Μολλά Δημητρούλα του Καριοφύλλη το γένος Πασχάλη Ζήση, Μολλά Ελλενίτσα του Πασχάλη το γένος Αθανασίου Τέτσα ή Τσίτα, Μολλά Μαρία του Νεοκλή ή Νικολάου το γένος Γκακίδου, Μολλά Μαρία του Θεοδώρου το γένος Τσέκη, Μολλά Χρυσούλα του Κωνσταντίνου το γένος Αποστόλου, Μολλάς Αθαναήλ του Παντελή, Μολλάς Κωνσταντίνος του Δημητρίου, Μολλάς Δημήτριος, Μολλάς Καριοφύλλης του Παντελή, Μολλάς Θεόδωρος του Δημητρίου, Μολλάς Νεοκλής ή Νικόλαος του Αντ., Μολλάς Παντελής του Δημητρίου, Μολλάς Πασχάλης του Δημητρίου, Μολλάς Δημήτριος του Πασχάλη, Μπαμπασίδης Αθανάσιος, Μορατίδης Κυριάκος του Αναστασίου, Ναλμπάνης Παναγιώτης του Δημητρίου, Σοφιάς Κυριάκος του Δημ., Στάη Πασχαλιώ ή Πασχαλικιά του Πέτρου το γένος Γεωργίου Τζιώτζη, Στάης Κωνσταντίνος του Ιωάννη, Στάης Πέτρος του Κωνσταντίνου, Στάης Παναγιώτης, Τζιβανίδης Απόστολος του Ιωάννη, Τζιβανίδης Θεόδωρος του Ιωάννη, Τζιβανίδου Αθανασία του Ιωάννη, Τζιβανίδου Γιαννόγλου χήρα του Γρηγορίου, Τζιμής ή Τζίμου Χαράλαμπος ή Λάμπρος του Σωτηρίου, Τουλόγλου ή Κωνσταντζής Ιωάννης του Κωνσταντίνου, Φαλλής ή Φόλλου Καρυοφύλλης του Χρήστου, Φελτζάνη ή Φιλετζανίδου Κωνσταντούλα του Αθανασίου, Φόλιας Καρυοφύλλης ή Δημήτριος του Χρήστου, Φύλλης Τριαντάφυλλος του Κ.

Εγκατασταθέντες στην Παραδημή από το Καραντζά Χαλήλ Ηράκλειας:
Γικουρίδης ή Γκουρίδης Ιωάννης του Ιωάννη το γένος Παναγιώτου, Γικουρίδου ή Γκουρίδου Ανθή του Ιωάννη το γένος Παναγιώτου, Γικουρίδης ή Γκουρίδης Ιωάννης του Γεωργίου το γένος Παναγιώτου, Δεληγιάννης Βασίλειος του Νικολάου, Δεληγιάννης Ιωάννης του Νικολάου.

Από το Λουλέ-Μπουργκάζ Ανδριανούπολης:
Καραμπατζάκης Θεόδωρος του Κωνσταντίνου, Μακρής Ανδρέας του Γεωργίου, Μακρής Ελευθέριος του Στ., Σκοπιανός Ιωάννης του Κωνσταντίνου, Ταντανά Θεοδοσία συζ. Γεωργίου, Ταντανίδης Αθανάσιος του Γεωργίου, Ταντανίδου Ελένη του Αθανασίου το γένος Εμμανουήλ Αμπατζή.

Από τη Μήδεια Βιζύης: Φουτσά ή Βουτσά Μελαχροινή του Ιωάννη (κληρονόμοι). Από το Λείβυθρον Κυψελών: Τραντόπουλος Δημήτριος του Κυριάκου. Από το Ιμπρίκ-Τεπέ Ηράκλειας: Τσολόγλου ή Κωνσταντζή Αθηνά του Ιωάννη το γένος Δήμου Πελτέκη. Από το Χρυσό Κεσσάνης: Λίτσας Παντελής του Χ. Από το Ορτάκιοϊ Νίκαιας: Ιωάννου Βασίλειος του Ιωάννου.

Άξιο τέκνο της Παραδημής είναι μεταξύ των άλλων και ο Ιωάννης Ελ. Σιδηράς, νομικός, θεολόγος και αρθρογράφος.

Πηγές:
Ισίδωρος Σκληρός
Μηχανή του Χρόνου
e-pontos