Ο πόλεμος του 1940-1941 στην Ελλάδα

Γ’ ΜΕΡΟΣ

ΒΟΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

"Μάνα Ελλάδα, δική σου μια σάλπιγγα ηχεί, / λες ακόμη στης Πίνδου μια κώχη / στους λαούς να θυμίζει γεμάτο ψυχή, / το τρανό που ξεστόμισες ΟΧΙ", μας θυμίζει ο ποιητής Στ. Σπεράντζας

α. Το Έπος του 1940 και η Κύπρος

Η Κύπρος δέχθηκε με αισθήματα πίκρας και οργής την είδηση για την κήρυξη του πολέμου κατά της Ελλάδος. Η αντίδραση των Κυπρίων στο ιστορικό "ΟΧΙ" και στις πρώτες νίκες του ελληνικού στρατού εναντίον των Ιταλών στα ελληνοαλβανικά σύνορα και στην Βόρεια Ήπειρο, πήρε την μορφή εθνικού συναγερμού, όπως αναφέρει σε σχετικό της άρθρο η κυπριακή εφημερίδα: "Ελευθερία" στις 26 Οκτωβρίου του 2019. "Οι καμπάνες κτυπούσαν χαρμόσυνα και η γαλανόλευκη κυμάτιζε περήφανη ξανά παντού". Να τι μετέδιδε ο ανταποκριτής του πρακτορείου: "Reuters" στην Λευκωσία: "Εις ολόκληρον την Κύπρον επικρατεί αφάνταστος ενθουσιασμός, μόλις ελήφθη η είδηση ότι η ΕΛΛΑΔΑ απεφάσισε να αμυνθεί δια των όπλων εις την ιταλικήν επίθεσιν… Εις το ελληνικό προξενείο της Λευκωσίας κατά πυκνάς μάζας προσέρχονται ευσταλείς Έλληνες Κύπριοι, ζητούντες να αποσταλούν εις την Ελλάδα, όπως υπηρετήσουν εις τας τάξεις του ελληνικού στρατού". Χιλιάδες εθελοντές στοιβάζονται στις προκυμαίες, έτοιμοι να αναχωρήσουν για τον Πειραιά. Με παρεμβάσεις όμως των Άγγλων προς τον Μεταξά, αποθαρρύνεται η κατάταξή τους στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις και παραπέμπονται στην κυπριακή μονάδα του αγγλικού στρατού, αναφέρει η Ο.Κ.Ο.Ε. (=Ομοσπονδία Κυπριακών Οργανώσεων Ελλάδος).

Ι. Συμμετοχή των Κυπρίων στους αγώνες της Ελλάδος

Στην Αθήνα, ήδη, από τον Σεπτέμβριο του 1940, όταν οι απροκάλυπτες προκλήσεις της Ιταλίας έδειχναν το αναπόφευκτο του πολέμου, Κύπριοι φοιτητές παρουσιάσθηκαν στην αγγλική πρεσβεία της Αθήνας και γνωστοποίησαν την πρόθεσή τους να καταταγούν στον στρατό. Το Νοέμβριο του 1940, συγκροτήθηκε στην Αθήνα ειδική κυπριακή επιτροπή για την αποστολή εθελοντών στον πόλεμο, ενώ τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους ορκίσθηκαν οι 100 νέοι του Ιερού Λόχου των Κυπρίων της Αθήνας. Αργότερα, όταν οι Άγγλοι ενεπλάκησαν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, σημαντικός αριθμός ανδρών του Κυπριακού Συντάγματος, τους ακολούθησε στον πόλεμο κατά των Γερμανών. Στην Ελλάδα το Κυπριακό Σύνταγμα έγραψε σελίδες τιμής και δόξας. Συνολικά, το Κυπριακό Σύνταγμα, στις επιχειρήσεις του στην Ηπειρωτική Ελλάδα και στην μάχη της Κρήτης, έχασε 100 άνδρες, ενώ περισσότεροι από 2.000 αιχμαλωτίσθησαν, διαβάζουμε σε σχετικό άρθρο του δρα Αυγουστίνου (Ντίνου) Αυγουστή, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας. Μεταξύ των ανδρών του Κυπριακού Συντάγματος συγκαταλέγεται ο γιατρός Μαρσέλος Θεόδωρος, που υπηρέτησε και αργότερα σαν εθελοντής γιατρός στην περιοχή του Πηλίου. Επίσης, πολύτιμη υπήρξε η συνεισφορά των Κυπρίων Λιάσου και Λουκή Λιασίδη, Κωνσταντίνου Γιαλλουρίδη, Σωκράτη Λοϊζίδη και πολλών άλλων του 36ου Συντάγματος Ευζώνων των Κυπρίων, που έδωσαν σκληρές μάχες με τους κατακτητές στην Βόρεια Ήπειρο, στο Τεπελένι και όπου αλλού το έθνος έδινε τον υπέρ πάντων αγώνα. Θυμόμαστε τον Γιάννη Καλαντζή να τραγουδάει: "Κάποτε στο Τεπελένι / 20χρονα παιδιά, / με μια ματωμένη χλαίνη / τρέχαμε για Λευτεριά" και φέρνουμε στον νου μας την ατμόσφαιρα της εποχής.

