Βιβή Πετμεζά: Μήπως πρέπει να αφυπνιστούμε και να αναλάβουμε δράση;

Σήμερα θα σχολιάσουμε τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης που έλαβε χώρα διαδικτυακά από το xronos.gr, το χρονικό διάστημα από 03.01.2012 μέχρι ς 30.01.2012. 

Εδώ και πάνω από ένα χρόνο, συζητάμε, σχεδόν, καθημερινά και ζούμε στον πυρετό της οικονομικής κρίσης. 

Βομβαρδιζόμαστε από παντός είδους αρνητικές πληροφορίες, τρομοκρατικά σενάρια και επιμελώς κατασκευασμένες ειδήσεις που, παρά τη θέληση ή την κριτική μας διάθεση καταφέρνουν τελικά να μας προκαλούν μεγάλο άγχος, ασφάλεια και πανικό. Ο πανικός προκαλεί άγχος, ένταση, επιθετικότητα,  ενισχύει το αίσθημα της αβεβαιότητας, προκαλεί παράλογες σκέψεις και κυρίως μειώνει την ικανότητα λήψης αποφάσεων. Τα κεντρικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ανακυκλώνουν την απαισιοδοξία και πουλάνε τρόμο, μιλώντας συνεχώς για νέα μέτρα, για μειώσεις μισθών και αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων, ανεργία, υποβόσκουσα χρεοκοπία. 

Ξαφνικά, ο ελληνικός λαός βρέθηκε σε κατάσταση βαριάς οικονομικής κρίσης, με κατάρρευση όλων των προσδοκιών του για καλυτέρευση των συνθηκών ζωής του, οι οποίες, μέσα σ’ ένα χρόνο, χειροτέρεψαν δραματικά και εξακολουθούν να χειροτερεύουν...

Ο λαός πέρασε σε απόλυτη αβεβαιότητα, για τις δυνατότητες καθημερινής επιβίωσης, στο παρόν και στο άμεσο μέλλον και χωρίς κανείς, σχεδόν, να γνωρίζει πώς θα αντιμετωπίσει τις νέες, δυσμενέστατες, οικονομικές συνθήκες που τόσο ξαφνικά δημιουργήθηκαν στη χώρα μας. Το αποτέλεσμα είναι να συμμετέχουμε σχεδόν όλοι και όλες σε μια κατάσταση χρόνιου στρες, το οποίο, έχει γίνει οξύ και επικίνδυνο για την ψυχική και σωματική υγεία του λαού μας.

Αυτός ο φόβος μολύνει και διαπερνά το σύνολο του κοινωνικού σώματος, ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, την πολιτική τοποθέτηση ή τον τρόπο ζωής. 

Η οικονομική κρίση ως γεγονός που μας απασχολεί ιδιαίτερα, πυροδοτεί, ενεργοποιεί αυτόματα αρνητικές σκέψεις τύπου: θα καταστραφούμε (καταστροφοποίηση των πάντων, μεγιστοποίηση αρνητικών γεγονότων, ελαχιστοποίηση θετικών) που έχουν άμεσα αντίκτυπο στο συναίσθημά μας (λύπη, άγχος, κατάθλιψη), στη συμπεριφορά μας (κοινωνική απόσυρση, διενέξεις στο οικογενειακό και επαγγελματικό περιβάλλον) και πληθώρα σωματικών συνεπειών (καρδιαγγειακά, εφίδρωση, ένταση σωματική, αϋπνίες).

 Όλη αυτή η καταστροφολογία και η υπερπληθώρα των πληροφοριών, έχει οδηγήσει το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος των συμμετεχόντων της δημοσκόπησης (37,57%), να εστιάσει τον φόβο του στη χρεοκοπία της χώρας, στο χειρότερο των σεναρίων. 

Το ποσοστό αυτό έρχεται σε αντίθεση με αποτελέσματα ερευνών που έχουν συμπεράνει ότι το πιο στρεσσογόνο γεγονός στη ζωή ενός ανθρώπου, πιο πάνω και από την απώλεια ενός αγαπημένου του προσώπου, είναι το να χάσει τη δουλειά του και κατ? επέκταση ό,τι αυτή  συμβολίζει.

Αν η έρευνα αυτή διεξαγόταν μερικούς μήνες πριν, κατά τους οποίους καλλιεργείτο επιδέξια ένα κλίμα αβεβαιότητας από τα Μ.Μ.Ε. και η οικονομική κρίση τότε έμοιαζε περισσότερο με «φάντασμα» παρά με κάτι που είχε συγκεκριμένη μορφή, θεωρώ ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων θα φοβόταν περισσότερο  ότι θα μείνει άνεργο και ότι δεν θα βρει δουλειά. 

Οι πληροφορίες με τις οποίες βομβαρδιζόμασταν όλους αυτούς τους μήνες δεν είχαν σκοπό να μας προειδοποιήσουν, αλλά αντίθετα να περιγράψουν μια καταστροφή, χωρίς βέβαια να έχουν να προτείνουν κάποια λύση. Επιπλέον, μιλούσαν για έναν κίνδυνο αόρατο και αόριστο, με αποτέλεσμα όλοι εμείς που τις λαμβάναμε, όχι μόνο να μην ξέραμε τι θα πρέπει να κάνουμε, αλλά ούτε καν από τι μπορεί να κινδυνεύαμε. 

Οι φόβος που γεννά μια αόριστη απειλή, όπως αυτή της οικονομικής κρίσης, είναι σχεδόν υπαρξιακής φύσεως, με την έννοια ότι δεν αισθανόμαστε να απειλείται κάτι συγκεκριμένο στη ζωή μας αλλά ότι διατρέχει κίνδυνο ολόκληρη η βάση πάνω στην οποία έχουμε στήσει τη ζωή μας. Τι θα γίνει με τη δουλειά μου; Με τη δουλειά του συντρόφου μου; Τι θα αλλάξει για τα παιδιά μας; Τι θα γίνει μετά; Πόσο θα χρειαστεί να περιορίσουμε τα έξοδα που κάναμε ως τώρα; Είναι και οι άλλοι στην ίδια θέση μ? εμάς; Θα είναι και για άλλους το ίδιο;

Πράγματι, είμαστε αλλιώς μαθημένοι. Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τα πράγματα δεδομένα. Ζούμε εδώ και αρκετές δεκαετίες μια κατάσταση σχετικής σταθερότητας, χωρίς πολέμους, εξεγέρσεις, διωγμούς στη γειτονιά μας. Μας είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε ότι μπορεί να αλλάξουν έστω και λίγο τα δεδομένα της ζωής μας. Έχουμε μεγαλώσει θεωρώντας την σιγουριά και την ασφάλεια ύψιστο και αυτονόητο αγαθό και παραλύουμε στην ιδέα ότι μπορεί να μην είναι έτσι τα πράγματα.

Είναι ίσως η πρώτη φορά που κάτι που δεν ελέγχουμε εμείς μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ζωή μας. Δεν μπορούμε εύκολα να ενστερνιστούμε τις συμβουλές κάποιων και να δούμε την κρίση σαν ευκαιρία για αλλαγή, για εξέλιξη ή για να εκτιμήσουμε περισσότερο αυτά που έχουμε, την υγεία, τους φίλους, τη δουλειά μας.

Ο φόβος μας παραλύει και δεν μας αφήνει καν να αντιδράσουμε. Όλα μοιάζουν ακατόρθωτα και το μέλλον αβέβαιο. Αυτό που ξέρουμε αλλάζει και η αλλαγή τρομάζει. Τουλάχιστον στην αρχή, γιατί δεν ξέρουμε πού θα μας βγάλει και πώς.

Τώρα λοιπόν που βρισκόμαστε στην ‘καρδιά? της κρίσης, η απαισιοδοξία και η αβεβαιότητα, γίνεται πραγματικότητα και βεβαιότητα. Η χώρα οδεύει προς την χρεοκοπία και όλο αυτό μέσα μας λειτούργει ως εκτόνωση από τα αρνητικά μας συναισθήματα, ως κάθαρση. Συμβολίζει την έξοδο μας από την αβεβαιότητα, την κορύφωση του δράματος, «το τέλμα που θα με αναγκάσει να κινητοποιηθώ γιατί δεν θα έχει παρακάτω να πέσω». 

Μια άλλη παράμετρος που δεν πρέπει να λησμονηθεί, είναι η αρχή της κοινωνικής επιβεβαίωσης, δηλαδή ?αφού όλοι οι άλλοι φοβούνται για κάτι, θα πρέπει να φοβάμαι κι εγώ. Άρα αφού όλοι μιλούν για χρεοκοπία, αυτό θα είναι το σωστό αυτό είναι το δεδομένο και αυτό θα γίνει?. 

Ακούγεται ίσως παράδοξο, όμως το να μοιραζόμαστε με τους άλλους τους ίδιους φόβους και τις ίδιες αγωνίες συνιστά έναν μηχανισμό ψυχολογικής άμυνας: μας προστατεύει από το αίσθημα της μοναξιάς και μας επιτρέπει να μη θεωρούμε τον εαυτό μας παρανοϊκό ή φοβικό ή τουλάχιστον να τον θεωρούμε εξίσου παρανοϊκό ή φοβικό με την πλειονότητα των συνανθρώπων μας. Το κοινό αίσθημα, μας δημιουργεί μια ασφάλεια. Ακόμα και σε περίοδο καταστροφής,  πόνου και φόβου, βοηθά η σκέψη ότι δεν είμαστε μόνοι μας, αλλά ότι υπάρχουν πολλοί σαν εμάς.

ΤΟ …ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΣΙΟΔΟΞΙΑΣ ΑΜΥΝΑ ΣΤΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΟ

Όσον αφορά το παράδοξο, στα μάτια μου, ποσοστό του 24,28% των συμμετεχόντων που απάντησε ότι θα αντιμετωπίσει τα πάντα θετικά, θεωρώ ότι αντιπροσωπεύει την τάση του ανθρώπου να ωραιοποιεί τις καταστάσεις, να αμύνεται ενάντια του πόνου, ουσιαστικά να τον αρνείται, προκειμένου να μην τον βιώσει. Με άλλα λόγια, σαν να προσπαθώ να  πείσω τον εαυτό μου και τους άλλους γύρω μου ότι όλα θα πάνε καλά, ότι όλα θα φτιάξουν.  Σαν να αποφεύγω, δηλαδή, ακόμα και να ακούσω ότι μπορεί να συμβεί κάτι κακό˙ σαν να φοβάμαι ότι και μόνο αν σκεφτώ το κακό, αυτό ταυτόχρονα θα πραγματοποιηθεί, σαν τη μαγική σκέψη των παιδιών˙  σαν να προσπαθώ να το ξορκίσω, να απωθήσω τον φόβο˙ σαν να λέω μέσα μου ?δάγκωσε τη γλώσσα σου? και ?πιασε κόκκινο? και όλα θα γίνουν όπως τα θέλεις?.

Μια έρευνα του 2004 σχετικά με την αίσθηση της αβεβαιότητας ανάμεσα σε  66 χώρες,  κατατάσσει τη χώρα μας ως την χώρα με τον υψηλότερο δείκτη «αποφυγής της αβεβαιότητας». Έχουμε με άλλα λόγια ως λαός, τη χαμηλότερη ανοχή σε καταστάσεις αβεβαιότητας. Αυτό συνεπάγεται την τάση μας να ελαχιστοποιούμε τις πιθανότητες ύπαρξης ασαφών και μη προβλέψιμων καταστάσεων. Με πιο απλά λόγια είμαστε πρωταγωνιστές στην άρνηση να δούμε την πραγματικότητα. ?Κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας? ελπίζοντας  πως απλά το πρόβλημα θα εξαφανιστεί. Το πρόβλημα όμως παραμένει και δεν θα φύγει επειδή όλοι αρνούμαστε να δούμε την αλήθεια. 

Αυτή η άρνηση, μας συνοδεύει και χαρακτηρίζει σχεδόν κάθε μας συμπεριφορά. Εξακολουθούμε να πίνουμε όσους καφέδες πίναμε στις πιο in καφετέριες, εξακολουθούμε να ξοδεύουμε όσα ξοδεύαμε και προ κρίσης για να αποκτήσουμε μια επώνυμη τσάντα, αναμένουμε να κυκλοφορήσει στην αγορά το πιο νέο μοντέλο κινητού για να αντικαταστήσουμε το παλιό μας. 

Η στάση μας το λέει ξεκάθαρα. Πρόκειται για άρνηση. Επιλέξαμε και κινητοποιήσαμε αυτόν τον μηχανισμό άμυνας για να κατευνάσουμε το άγχος μας. Αυτό όμως αρκεί; Μήπως θα έπρεπε να αφυπνιστούμε, να αναλάβουμε δράση; Μήπως θα έπρεπε να καταστρώσουμε κάποιο σχέδιο ο καθένας προσωπικά για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης και να σταματήσουμε να αφήνουμε το μέλλον μας στα χέρια των άλλων;

Βέβαια η άρνηση είναι και το πρώτο από τα πέντε στάδια του πένθους (άρνηση, θυμός, κατάθλιψη, διαπραγμάτευση, έξοδος). Εμείς, ως χώρα είμαστε ακόμη στο πρώτο στάδιο. Βρισκόμαστε ομαδικά σε άρνηση. Το πένθος είναι αναγκαίο αλλά και αναπόφευκτο, όταν βιώνουμε μικρές ή μεγάλες αλλαγές και κάθε είδους απώλειες στην πορεία της ζωής μας. Σήμερα οι περισσότεροι Έλληνες δεν έχουμε την ευκαιρία να πενθήσουμε τη μεγάλη ανατροπή στη ζωή μας. Για κάθε νέο οικονομικό μέτρο αναστέλλεται η διαδικασία του πένθους, οι περισσότεροι πολίτες επιστρέφουμε ξανά στο στάδιο της παράλυσης, του μουδιάσματος, της αδυναμίας αποδοχής, ακολουθεί η βίωση αισθημάτων ματαιότητας, σκέψεις καταστροφολογίας, έλλειψη ελπίδας και το κυριότερο: αίσθηση του αβοήθητου ανθρώπου, παθητικότητα και αδυναμία να βρει το ίδιο το άτομο λύσεις. Το αποτέλεσμα είναι αδυνατούμε να κάνουμε έξοδο και να βρούμε νέες ισορροπίες.

ΤΟ ΑΓΑΘΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΝΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ

Για ένα 5,49% του δείγματος των συμμετεχόντων, ο φόβος του για το τι θα μπορούσε να συμβεί το 2012, εστιάστηκε σε πιθανά προβλήματα υγείας. Το αγαθό της υγείας, θεωρείται για τους περισσότερους ανθρώπους το πολυτιμότερο . Παρόλα αυτά το ποσοστό αυτό πιθανόν να δικαιολογείται βάση της σύστασης του δείγματος.  Κρίνω, δηλαδή, ότι σε μια δημοσκόπηση του διαδικτύου, οι άνθρωποι που περισσότερο θα έμπαιναν στην διαδικασία να απαντήσουν, είναι νεαρής ηλικίας. Η νεότητα, χαρακτηρίζεται από εγωκεντρισμό, ψυχικό και σωματικό σθένος. Οι νέοι θεωρούν τον εαυτό τους άτρωτο, ότι το θέμα της υγείας είναι πολύ μακριά ακόμα από τους ίδιους, ότι δεν τους απασχολεί, καθώς δεν τους επηρεάζει άμεσα. 

Στους νέους ανθρώπους, της γενιάς των 30ς, αυτό που έχει πληγεί ανεπανόρθωτα είναι η αυτοεκτίμηση και το αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας, η δυνατότητα τους να ονειρεύονται και να προσδοκούν ένα καλύτερο αύριο. Όλο αυτό το αίσθημα της ματαιότητας, το «Δεν έχει νόημα να κάνω τίποτε, ούτε να προσπαθώ, αφού ούτως ή άλλως όλα γύρω μου θα καταστραφούν» που έχουν προκαλέσει οι αρνητικές πληροφορίες, έχει οδηγήσει τους νέους ανθρώπους σε μελαγχολία ή και κατάθλιψη και τους έχει στερήσει τη χαρά.

ΙΣΧΥΡΟΙ ΟΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ

Το σχετικά χαμηλό ποσοστό του 2,89% που αφορά στην κοινωνική αποξένωση από φίλους και οικογένεια, θεωρώ ότι σχετίζεται με την ποιότητα των στενών διαπροσωπικών δεσμών του Έλληνα. Η οικογένεια και οι φίλοι αποτελούν για τον λαό μας, ακλόνητα σημεία αναφοράς, δεδομένα, που δεν κλυδωνίζεται από αναταραχές και κοινωνικές ανατροπές. Είναι το καταφύγιο, το λιμάνι στο όποιο οι περισσότεροι από εμάς θα στραφούμε προκειμένου να γεμίσουμε συναισθηματικά τις μπαταρίες μας, ώστε να φροντίσουμε τις ανταριασμένες μας ψυχές.

Είναι ακόμα πολύ νωρίς για να υπολογίσουμε τις απώλειες μας. Αυτή τη στιγμή τα συναισθήματα που μας οδηγούν είναι η επιθετικότητα, η απογοήτευση, η αποθάρρυνση, η απαισιοδοξία, το πένθος για αυτά που χάσαμε και που θα χάσουμε. Ακόμα, αυτό που παρατηρείται είναι μια αδράνεια, μια αδιαφορία για τα πράγματα και ένα μειωμένο κίνητρο για να λύσουμε προβλήματα, να βγούμε από τον βάλτο που βουλιάζουμε. Αυτές όμως οι υποτονικές αντιδράσεις μπλοκάρουν την αντίσταση και την αντίδραση μας στην κρίση. Και ένας υγιής οργανισμός πρέπει να αντιδρά, να χειρίζεται τις αλλαγές, να λειτουργεί εποικοδομητικά για τον εαυτό του.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΓΓΙΖΕΙ ΤΟ ΚΑΘΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΠΙΤΙ

Το ερώτημα που τίθεται είναι: Μπορώ να αντιμετωπίσω το άγχος και την κατάθλιψη όταν η χώρα μου αλλά και η ίδια η οικογένειά μου βρίσκονται μέσα σε τόσο δύσκολες οικονομικές συγκυρίες;

Ασφαλώς και μπορώ. Πρώτα από όλα, χρειάζεται να αντιληφθώ και να αποδεχτώ ότι οι κοινωνίες, μέσα στους αιώνες, πάντα περνούν από δυσκολίες και αναταραχές (πολιτικές, οικονομικές, πολέμους). Είναι, κατά κάποιο τρόπο, φυσική εξέλιξη η κάθε ευχάριστή ή δυσάρεστη αλλαγή στα κοινωνικοοικονομικά δρώμενα μιας χώρας. Ιδίως, η Ελλάδα, οι ίδιοι οι Έλληνες, γνωρίζουμε καλά από δυσκολίες και έχουμε αποδείξει, πολλές φορές, στο παρελθόν ότι ξέρουμε να μαχόσαστε και να ξεπερνούμε με σθένος τα όποια προβλήματα.

Κλείνοντας, αξίζει να τονίσω ότι η οικονομική κρίση μάς αγγίζει όλους, την κάθε ελληνική οικογένεια και, πλέον, χτυπά την πόρτα και της κάθε ευρωπαϊκής οικογένειας. Δεν χρειάζεται να αποφεύγω το πρόβλημα και τις δυσκολίες που περνώ μέσα από την αντίληψη του «μην το σκέφτεσαι», «όλα θα πάνε καλά». Είναι απαραίτητο να βλέπω το κάθε ζήτημα που προκύπτει κατάματα και να προσπαθώ να το αντιμετωπίσω.