ΙΙ. Υλική βοήθεια της Κύπρου προς την Ελλάδα

Σύμφωνα με τον Νίκο Μπατσικανή, συγγραφέα του βιβλίου: "Η προσφορά της Κύπρου στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο", περισσότεροι από 600 Κύπριοι έπεσαν στα πεδία των μαχών και βρίσκονται θαμμένοι σε 56 στρατιωτικά κοιμητήρια 17 χωρών σε Μέση Ανατολή, Αφρική, Ελλάδα και Ευρώπη. Ακόμη 2.500 Κύπριοι αιχμαλωτίσθηκαν, οι περισσότεροι στην Ελλάδα και κρατήθηκαν σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σημαντική υπήρξε και η προσφορά προς την αγωνιζόμενη Ελλάδα και η υλική βοήθεια κάθε είδους, σύμφωνα με τον δρα Αυγουστή, που συνεχώς έφθανε από την Μεγαλόνησο. Οι χρηματικές εισφορές ξεπέρασαν το αστρονομικό, για εκείνη την εποχή, ποσό του ενός εκατομμυρίου λιρών. Όσοι δεν είχαν χρήματα, έδιναν ζώα και τρόφιμα. Οι γυναίκες προσέφεραν τα δακτυλίδια και τα σκουλαρίκια τους. Στις εφημερίδες της εποχής καταγράφεται το εξής συγκλονιστικό περιστατικό, σύμφωνα με δημοσίευμα της τοπικής εφημερίδας, με τίτλο: ΈΤΣΙ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΚΥΠΡΙΩΤΙΣΣΕΣ. "Στο χωριό Βουνί της Λεμεσού, μια γυναίκα ετοιμοθάνατη, πριν ξεψυχήσει, άνοιξε για μια στιγμή τα μάτια της και είπε: "Να δώσετε τον ασημένιο μου σταυρό για τον αγώνα της Ελλάδας μας". Από έρανο της Μητρόπολης Κερύνειας, αγοράστηκε ένα πολεμικό αεροπλάνο: Το "ΚΕΡΥΝΕΙΑ", δώρο προς την μαχόμενη Ελλάδα. Τον Φεβρουάριο του 1941 ο Δ.Ν. Δημητρίου προσέφερε 3.000 λίρες για την αγορά ενός άλλου αεροπλάνου, στο οποίο δόθηκε το όνομα: ΛΑΡΝΑΞ ΚΥΠΡΟΥ. Συγκεντρώθηκαν, επίσης, πολλά χρήματα και χρυσαφικά, τα οποία εστάλησαν στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, αλλά και για την Φανέλα του Στρατιώτη.

Πολύ γενναίοι αποδείχθηκαν οι Κύπριοι, άνδρες και γυναίκες, στο φρόνημα και στην ψυχή, όμως και συγκινητικά γενναιόδωροι στην καρδιά, που έπαλλε για την Ελλάδα.

β. Οι Ελληνόφωνοι της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας και ο Πόλεμος του '40

Ι. Ποιοι είναι

οι Γκρίκοι ή Γκρεκάνοι;

Πρόκειται για τους εναπομείναντες πληθυσμούς των ελληνικών αποικιών της Αρχαιότητας της Μεγάλης Ελλάδας (Magna Graecia) και των κατοπινών βυζαντινών κατοίκων της Νότιας Ιταλίας κυρίως. Είναι περίπου 77.000 ελληνόφωνοι, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων ζουν απομονωμένοι σ' ένα από τα φτωχότερα μέρη της Νότιας Ιταλίας και ελάχιστοι βρίσκονται στην Σικελία. Κατοικούν στα 9 χωριά της Γκρέτσια Σαλεντίνα, τα οποία είναι: Η Καλημέρα, το Μαρτινιάνο, το Κοριλιάνο, το ντ' Οτράντο, το Καστρινιάνο ντέι Γκρέτσι, το Μαρτάνο, το Τζελίνο, το Μελπινιάνο, το Σαλέντο και η Στερνατία. Οι Γκρίκοι ή Γκρεκάνοι, όπως ονομάζονται, ομιλούν μιαν ιδιόρρυθμη διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας, που επέζησε για αιώνες, μέσα από τα τοπωνύμια, τα τραγούδια, τις παραδόσεις και τα έθιμα των κατοίκων τους.

"Αυτά τα 9 ελληνόφωνα χωριά έχουν ανθρώπους φιλόξενους, περήφανους και με έμφυτη την καλλιτεχνία", μας αναφέρει η φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας Ανζέλ Μεργιανού - Βογασάρη, που έχει αφιερώσει την ζωή τους στην μελέτη των περιοχών της Απουλίας και της Καλαβρίας στην Κάτω Ιταλία. "Zeni su en ise ettu sti kalimera (= Δεν είσαι ξένη, εδώ στην Καλημέρα), γράφει στο πέτρινο μνημείο, που δώρισε η Αθήνα το 1957, στην κωμόπολη αυτή των 7.300 κατοίκων.

Με το νόμο 482 του 1999, το Ιταλικό Κοινοβούλιο αναγνώρισε τις κοινότητες των Γκρίκο της Καλαβρίας και του Σαλέντο σαν ελληνική εθνική και γλωσσική μειονότητα, κάνοντάς την ισότιμη μ' αυτήν των ελληνικών, με καταγωγή από την σύγχρονη Ελλάδα, αλλά και άλλων γλωσσικών μειονοτήτων. Τα πάντα στις περιοχές αυτές έχουν ελληνική όψη: το τοπίο, οι άνθρωποι και η γλώσσα.

ΙΙ. Οι Γκρεκάνοι και ο πόλεμος του 1940

Στα χρόνια του Φασισμού στην Ιταλία, ο Μουσολίνι ήθελε να τους αφανίσει και να τους εξιταλίσει. Τους αποξένωσε. Δεν επιτρεπόταν να μιλούν την ελληνόφωνη γλώσσα τους, την οποία, όπως ισχυρίζονται οι ίδιοι "την βύζαξαν μαζί με το γάλα της μάνας τους". Δεν αναγνωρίστηκαν σαν Γκρέτσι, στα πέτρινα εκείνα χρόνια. Αλλά ούτε και ο Μουσολίνι έστειλε πολλούς απ' αυτούς στον πόλεμο, γιατί φοβόταν πως θα γίνουν ένα με τους Έλληνες και θα στραφούν εναντίον του, κάτι που βεβαίως έγινε, όπως ομολόγησαν οι ίδιοι, στην κάμερα της ΕΤ1, σε σχετική εκπομπή.

Μπορούμε να τους χωρίσουμε σε κάποιες ομάδες τους Ελληνόφωνους Ιταλούς, που επιστρατεύθηκαν, για να πολεμήσουν κατά της Ελλάδος:

-Σ' αυτούς που πήγαν στον πόλεμο, αλλά δεν έρριξαν, ούτε μια σφαίρα κατά των αδελφών τους Ελλήνων, όπως λένε με καμάρι.

-Σ' αυτούς που δεν πετούσαν στη θάλασσα, σύμφωνα με διαταγή ό,τι τρόφιμο περίσσευε, αλλά το έδιναν κρυφά στους Έλληνες, καθώς και πολλά φαγώσιμα, γιατί συμμερίζονταν τα επισιτιστικό πρόβλημά τους.

-Υπήρχαν και κάποιοι, που όταν ήρθε η έγγραφη εντολή να στρατευθούν κατά της Ελλάδος, λιποτάκτησαν, με αποτέλεσμα να φυλακισθούν και να μην πάρουν χρηματική αποζημίωση, όπως οι Ιταλοί που συμμετείχαν στον πόλεμο κατά της Ελλάδος.

-Άλλοι πάλι απ' αυτούς, ενώθηκαν με τους Έλληνες και πολέμησαν κατά των Ιταλών. Μετά όμως την ελληνο-ιταλική αναμέτρηση στα Αλβανικά βουνά, τους έκρυψαν οι Έλληνες στα σπίτια τους, για να μην τιμωρηθούν από τους Γερμανούς. Μάλιστα κάποιοι απ' αυτούς παντρεύτηκαν με Ελληνίδες και μετά τον πόλεμο, όταν δόθηκε αμνηστία, επέστρεψαν με την οικογένειά τους στην Ιταλία.

-Στην Κεφαλονιά, υπήρχε μια αντιπαλότητα μεταξύ των Γερμανών κατακτητών και των Ιταλών, με αποτέλεσμα πολλοί Ιταλοί να κρυφθούν στα σπίτια των κατοίκων των νησιού, για να μην τους σκοτώσουν οι Γερμανοί. Θυμόμαστε την κινηματογραφική ταινία: Το Μαντολίνο του λοχαγού Κορέλλι. "Sono Fratello de la Graecia (=Είμαι αδελφός της Ελλάδος), δήλωναν οι Ιταλοί στην Κεφαλονιά.

Σήμερα στο Μαρτινιάνο υπάρχει μνημείο πεσόντων από τον πόλεμο του '40, όπου εκτός από το ιταλικό ονοματεπώνυμό τους, αναφέρεται και το προσωνύμιο: Greco: Έλληνας, που δηλώνει την ελληνικότητά τους. Στα γραφικά αυτά ελληνόφωνα χωριά, όπου μοσχοβολάει ο τόπος από την ρίγανη και την μέντα, που χαρίζουν δροσιά στην ψυχή, δηλώνουν με περηφάνια οι Γκρεκάνοι: ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΑΠΟ ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ Η ΕΙΡΗΝΗ ΑΝΑΜΕΣΑ Σ' ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ!